نقش صنایع دستی در پایداری معیشتی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: استان کردستان-بخش اورامان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 17، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1402، صفحه 235-248   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فرزاد ویسی^{* 1}؛ سعدی محمدی¹؛ مژده عظیمی²

¹دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: امروزه صنایع دستی بخشی از اقتصاد روستایی خانوارهای روستایی را تشکیل می­دهد و در صورت برنامه ­ریزی صحیح می­تواند نقش مهم تری نیز به عهده گیرد در روستاهای اورامان صنایع دستی از گذشته دور، نقشی مهم در اقتصاد خانوارهای روستایی این منطقه به عهده داشته است.
هدف: هدف این تحقیق تحلیل اثرات تولید صنایع دستی بر سرمایه­ های معیشتِ پایدار خانوارهای روستایی می­باشد.
روش‌شناسی تحقیق: جامعه آماری این پژوهش، سرپرستان خانوار در بخش اورامان (4192=N) واقع در شهرستان سروآباد در استان کردستان بود.
که برای مقایسه سطوح مختلف سرمایه­ های معیشتی در دو گروه خانوارهای دارای صنایع دستی و فاقد صنایع دستی انتخاب شدند. حداقل حجم نمونه از طریق فرمول کوکران تعداد 351 نفر تعیین شد. ابزار تحقیق شامل پرسشنامه ­ای برای پنج سرمایه معیشتی (فیزیکی، انسانی، اجتماعی، مالی و طبیعی) و صنایع دستی بود. پایایی پرسشنامه طراحی شده با ضریب 79/0 تایید شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، بخش اورامان شهرستان سروآباد در استان کردستان می­باشد.
یافته ­ها: یافته ­های حاصل از آزمون فریدمن و کروسکال والیس حاکی است که تفاوت معناداری بین سرمایه ­های مالی، طبیعی و فیزیکی در دو گروه خانوار وجود دارد. همچنین نتایج آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که رابطه معناداری بین صنایع دستی و سرمایه ­های معیشتی روستایی وجود دارد. بطوری که شدت همبستگی نشان داد که صنایع دستی بیشترین تاثیر را به ترتیب بر سرمایه ­های مالی، طبیعی و فیزیکی دارد. از نظر رتبه بندی سرمایه­ ها در دو گروه در گروه تولید کننده صنایع دستی به ترتیب سرمایه فیزیکی، طبیعی، مالی، اجتماعی و انسانی قرار گرفته ­اند و در بین خانوارهای فاقد تولید صنایع دستی نیز به ترتیب سرمایه انسانی، اجتماعی، مالی، طبیعی و فیزیکی رتبه بندی شده­ اند. بایستی توجه داشت که در هیچ سرمایه معیشتی، میانگین خانوار بدون صنایع دستی مساوی یا بیشتر از میانگین سرمایه ­های معیشت پایدار خانوار دارای صنایع دستی نیست.
 نتایج: با توجه به تجزیه و تحلیل داده­ ها می­توان نتیجه گرفت که صنایع دستی نقش بسیار مهمی در ارتقاء سرمایه­ های معیشت پایدار خانوار در گروه خانوارهای دارای تولید صنایع دستی داشته است. برای ارتقاء سرمایه­های معیشتی خانوار روستایی و کاهش فقر و توسعه مناق روستایی، برنامه­ ریزان و مجریان بایستی تولید و آموزش تولید صنایع دستی در خانوارهای روستایی را مد نظر داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

صنایع دستی روستایی؛ معیشت پایدار؛ سرمایه های معیشتی؛ اورامان. شهرستان سروآباد

مراجع

افشارزاده، نشمیل؛ پاپ زن، عبدالحمید؛ قمبرعلی، رضوان و مرادی، خدیجه. (1390). توسعه صنایع دستی ضرورت پایداری توسعه و توسعه پایدار. همایش ملی صنایع فرهنگی و نقش آن در توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

امیدی، نبی؛ امیدی، محمد رضا و اسفندیار؛ محمدی. (1390). شناسایی و بررسی موانع توسعه بازار داخلی صنایع داخلی استان ایلام. مجله فرهنگ ایلام، 16(48 و 49)، 146-132. 

پاپ زن، عبدالحمید، فاضل بیگی، مهدی و افشارزاده، نشمیل. (1390). دست آفریده­های بومی ایل کلهر. انتشارات دانشگاه رازی.

