مطالعه عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازه زمانی 1380 الی 1400

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 5، دوره 16، شماره 47، شهریور 1400، صفحه 117-144   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سید علی میرلوحی¹؛ طاها عشایری^{* 2}؛ طاهره جهان پرور³؛ الهام حسین زاده⁴

¹کارشناسی ارشد، گروه حقوق ، دانشکده معارف اسلامی و حقوق خصوصی ، دانشگاه امام صادق ع ، تهران ، ایران

²استادیار، گروه تاریخ و جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

³دانشجوی دکترا جامعه شناسی فرهنگی،واحد تهران مرکزی، دانشگاه آراد اسلامی ، تهران، ایران

⁴دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی

چکیده

فرهنگ سیاسی به دانش سیاسی، آگاهی سیاسی، دانش، تاکتیک، ذائقه یا نگرش سیاسی شهروندان اطلاق می‌شود. در ایران مسئله سیاست، مشارکت در انتخابات، حضور درصحنه‌های مختلف سیاسی-اجتماعی و آگاهی سیاسی شهروندان از احزاب و کاندیداها نشانگر رشد فرهنگ سیاسی آنهاست. هدف اصلی این تحقیق مطالعه عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی شهروندان در بازه زمانی 1380 الی 1400 است. روش تحقیق از نوع فراتحلیل (کمی)، جامعه آماری آن 45 سند که 23 تحقیق (پیمایشی بودن، داشتن ضرایب همبستگی، سطح معنی‌داری و حجم نمونه) به روش غیر احتمالی انتخاب شدند. نتایج نشان می‌دهد بین سرمایه سیاسی، رسانه جمعی، سرمایه اجتماعی، سرمایه اقتصادی، عوامل فرهنگی، عوامل روانی و مسائل ملی بافرهنگ سیاسی رابطه معنی‌داری وجود دارد. با توجه به وجود ناهمگنی بین مطالعات فوق، از متغیرهای تعدیل گر استفاده‌شده است. نتایج نشان می‌دهد که از بین گروه‌های قومی قوم ترک با مقدار (0.23)، فارس (0.21)، ترکمن (0.20) و قوم کرد (0.18) بر فرهنگ سیاسی به‌عنوان متغیرهای میانجی تأثیر داشته و اثر کلی آن‌ها برابر با 0.18 درصد است. از بین نوع جامعه آماری، اساتید دانشگاه با مقدار 0.34 و دانشجویان با مقدار 0.29 و نخبگان علمی با مقدار 0.26 درصد بیشترین تأثیر را به‌عنوان متغیر میانجی بر فرهنگ سیاسی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ فراتحلیل؛ فرهنگ سیاسی؛ هویت قومی

مراجع

احمدی، یعقوب (1390)، رویکردهای قومی و گونه‌شناسی فرهنگ سیاسی (مطالعه موردی: شهر سنندج)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 4، شماره 4، ص 256 – 229.

احمدی، یعقوب؛ محمدزاده، حسین و مجیدی، ابوبکر (1397)، گونه‌شناسی فرهنگ سیاسی دانشجویان استان کردستان بر پایه متغیرهای اجتماعی، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، دوره 29، شماره 1، شماره پیاپی 69، بهار، ص 128-107.

اخترشهر، علی (1386)، مؤلفه‌های جامعه‌پذیری سیاسی در حکومت دینی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ادیبی سده، مهدی (1391)، رابطه مصرف رسانه‌های با فرهنگ سیاسی جوانان (مطالعه موردی: شهر تبریز)، دو فصلنامه علمی- پژوهشی دانش سیاسی، سال 10، شماره 1، پیاپی 19، ص 25-5.

ارسطو (1371)، سیاست، ترجمه‌ی حمید عنایت، تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.

اسماعیلی، حجت و نصراللهی، اکبر (1394)، بررسی نقش شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای بر فرهنگ سیاسی جوانان (مطالعه موردی: جوانان مناطق 1 تا 5 شهر تهران)، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، سال 23، شماره 2 (پیاپی 22)، ص 156 – 139.

