تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر شفقت درمانی بر کیفیت زندگی، عزت‌نفس و سلامت روان همسران درمان‌جویان سوءمصرف مواد

زن و مطالعات خانواده

مقاله 10، دوره 15، شماره 57، آذر 1401، صفحه 181-198   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2022.1946133.1633

نویسندگان

اکبر رضایی فرد^{* 1}؛ مریم حیدری²

¹استادیار ، گروه روانشناسی ، دانشگاه فرهنگیان، فارس، ایران، ( نویسنده مسئول ) [e-mail]

²کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد ارسنجان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، ارسنجان ، ایران

چکیده

پژوهش حاضر یک تحقیق نیمه تجربی و از نوع کاربردی بود که با دو گروه (گروه گواه و گروه ازمایش) با طرح پیش آزمون و پس آزمون انجام شد. این پژوهش با هدف تاثیر آموزش گروه درمانی مبتنی بر شفقت بر کیفیت زندگی و عزت نفس و سلامت روان همسران درمانجویان سو مصرف مواد در شهر شیراز به شکل میدانی طراحی و اجراء شد.  جامعه آماری این پژوهش شامل کلیة همسران درمانجویان سو مصرف مواد در شهر شیراز به تعداد (بین 40 تا 70 نفر) بود، که از این تعداد  30  نفر به عنوان نمونه پژوهش به طور تصادفی انتخاب شدند. ابزارهای اندازه گیری این پژوهش شامل مقیاس کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت(1996)، مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت (1967)  و مقیاس سلامت روان گلدبرگ^[1] ( 1979)  بود که روایی و پایایی آن برآورد و مورد استفاده قرار گرفت. در این رابطه ابتدا کلیه افراد نمونه با طرح پیش آزمون در دو گروه (گواه و آزمایش) مورد سنجش قرار گرفتند و پس از مداخله آموزشی (برگزاری جلسات گروه درمانی مبتنی بر شفقت) بر گروه ازمایش به تعداد  8 جلسه، مجددا با طرح پس آزمون، آزمون در بین دو گروه انجام گرفت و گروه­ها مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده­های بدست آمده حاصل از پژوهش با استفاده از روش­های آمار توصیفی و آمار استنباطی(تحلیل کوواریانس) در قالب نرم افزار SPSS  نسخه 24 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد آموزش گروه درمانی مبتنی بر شفقت تاثیر مثبت بر کیفیت زندگی، عزت نفس و سلامت روان درمان­جویان دارد.
 
 

کلیدواژه‌ها

شفقت درمانی؛ سلامت روان؛ کیفیت زندگی؛ عزت نفس

اصل مقاله

مقدمه

  سوء مصرف مواد یکی از مهم­ترین آسیب­های اجتماعی محسوب می­شود که می­تواند پایه و اساس بسیاری از آسیب­ها و معضلات اجتماعی در سطح جامعه و خانواده‌ها باشد؛ زیرا که هم فرد معتاد و هم خانواده وی به­ویژه همسران افراد معتاد را درگیر می‌کند. به نظر می­رسد با وجود مطالعات زیادی که طی چند سال اخیر در مورد شناخت، پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد مخدر صورت گرفته است، هنوز تارسیدن به هدف نهایی راه بسیار طولانی در پیش است، چرا که مقوله اعتیاد و سوء مصرف پدیده­ای چند بعدی و چند عاملی است.  گرومن و رونی[1](1989) در بررسی خود بر روی همسران افراد معتاد به این نتیجه رسیدند که آن­ها بیشتر از راهبردهای مقابله­ای اجتنابی رفتاری، اجتناب شناختی، مواجه­ای فعال با همسران و مواد مخدر، ابراز انزجار، و تلاش برای وادار کردن همسر به ترک مواد استفاده می کنند. همچنین کافمن[2] (1985) بر اساس رویکرد سیستمی به خانواده، معتقد است که مصرف مواد، ایجاد یک سیستم نگهداری شده در خانواده می­کند. به این معنا که افزوده شدن مصرف مواد و اعتیاد یکی از اعضای خانواده به­ویژه پدر، موجب تغییراتی در نقش­ها، وظایف و عملکرد هر یک از اعضای خانواده می­شود. آن­ها به­طور خواسته یا ناخواسته سعی می­کنند تا در نقش­ها، مسؤلیت­ها و ارتباطات خود تعادلی جدید به­وجود آورند. در واقع، در یک چرخه معیوب، ابتدا مواد باعث تغییرات در نقش، ارتباط و تعارض بین اعضا می­شود سپس این تغییرات و تعارضات استرس­زا، خود به مثابه عاملی در جهت تداوم مصرف مواد عمل می­کنند. زنان دارای همسر معتاد اغلب مورد آزارهای جسمی و زبانی قرار می­گیرند، از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند، دارای مشکلات شخصیتی و ارتباطی با دیگرانند، مدیریت خشم نداشته، دارای آشفتگی ارتباطی، خشونت، نشانگان افسردگی، استرس و اضطراب و فشارهای عاطفی هستند (نوری، 1387).

