گفتمان انتقادی در داستان آبشوران علی درویشیان براساس نظریّة نورمن فرکلاف

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 52، شهریور 1400، صفحه 197-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عزیزه نجفی¹؛ خداویردی عباس زاده^{* 2}؛ لیلا عدل پرور³

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

²گروه زبان و و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

چکیده

چکیده
          نورمن فرکلاف از اندیشمندانی است که با هدف نقد جامعه سرمایه­داری و شناسایی تغییر و تحوّلات فرهنگی و اجتماعی جامعه در متون ادبی بویژه ادبیّات داستانی، نظریة گفتمان انتقادی را مطرح کرد. در چارچوب این گفتمان با تأکید بر وضعیّت رابطۀ قدرت و ایدئولوژی در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به بررسی متون پرداخت. در این مقاله داستان «آبشوران» از علی درویشیان، با روش کتابخانه­ای و به صورت توصیفی ـ تحلیلی،  براساس نظریة فرکلاف بررسی شده است، درویشیان در این داستان وضعیّت نابه‌سامان حاصل از فقر را در محلّة فقیرنشین آبشوران روایت کرده است. نتایج بررسی نشان می­دهد: در سطح توصیف با  کاربرد زبان ادبی و عاطفی، زبان عامیانه و بومی، طنز، کاربرد واژگان به صورت شمول معنایی، دش­واژه  و جمله­های معلوم و خبری کوتاه، ایدئولوژی خود را بازگو کرده است. در سطح تفسیر، با ایجاد پیش­فرض در موقعیّت مشابه و بافت بینامتنی و طنز موقعیّت، گفتمان طیف‌های مختلف قابل تفسیر است. در سطح تبیین، مهم­ّترین مسأله پدیده فقر، خشونت، جهل، بی­سوادی، دورغ و بزهکاری و تضییع حقوق کودکان است که در کنار آن بحران­های عاطفی، تقابل فقر و سرمایه داری، مبارزه و تسلیم با فقر، دینداری و خرافه­پرستی، فضای داستان را در وضعیت اندوه­بار قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: آبشوران؛ درویشیان؛ گفتمان انتقادی؛ نورمن فرکلاف؛ کودکان و فقر

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

 

الف: کتب

• احمدی، بابک، (1370)، ساختار و تأویل متن، ج2، تهران: مرکز، چاپ اوّل.
• درویشیان، علی، (1358)، آبشوران، تهران: یارمحمّد، چاپ اوّل.
• _________، (1377)، چون و چرا (مقاله، نقد، گفتگو، سخنرانی)، تهران: اشاره، چاپ اوّل.
• روزبه، محمّدرضا، (1381)، ادبیّات معاصر نثر، تهران: روزگار، چاپ اوّل.
• فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمة فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، چاپ اوّل.
• کازرونی، جعفر، (1377)، آثار درویشیان در بوته نقد، تهران: ندای فرهنگ، چاپ اوّل.
• مقدادی، بهرام، (1378)، فرهنگ اصطلاحات ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز، چاپ اوّل.
• مکاریک، ایرناریما، (1383)، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگاه، چاپ اوّل.
• میرصادقی، جمال، (1394)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ نهم.
• میرعابدینی، حسن، (1385)، صد سال داستان­نویسی در ایران، تهران: چشمه، چاپ چهارم.
• وحیدا، فریدون، (1387)، جامعه­شناسی ادبیّات، تهران: سمت، چاپ اوّل.

 

 

 

ب: مقالات

• آقا گل‌زاده، فردوس، (1386)، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیّات»، ادب پژوهی، شمارۀ 1: صفحۀ 17 ـ 27.
• جهانگیری، جهانگیر؛ بندرریگی­زاده، علی، (1392) «زبان، قدرت و ایدئولوژی در رویکرد انتقادی نورمن کلاف به تحلیل گفتمان»، پژوهش­های سیاست نظری، شمارۀ 14، صفحۀ 52-82.