تاسا، سمیره. (1392). بررسی صنایع دستی در اقتصاد خانوارهای روستایی (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان ایلام). پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات، رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی.

جمشیدی، علیرضا و خاتون آبادی، احمد. (1391). شناسایی علل و عوامل تله محرومیت در جوامع روستایی استان ایلام. مجله روستا و توسعه، 15(2)، 108-79. 

جمشیدی، علیرضا ؛ صیدایی، سید اسکندر؛ جمشیدی، معصومه و جمینی، داوود. (1392). تحلیلی بر اثرگذاری اشتغال زنان مناطق عشایری بر اقتصاد خانوارهای آنها (مطالعه موردی: عشایر شهرستان چراداول).  فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 3(12)، 92-83.

جمعه­پور، محمود وکیومرث، نرجس. (1391). بررسی اثرات­گردشگری بردارایی­ها و فعالیت­های معیشتی­ مردم ­در چهار چوب معیشت­ پایدار گردشگری (مطالعه موردی: روستای زیارت). فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، 17(7)، 92-73.

حیدری ساربان، وکیل و عبدپور، علیرضا. (1398). عوامل بهبود معیشت پایدار روستایی از دیدگاه ساکنان محلی، مطالعه موردی: شهرستان اردبیل. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(54)، 46-23. ‎

حیاتی، داریوش و نوروزی، مرضیه. ( 1394). سازه­های موثر بر معیشت پایدار روستایی از دیدگاه کشاورزان استان کرمانشاه. مجله علوم ترویج آموزش کشاورزی ایران، 11(1)، 144-127.    

چیت سازیان، امیر حسین؛ جویباری، وحید رضا و بهارلو، علیرضا. (1393). جایگاه اجتماعی صنایع دستی و هنرهای سنتی با نظری به مسگری کاشان در گذشته و امروز. دو فصلنامه دانش­های بومی ایران، 1(2)، 185-155. 

دیوسالار، اسدالله. (1395). نقش صنایع دستی در اقتصاد گردشگردی روستایی (مطالعه موردی: روستاه­های کوهپایه ای شهرستان بهشر). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(2)، 178-165.  

سالاری سردری، فرضعلی؛ بیرانوند زاده، مریم و علیزاده، سید دانا. (1391). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محلی (مطالعه موردی سکونتگاهای شهری و روستایی منطقه عسلویه). مجله هویت شهر، 8(19)، 88-77.   

اصغری سراسکانرود، صالح، جاللیان، حمید، عزیزپور، فرهاد، اصغری سراسکانرود، صیاد. (1394). انتخاب استراتژی بهینه معیشت پایدار در مواجهه با خشکسالی با استفاده از مدل ترکیبی (SWOT TOPSIS) مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان هشترود. فضای جغرافیایی، 16(55)، 339-313.  

شایسته فر، مهناز. (1393). اهمیت و لزوم پشتیبانی از صنایع دستی با تاکید بر ارائه راهکارها در رونق اقتصادی آن. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 

شریفی نیا، زهرا. (1400). تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری معیشت در روستاهای شهرستان ساری. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 10(1)، 236-213.   

شهرکی، محبوبه و شریف­زاده، مریم. (1393). ارزیابی جایگاه آبزی پروری در معیشت پایدار روستایی. کشاورزان شهرستان زاهدان. پژوهش های روستایی، 6(1)، 116-97.  

شکوری، علی و بهرامی، شقایق. (1393).  مطالعه تأثیر گردشگری روستایی برکاهش فقر از منظر معیشت پایدار( مورد روستاهای قلعه نو و کلین شهرستان ری). مجله توسعه روستایی، 1(6)، 24-1.  

صادق زاده، مینا؛ الهیاری، محمدصادق؛ انصاری، محمدحسین و نژادرضایی، نیما. (1393). تحلیل پایداری اراضی شالیکاری شهرستان رشت با استفاده از رویکرد معیشت پایدار. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 6(4)، 70-55. 

صدرموسوی، میرستار؛ آقایاری هیر، محسن و  والیی، محمد. (1399). تحلیل عوامل موثر بر کاهش فقر در نواحی روستایی شهرستان میاندوآب. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(2)، 216-  193.  

عبدالله زاده، غلامحسین؛ صالحی، خدیجه؛ شریف زاده، محمد شریف و خواجه شاهکوهی، علیرضا. (1394). بررسی تاثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی (مطالعه موردی: استان گلستان). مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، 15(4)، 169-148.