یافته­های منتج از پژوهش­ها حاکی از عدم پردازش مناسب این افراد به نقشی که در خانواده دارند، عدم شناخت از احساسات و عواطف خویش، پایین بودن اعتماد به نفس و ابراز وجود و اختلال عاطفی است، که از عوامل کاهش عملکردهای فردی محسوب می­شود. در زمینه سوء مصرف مواد نیز مشخص شده که چهار عامل، عزت نفس پایین، ناتوانی در بیان احساسات، فقدان مهارت­های ارتباطی و تأثیرپذیری اجتماعی با مشکل (مصرف مواد) ارتباط دارد. ضعف در کارکرد فردی اعضا خانواده بر کارکرد خانواده نیز بی­تأثیر نیست، که تحقیقات متعدد ناکارآمدی و وجود مشکل در عملکرد خانواده معتادان را نشان می­دهد (قوانلو، 1383).

از آن­جایی که کیفیت زندگی در افراد بیمار به حالتی از خوب بودن اطلاق می­شود که منعکس­کننده وضعیت جسمی روانی و اجتماعی است و اختلالات مزمن وطولانی مانند اعتیاد، به­عنوان یک بحران در زندگی افراد به­خصوص معتادین و خانواده می­تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی در بعد روحی و جسمانی شود. لذا مبتلایان به اعتیاد نیازهای زیست­شناختی، روان­شناختی، اجتماعی و هیجانی دارند که در مقایسه با افراد سالم متفاوت است (امامی پور، شمس اسفندآباد، صدرالسادات، نژادنادری،1387). کیفیت زندگی یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی جهان امروز و از مباحث اساسی در تکوین سیاست‌گذاری اجتماعی محسوب می‌شود که موضوعاتی چون رفاه، ارتقاء کیفیت زندگی سلامت‌محور، رفع نیازهای اساسی، زندگی رو به رشد و رضایت‌بخش، نوع‌دوستی و ازخودگذشتگی در میان جماعات را دربرمی‌گیرد. با توجه به مهم تلقی بودن کیفیت زندگی برای افراد جامعه، تلاش برای ارتقاء آن از اصلی­ترین اصول و اولویت­های برنامه­ریزان و سیاست­گذران اجتماعی و مدیران و مسئولان حکومتی در هر جامعه و کشوری است. لذا به جرأت می­توان گفت کلیه برنامه­ها، سیاست­ها و عملیات­هایی اجرایی در یک جامعه در راستای ارتقاء کیفیت زندگی مردم آن جامعه است (رستمی، 1392). به­مجموعه­ای از عوامل مؤثر در زندگی روزمره که باعث بالا رفتن یا پایین آمدن سطح کیفیت زندگی افراد می­شود و زمینه ایجاد احساس خوشبختی و یا عدم احساس خوشبختی را به­وجود می­آورد کیفیت زندگی گویند. از جمله این عوامل می­تواند به سطح رضایت، سلامتی جسمی و روانی، روابط بین­فردی،حمایت اجتماعی وضعیت اقتصادی و مالی و غیره می­توان اشاره کرد (خادم، 1387).

از جمله رویکردهایی که در چند ساله اخیر بدان پرداخته شده است و سبب افزایش توانمندی­های فردی و افزایش کارکرد می­شود، شفقت درمانی است. یکی از متغیرهایی که می­تواند تحت تأثیر روش­های درمانی شفقت درمانی قرار گیرد، سلامت روان می­باشد. امروزه این موضوع مورد تأکید نظریه­پردازان و پژوهش­گران حوزه سلامت­روان است که عدم وجود نشانه­های آسیب­شناسی روانی، به­معنای وجود سلامت­روان نیست. به­عبارت دیگر، برای این­که فردی، دارای سلامت روان، محسوب گردد، لازم است که علاوه بر نداشتن اختلالات مختلف روانی و شخصیت، حائز ملاک­های مختلف مطرح برای سلامت­روان نیز باشد (مک­دونالد[3]، 2006). مؤلفه­های مطرح شده برای سلامت­روان، اکثراً حول مؤلفه­هایی خاص مانند سلامت خلقی، هیجانات مثبت، سلامت روابط بین­فردی و منابع مقابله با استرس، متمرکز هستند (کیس[4]، 2007).