امام جمعه‌زاده، سید جواد؛ ابراهیمی‌پور، حورا؛ رهبر قاضی، محمودرضا و نوعی باغبان، سید مرتضی (1392)، سنجش رابطه فرهنگ سیاسی و رفتار سیاسی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان، زن در توسعه و سیاست، شماره (1)11، ص 135-119.

انواری، محمدرضا، رحمان‌زاده، سیدعلی، تاج‌الدین، محمدباقر و تربتی، سروناز (1398)، بررسی فعالیت اجتماعی و فرهنگی روشنفکران در شبکه‌های اجتماعی مجازی و تأثیر آن بر فرهنگ سیاسی دانشجویان، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 15، شماره 55، ص 206-173.

ایسپا (1395)،  گزیده آثار ملی ایسپا، تهران، مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران.

اینگلهارت، رونالد (1382)، تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی، ترجمه‌ی مریم وتر، تهران، انتشارات کویر.

اینگلهارت، رونالد و ولزل، کریستین (1389)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه‌ی یعقوب احمدی، تهران، کویر.

ایوبی، حجت‌الله (1377)، مشارکت انتخاباتی و مشارکت سیاسی، تهران، سفیر.

آلموند، گابریل و پاول، جی بینگهام (1380)، مشارکت و حضور شهروندان، ترجمه‌ی علیرضا طیب، مجله مطالعات سیاسی – اقتصادی، ش 164-163، ص 147-136.

آلموند، گابریل و پاول، جی بینگهام (1380)، مشارکت و حضور شهروندان، ترجمه‌ی علیرضا طیب، مجله مطالعات سیاسی – اقتصادی، ش 164-163، ص 147-136.

بدیع، برتران (1376)، توسعه سیاسی، ترجمه‌ی احمد نقیب‌زاده، تهران، قومس.

بروکر، پل (1395)، رژیم‌های غیر دموکراتیک (نظریه‌ها، سیاست و حکومت)، ترجمه‌ی علیرضا سمیعی اصفهانی، تهران، انتشارات کویر.

بهمنی طراز، غدیر و دلاوری، ابوالفضل (1395)، فرهنگ سیاسی دموکراتیک و طبقه متوسط جدید (مورد پژوهش: اساتید دانشگاه‌ها و دبیران مقطع متوسطه شهر همدان)، دو فصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال 5، شماره 8، ص21-1.

بهنام‌فر، محمدحسن و شاعری، فاطمه (1398)، بررسی رابطه میان شاخص‌های فرهنگ سیاسی با میزان مشارکت سیاسی در اسفراین، مطالعات فرهنگی– اجتماعی خراسان، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50، ص 74-47.

بیگدلو، مهدی (1397)، بررسی رابطه فعالیت در تلگرام با فرهنگ سیاسی استادان دانشگاه‌های کلان‌شهرهای ایران، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 9، شماره 2، ص 31-1.

بیگدلو، مهدی (1397)، تأثیر توییتر و فیس‌بوک بر فرهنگ سیاسی استادان دانشگاه‌های هشت کلان‌شهر ایران، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، سال 4، شماره 13، ص257-215.

بیگدلو، مهدی و هادیان، ناصر (1397)، تأثیر کارکردهای شبکه‌های اجتماعی بر سمت‌گیری‌های فرهنگ سیاسی کاربران دانشگاهی در ایران (مطالعه موردی وایبر و تلگرام)، دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 6، شماره 1، (پیاپی 12)، ص 104 – 73.

پاتنام، رابرت (1379)، دموکراسی و سنت‌های مدنی، ترجمه‌ی محمدتقی دلفروز، تهران، انتشارات وزارت کشور.

پای، لوسین (1370)، فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی، ترجمه‌ی مجید محمدی، نامه فرهنگ، شماره 5، ص 47-37.

پناهی، محمدحسین و بنی فاطمه، سمیه‌السادات (1394)، فرهنگ سیاسی و مشارکت سیاسی زنان، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 68، ص 79-35.

پناهی، محمدحسین و کردی، حسین (1389)، فرهنگ سیاسی و عوامل اجتماعی آن: مطالعه موردی استان گلستان، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 51.

