خوانش بینامتنی اشعار عرفانی علاّمه حسن‌زادۀ آملی با قرآن کریم

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 52، شهریور 1400، صفحه 153-174   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جواد عابدی¹؛ حسین پلارسایی^{* 2}؛ رضا فرصتی جویباری²

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

چکیده

چکیده
        نظریۀ بینامتنیّت یکی از پرکاربردترین مسائل نقد ادبی است؛ یکی از مواردی که موجب زیبایی و دل‌نشینی آثار ادبی می‌گردد، تأثیرپذیری شاعران و نویسندگان از متون دیگر است و واکاوی آنها لذّت بخش است. سراسر اشـعار علّامه حسن‌زادۀ آملی، سرشار از مفاهیم عرفانی، مضمامین قرآنی و روایات می‌باشد، اشعارش سرشار از مضامین و مفاهیم عرفانی است، از این حیث شـعرهای او از پشتوانۀ عرفانی بسیـار غنی برخـوردار است و با توجّه به رویکرد بینـامتنیّت قـابل بررسی می‌باشد. در این مقاله تلاش برآن است، مفاهیم عرفانی و مضامین قرآنی در اشعار علّامه حسن‌زادۀ آملی با نگاه بینامتنی که به روش تطبیقی و «تحلیلی- توصیفی» است، مورد تحلیل قرارگیرد. بنابر این اشعار عرفانی او بر مبنای بینامتنی با قرآن کریم خوانش می‌شود؛ علّامه کوشیده است ضمن بیان احساسات خود در شعر به مسائل اعتقادی، آداب اسلامی و قرآنی بپردازد. با بررسی‌های به عمل آمده در اشعار علاّمه، انواع روابط بینامتنی از جمله: اشاره‌ای، الهامی و مفهومی، اسلوبی، جزئی و واژگانی دیده می‌شود، امّا به ترتیب، روابط الهامی و مفهومی، واژگانی، جزئی، اسلوبی بیشتر نمایان است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: بینامتنیّت؛ مفاهیم عرفانی؛ دیوان اشعار؛ علّامه حسن‌زاده؛ قرآن

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

1- قرآن کریم، (1386)، مترجم: محمود اشرفی تبریزی، تهران: بدرقۀ جاویدان، چاپ11.

2- حسن‌زادۀ آملی(علاّمه)، حسن، (1391)، دیوان اشعار، با اهتمام سیّد سعید هاشمی، قم: الف. لام . میم، چاپ اوّل.

3- حلبی، علی اصغر، (1390)، تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ چهارم.

5- دانش پژوه، منوچهر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: فرزان، چاپ اوّل.

6- راستگو، محمّد، (1397)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت، چاپ13.

7- صمدی آملی، داود، (1379الف)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ اوّل.

8- ___________، (1384ب)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ سوم.

9- فشارکی، محمّد، (1387)، نقد بدیع، تهران: سمت، چاپ سوم.

10- نامور مطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیّت، تهران: سخن، چاپ اوّل.

11- یثربی، سیّدیحیی، (1370)، فلسفۀ عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل.

12- ـــــــــــــــ ، (1385)، آب طربناک، تهران: علم، چاپ اوّل.

 

ب- مقالات

13- حبیبی، علی اصغر، (1392)، «بررسی روابط بر بینامتنی میان شعرصفی الدّین حلّی و قرآن کریم»، «علوم قرآن و حدیث»، سال 1، شمارۀ 4، صص: 27 - 62.

14- حلبی، احمد طعمه، (2007)، «اشکال التناص الشعری شعرالبیاتی النموذجا»، مجلّۀ «الموقف الادبی»، شمارۀ430، صص: 80 – 83.

15- سلامت باویل، لطیفه، (1397)، «بینامتنیّت آیات و احادیث در غزلیّات شمس»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش دینی»، شمارۀ 36، صص: 33 - 61.

16- شاهرخی، فرانگیس، (1397)، «بررسی انواع روابط بینامتنی اشعار احمد عزیزی و قرآن کریم»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «کاوش نامه»، سال19، شمارۀ 36، صص: 204 - 232.

17- صفری‌نیا، سمیّه، (1392)، «بررسی بینامتنیّت در آثار سیمین دانشور»، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیّات فارسی، سنندج: دانشگاه کردستان.

18- کامیاب، مرجان؛ محمّدی، سمیّه، (1396)، «بررسی تطبیقی انواع بینامتنیّت ژنت با نظریۀ بلاغت اسلامی در نفثه المصدور زیدری نسوی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی «زیبایی شناسی ادبی»، سال 15، شمارۀ 31، صص: 217 – 242.

19- یلمه‌ها، احمدرضا؛ رجبی، مسلم، (1394)، «بینامتنیّت آیات و روایات در گلستان سعدی»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش‌های ادبی- قرآنی»، سال 3، شمارۀ 4، صص: 83 - 97.