عیسی زهی، علی و شریف زاده، مریم. (1400). تحلیل وضعیت سرمایه­های معیشت پایدار روستایی در شهرستان سراوان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 10(2)، 98-79. 

قدیری معصوم، مجتبی؛ رضوانی، محمد رضا؛ جمعه پور، محمود و باغیانی، حمید رضا. (1393). سطح بندی سرمایه های معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی (مورد مطالعه: دهستان بالا طالقان در شهرستان طالقان).  فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(4)، 12-1.

کریمی، آمانج. (2015). نقش طبیعت در معماری اورامان.کنفرانس بین­المللی معماری، شهرسازی، مهندسی عمران، تهران، موسسه هنر و معماری.

مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ قدیری معصوم، مجتبی؛  رضوانی، محمد رضا؛ نظری، عبدالحمید و صحنه، بهمن. (1390). تاثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 43(4)، 84-67. 

منوچهری، منیره. (1390).  بررسی نقش صنایع دستی روستاها درکارآفرینی واشتغال زایی جهت جذب. همایش ملی صنایع فرهنگی و نقش آن در توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

نجفی قرقانی، زیبا و حیاتی، داریوش. (1391). ارزیابی عملکرد تشکل های آب بران از دیدگاه اعضاء (مورد مطالعه: اتحادیه آب بران کانال اردیبهشت درودزن فارس. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 8(1)، 85-73. 

Adam, F., & Roncevic, B. (2013). Social capital: recent debates and research trends.   Social Science Information, 42(21), 55-183. 

Akter, S., & Rahman, S. (2017). Investigating multiple domains of Household Livelihood Security: Insights from urban slums in Bangladesh. Journal of Poverty, 21(4), 289-309. 

Barrera-Mosquera, V., De Los Rios-Carmenado, I., Cruz-Collaguazo, E., & Coronel- Becerra, J. (2010). Analysis of available capitals in agricultural systems in rural communities: the case of Saraguro, Ecuador. Spanish Journal of Agricultural Research, 8(4), 1191-1207. 

Campos, A.P., Villani, C., Davis, B., & Takagi, M. (2018). ending Extreme Poverty in Rural aAreas Sustaining Livelihoods to leave no one Behind. Publisher: Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO).

Chen, H., Shivakoti, G., Zhu, T., & Maddox, D. (2012). Livelihood Sustainability and Community Based co-Management of Forest Resources in China Conroy, C., Litvinoff: Changes and Improvement. Environmental Management, 49(1), 219–228.

Ellis, F., & Biggs, S., (2001). Evolving Themes in Rural Development 1950s-2000s. Development Policy Review, Overseas Development Instiute, 19(4), 437- 448. .

Guillotrea, P., Campling, L., & Robinson, J. (2012). Vulnerability of Small Island Fishery Economies to Climate and Institutional Changes. Current Opinionin Environmental Sustainability, 4(3), 287-291. .

Mbaiwaa, J.E., & Stronzab, A. (2010). The effects of tourism development on rural Livelihoods in the Okavango Delta, Botswana. Journal of Sustainable Tourism, 18(5), 635-656. .

Nyaupane, G.P. (2011). Linkages among biodiversity, livelihood, and tourism. Annals of Tourism Research, 38(4), 1344-1366. 

Paul, B.G., & Reinhard-Vogl, C.H. (2013). Organic shrimp aquaculture for sustainable household livelihoods in Bangladesh. Ocean & Coastal Management, 71, 1-12. .

Pingali, P., Anaka, A., Mathew, A., & Andaleeb, R. (2019). Rural Livelihood Challenges: Moving out of Agriculture. Publisher: Palgrave Macmillan, Cham.

Scoones, I. (1998). Sustainable Rural Livelihoods: A Framework for Analysis. Published by IDS.

Rahul, J., & Sharma, S. (2015). Savvy marketing strategy for the promotion of  Handicrafts from artisans in India. Zenith International Journal of Multidisciplinary   Research, 5(10), 166-176.

Singh, Promod K., & Hiremath, B.N. (2010). Sustainable livelihood security index in a developing Country: A toolfor development planning. Ecological Indicators, 10(2), 442–451. .

Udayakumara, E.P.N. & Shrestha, R.P. (2011). Assessing livelihood for improvement: Samanalawewa reservoir environs, Sri Lanka. International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 18(4), 366-376.