پوراحمد، احمد، حاتمی نژاد، حسین، رهنمایی، محمدتقی، قالیباف، محمدباقر و حسینی، سیدعلی (1393)، تبیین نقش شهرنشینی بر توسعه فرهنگ سیاسی در ایران، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 2، شماره 2، ص 176-157.

ترکی، حسین (1399)، بررسی عوامل سیاسی- اقتصادی مؤثر بر چالش‌های قومیتی (قوم کرد ایران)، مجله علوم سیاسی، دوره 16، شماره 50، ص 20-1.

جلالی‌راد، محمدصادق و سپهرنیا، رزیتا (1396)، شاخص‌های فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی ایران در بُعد کلان از دیدگاه نخبگان، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دوره 7، شماره 23، ص 158- 133.

جهانگیری، جهانگیر و بوستانی، داریوش (1380)، بررسی عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی، مطالعه موردی: افراد 20 سال به بالای شهر شیراز، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 16، شماره 2، پیاپی 32.

جهانگیری، جهانگیر و ابوترابی، فاطمه (1390)، بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه موردی دانشگاه شیراز، پژوهشگاه علوم سیاسی، سال 7، شماره 4، ص 122-89.

چیلکوت، رونالد (1378)، نظریه‌های سیاست مقایسه، ترجمه‌ی وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران، شرکت خدمات فرهنگی رسا.

حاتمی، محمدرضا، فرجیان، مرتضی، روشن چشم، حامد و جمشیدی، علی (1391)، بررسی عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی (مطالعه موردی: دانشجویان واحد پارس‌آباد)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 5، شماره 4، ص 129-107.

حافظ نیا، محمدرضا (1392)، جغرافیایی انتخاباتی ایران، تهران، سمت.

خانیکی، هادی و سرشار، حمید (1391)، گونه‌شناسی فرهنگ سیاسی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه کردستان)، دو فصلنامه پژوهش سیاست نظری، دوره جدید، شماره 11، ص 130– 91.

رزاقی، سهراب (1375)، مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ما، مجله نقد و نظر، سال 2، شماره 4- 3، ص 213- 200.

رهبر قاضی، محمودرضا، امام جمعه‌زاده، سید جواد، نوربخش، سوسن و خاکی، مینا (1395)، بررسی رابطه دین‌داری با دو نوع فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال 19، شماره 71، ص 165-141.

رهبر قاضی، محمودرضا، آشنایی، سهیلا و شهریاری، اعظم (1396)، بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های مجازی و گسترش فرهنگ سیاسی دموکراتیک (مورد مطالعه: شهروندان شهر اصفهان)، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، دوره 3، شماره 2، ص 233-217.

زتومکا، پیوتر (1384)، اعتماد یک نظریه جامعه‌شناختی، ترجمه‌ی فاطمه گلابی، نشر ستوده.

زونیس، ماروین (1387)، روانشناسی نخبگان سیاسی ایران، ترجمه‌ی پرویز صالحی، تهران، نشر چاپبخش.

سردارنیا، خلیل‌الله و یوسفی، بهمن (1395)، سنجش رابطه اعتماد و عضویت در انجمن‌های داوطلبانه با فرهنگ سیاسی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه شیراز)، مجله دانش سیاسی، دوره 12، شماره اول (پیاپی 23)، ص 26-5.

شهرام نیا، امیرمسعود، نجف‌پور، سارا و تدین‌راد، علی (1394)، تبیین نقش تلویزیون و مطبوعات در رشد فرهنگ سیاسی مشارکتی (مطالعه موردی: دانش آموزان دبیرستانی شهر اصفهان)، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 26، شماره پیاپی (۵۸)، شماره 2، ص 106- 91.

صحرایی، علیرضا (1391)، شکاف نظری و رفتاری در فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه تهران و عوامل مؤثر بر آن، دو فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 2، ص 133-103.

طبیبی‌جبلی، مجید، ازغندی، علیرضا، طاهری، ابوالقاسم و شالچی، وحید (1396)، نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در فرهنگ سیاسی ایران (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه‌های تهران)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال10، شماره 1، ص 73- 61.