 

 

مراجع

• احمدپور دیزجی، جمیله؛ زهراکار، کیانوش؛ کیامنش، علیرضا (1396). مقایسه اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت و درمان بهزیستی بر سرمایه روان شناختی دانشجویان دختر شکست عاطفی. فصلنامه علمی – پژوهشی زن و فرهنگ. سال 8، شماره 31، صص 21-7.
• امامی­پور، سوزان؛ شمس اسفندآباد، حسن؛ صدرالسادات، سیدجلال و نژاد نادری، سمیرا. (1387). مقایسه اختلالات روانی و کیفیت زندگی در چهار گروه مردان معتاد مبتلا به ایدز، معتاد غیرمبتلا به ایدز، غیرمعتاد به ایدز و سالم. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 10(1): 77-69.
• حسن­پور؛ کرمی، مرتضی و ناصری، مریم. (1393). بررسی میزان تأثیر آموزش گروهی مدیریت خشم بر عزت­نفس دانش­آموزان دختر مدارس راهنمایی یک شهرک نظامی در تهران. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 9(27): 30-8.
• سلیمی، آرمان؛ ارسلان، فرشته؛ زهراکار، کیانوش؛ داورنیا، رضا و شاکرمی، محمد. (1397). اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر سلامت روان زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس. مجله افق دانش، 24(2): 131-125.
• شفیعی، زهرا و جزایری، رضوان السادات. (1395). بررسی نقش شفقت به خود در بهزیستی روانشناختی، کنگره ملی توانمندسازی جامعه در حوزه مشاوره، خانواده و تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، مرکز توانمندسازی مهارتهای فرهنگی و اجتماعی جامعه،
• غفوریان­نوروزی، پریسا؛ هاشم­ابادی، بهرامعلی و حسن­آبادی، حسین. (1392). مقایسه اثربخشی گروه­درمانی با رویکرد وجودی و معنوی بر اعتماد، عزت­نفس و اضطراب زنان مطلقه. مجله پژوهش­های مشاوره، 12(47): 98-83.
• قوانلو، الهام. (1383). بررسی تأثیر اعتیاد مردان بر روابط زناشویی با همسرن در شهرستان مشهد. پایان­نامه کارشناسی مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
• نوری، حمیدرضا و تقوی، محمد. (1387. بررسی اثربخشی ذهن شفقت­ورز بر تعدیل طرحواره­های ناسازگار اولیه در معتادین مواد افیونی تحت درمان نهگدارنده با متادون. فصلنامه اعتیاد پژوهی سوءمصرف مواد، 11(44): 207-188.
• هارونی جمالویی، یعقوب. (1392). بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوه شفقت درمانی بر شفقت خود، افسردگی، اضطراب و کیفیت زندگی بیماران مولتیپل اسکلروزیس در شهر اصفهان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه نجف آباد.
• هراتی زاده، فاطمه و ناصر محمدی. (1396). اثر بخشی آموزش شفقت به خود بر اضطراب و کیفیت زندگی زنان باردار با سابقه سقط جنین در سال 95 _ 1396 در شهر یزد، کنفرانس بین المللی روانشناسی،مشاوره، تعلیم و تربیت، مشهد، موسسه آموزش عالی شاندیز.
• Ashworth F, Gracey F, Gilbert P.(2011). Compassion focused therapy after traumatic brain injury: Theoretical foundations and a case illustration. Brain Impairment.;12(02):128-39
• Braehler C, Gumley A, Harper J, Wallace S, Norrie J, Gilbert P.(2013). Exploring change processes in compassion focused therapy in psychosis: results of a feasibility randomized controlled trial. Br J Clin Psychol.;52(2):199-214
• Lucre KM, Corten N. An exploration of group compassion-focused therapy for personality disorder. Psychol Psychother. 2013;86(4):387-400
• Moreria , H. Gouveia , M.J. Carona , C. Silva , N. ,& Canavarro , M.C. (2014). Maternal attachment and childrens quality of life: The mediating role of self-compassion and parenting nstress. Journal of child and family studies. Dio:10.1007/s10826-014-0036-z.
• Neff , D.K. ,& Faso , D.J. (2015). Self-compassion and well-being in parent of children with autism. Journal of Mindfulness , 6 (4) , 938-947.
• Yarnell, L. M., & Neff, K. D. (2013). Selfcompassion, interpersonal conflict resolutions, and well-being. Self and Identity, 12, 146–159
• Yarnell, L. M., & Neff, K. D. (2013). Selfcompassion, interpersonal conflict resolutions, and well-being. Self and Identity, 12, 146–159
•