عالم، عبدالرحمان (1392)، بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی.

عظیمی، غلامرضا و سولی، محمدرضا (1389)، مطالعه عرضی و ملی بررسی عوامل مؤثر بر نابرابری سیاسی با تأکید بر فرهنگ سیاسی، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 4، ص251- 223.

علی بابایی، غلامرضا (1382)، معرفی و نقد کتاب: دموکراسی سازی در خاورمیانه، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 67.

عیدی‌زاده، رضا و احمدی بلوطکی، حاجی محمد (1397)، مطالعه رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی واتس آپ و تلگرام با سبک زندگی دانشجویان رشته‌های علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، مطالعات جامعه‌شناسی، سال 10، شماره 38، ص60-43.

غفاری هشجین، زاهد، بیگی‌نیا، عبدالرضا و تصمیم قطعی، اکرم (1389)، عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی دانشجویان علوم سیاسی و فنی دانشگاه تهران، مجله دانش سیاسی، شماره 2، ص240-207.

فاضلی، محمد و خوش‌فر، غلامرضا (1389)، مشارکت سیاسی در استان گلستان، مجله مطالعات علوم اجتماعی، شماره (3)4، ص 100-88.

فاطمی‌نیا، محمدعلی (1398)، فراتحلیل پژوهش‌های مرتبط با فرهنگ سیاسی ایران: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، مجله مطالعات راهبردی، سال 22، زمستان، شماره 4 (پیاپی 86)، ص 54-32.

قادرزاده، امید؛ احمدی، یعقوب و میارغنج، خالید (1396)، مطالعه پیمایشی جهت‌گیری‌های فرهنگ سیاسی معلمان و عوامل مرتبط با آن، مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 6، شماره 2، ص 256- 231.

قیصری، نورالله (1381)، فرهنگ سیاسی: پژوهشی در ساختار و تحولات نظری یک مفهوم، مجله نامه مفید، شماره 32.

کاویانی‌راد، مراد (1392)، جغرافیای انتخابات، با تأکید بر انتخابات ریاست جمهوری، تهران، دانشگاه خوارزمی.

کریمی، علیرضا، بابایی، محمد و احمدی‌راد، پروانه (1399)، نگرش سیاسی دانشجویان کنشگر و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه‌های شهر تهران)، مطالعات و تحقیقات علوم اجتماعی در ایران، دوره 9، شماره 1، ص  262-235.

کلیج، علی‌اکبر و حقیقی، محمدعلی (1398)، نقش فرهنگ سیاسی نخبگان اجرایی با رویکرد توسعه محوری در جمهوری اسلامی ایران، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 12، شماره 1 (پیاپی 45)، ص 384– 363.

لیپست، سیمون (1383)، دایره المعارف دموکراسی، ترجمه‌ی کامران فانی، نورالله مرادی، محبوبه مهاجر و فریبرز مجیدی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

متقی، نرگس، حضرتی، زهرا و قاسمی، زهرا (1398)، بررسی جامعه‌شناختی موانع فرهنگی دستیابی زنان به مدیریت سیاسی کلان کشور (مورد مطالعه: اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های شهر تهران)، مجله مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال 16، پاییز، شماره 62، ص 147-124.

محمدی‌فر، نجات، مسعودنیا، حسین و مرادی، گلمراد (1390)، بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و فرهنگ سیاسی دانشجویان، مطالعه موردی: دانشگاه اصفهان، فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، دوره 12، شماره 16، ص234-203.

مسعودنیا، حسین، رهبر قاضی، محمودرضا، مهرابی کوشکی، راضیه و پوررنجبر (1393)، بررسی تأثیر اعتماد اجتماعی بر شیوه‌های مختلف مشارکت انتخاباتی، مجله مسائل اجتماعی ایران، (2)5.

مصلی‌نژاد، عباس (1388)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران، انتشارات فرهنگ صبا.

موسوی، سیدمحمد (1397)، بررسی رابطه اینترنت و فرهنگ سیاسی دانشجویان مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان، مجله وسائل ارتباط‌جمعی رسانه، دوره 29، شماره 3 - شماره پیاپی 112، پاییز، ص 34-19.

موسوی‌زاده، علیرضا و جاودانی مقدم، مهدی (1387)، نقش فرهنگ ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه دانش انتخاباتی، سال 4، شماره 2.

مهرگان، فرهاد (1397)، نقش مشارکت سیاسی و نظام دموکراتیک در شکل‌دهی فرهنگ سیاسی (مورد مطالعه: شهروندان کرد در منطقه کردستان عراق)، فصلنامه خط‌مشی عمومی در مدیریت، سال 9، شماره 30، ص 19-1.

میلبرث، لستر و گوئل، لیل (1386)، مشارکت سیاسی، ترجمه‌ی سید رحیم ابوالحسنی، تهران، میزان.

نادمی، داوود (1390)، بررسی جامعه‌شناختی سرمایه اجتماعی، مجله برگ فرهنگ، سال 23، ص 35- 8.

نائبی، هوشنگ و میرزایی، مهدی (1397)، تبیین رابطه نوع دین‌داری با نوع فرهنگ سیاسی (مطالعه موردی: شهر تهران)، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 48، شماره 2، ص 512-493.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1395)، طرح ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، گزارش کشوری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات.

Almond Gabriel Abraham and Sidney Verba (1989). The Civic Culture:Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Sage Publications,ink, 2111 West Hillcrest drive newbury park, kalifornia 91320.

Davarpanah,Hormoz (2009). English for the Students of political Science,Tehran: samt.

Almond, Gabriel & Verba, Sidney (1965); Civic culture, political Attitudes and Democracy in five nation, Brown and company.

Almond. G. and Verba. S (1980).The Civic Culture: Political A.titudes and Democracy in Five Nations, Boston, Little Brown.

Ball, Allen (1971). Modern Politics and Government, London: Macmillan.

Bogdanor,Yernon1992. The Blackwell Encyclopaedia of political Science(Oxford: Blackwell).

Chilcote, R. (1981). Theories of Comparative Politics, Boulder: West View Press.

Davarpanah, Hormoz (2009). English for the Students of political Science, Tehran: samt.

Diamond, L. J. Linz & Lipset,S. M. (1989). Democracy in Developing Countries: Persistence, Failure, and Renewal, Boulder, Colorado: Lynne Rienner Publishers.

Diamond, Larry(1999). Developing Democracy Toward Consolidation, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.

Eckstein, Harry(1966). Division and cohesion in democracy: A study of Norway. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Eckstein, S. Donald, G. Horton, D. and Carroll, T. (1966). "Land Reform in Latin America: Bolivia, Chile, Mexico, Peru, and Venezuela", Staff Working Paper, No, 275, Washington, DC: The World Bank.

Finkel, Steven, E. (2003). Can Democracy Be Taught, Woodrow Wilson Department of Politics, University of Virginia.

Fukuyama, F. (1995).Trust: Social Virtues and the Creation of Prosperity, New York, NY: Free Press.

Goulet, D. (2011). Development Ethics: a Guide to Theory and Practice, New York: The Apex Press and, London: Zed, 101.

-Huntington, Samuel P. (1996). The Clash of Civilizations and the Remaking of the World Order, New York: Simon & Schuster.

-Inglehart, Ronald and Welzel, Christian (2009). "Political Culture, Mass Beliefs, and Value Change", in Democratization, Hearper and Etc, Oxford University Press: 126-143.

-King, J. D. (1994). Political Culture, Registration Laws, and Voter Turnout Among the American States, Publius,vol. 24, pp:27 – 115.

-Putnam,Robert(1973).“Social Capital: Measurement and Consequences”, Kennedy School of Government, Harvard University.

Tessler, M. and Gao, E. (2009). “Democracy and the Political Culture Orientations of Ordinary Citizens: A Typology for the Arab World and Perhaps Beyond”, International Social Science Journal, No. 192: 197–207.

Weber, M. (1963). Sociology of Religion, trans, Ephraim Fischoff, Boston: Beacon.