توسعه پایدار شهری با تاکید بر آمایش سرزمین (مطالعه مورد: شهرهای منطقه سیستان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 19، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1402، صفحه 265-279   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حبیب اله حاجی حسینی¹؛ غلامرضا میری^{* 2}؛ محمود رضا انوری²

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

مقدمه: امروزه توجه به ظرفیتها و توانمندیهای بک مکان مانند ناحیه، استان و یا کشور در جهت توسعهی منطقی آن مکان بیانگر مفهوم واقعی آمایش است. لذا به منظور جلوگیری از مسائلی از جمله بحران محیط زیست، فرسایش، تخریب خاک، رشد ناموزون شهری و... تدوین طرح‌های آمایش سرزمین به منظور نیل به اهداف استراتژی های جامع توسعه ملی و شهری ضروری به نظر میرسد.

هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، چگونگی دستیابی به توسعه پایدار شهری با تاکید بر آمایش سرزمین در شهرهای منطقه سیستان میباشد.

روش‌شناسی تحقیق: روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی و میدانی میباشد. جامعه آماری پژوهش ۴۰۳ نفر از کارشناسان در حوزه آمایش سرزمین در منطقه سیستان میباشد. که با استفاده از فرمول کوکران 197 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. همچنین جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل Fuzzy Mamdaniبهره گرفته شد.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، منطقه سیستان دارای 5 شهرستان (زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون)، به مرکزیت شهرهای (زابل، زهک، دوست محمد، محمدآباد و ادیمی) می‌باشد.

یافته‌ها و بحث: نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن گویای تناسب بین گویه‌های توسعه پایدار و اصول آمایش سرزمین می‌باشد. همچنین نتایج آزمون تی تک نمونهای به منظور میزان اهمیت هر یک از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیطی، مدیریتی و اجرایی، نهادی، با مقدار میانگینهای به دست آمده بالاتر از حد متوسط عدد (3) در تمامی گویهها، نشان از اهمیت زیاد هر یک از گویههای توسعه پایدار با تاکید بر آمایش سرزمین در شهرهای منطقه سیستان میباشد. نتایج رتبهبندی ابعاد توسعه پایدار با تاکید بر آمایش سرزمین در شهرهای سیستان با استفاده از مدل فازی ممدانی نشان داد، در ابعاد اقتصادی، مدیریتی و اجرایی، برای همه شهرها (زابل، زهک، محمدآباد، ادیمی، دوست محمد)، متوسط رو به نامطلوب می‌باشد، در بعد اجتماعی و نهادی همه شهر‌های منطقه سیستان به جزء شهر زابل با مقدار وزن‌های به دست آمده (0.60)، (0.61)، سطح متوسط رو به نامطلوبی را دارند. در بعد محیطی و اکولوژیک، برای همه شهر-های منطقه سیستان به جزء شهر دوست محمد با وزن (0.53)، سطح متوسط رو به مطلوب را نشان می‌دهد.

نتایج: نتایج نهایی نشان داد، شاخص‌ها و ابعاد توسعه پایدار شهر‌های سیستان از اصول آمایش سرزمین تاثیر نپذیرفته است، لذا می‌طلبد سازمان‌های مرتبط در حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی، در طرح‌های توسعه منطقه، اصول آمایش سرزمین را لحاظ کنند.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار شهری؛ فضا؛ آمایش سرزمین؛ برنامه ریزی؛ سیستان

مراجع

آقامحمدی، علی اصغر و مرادی، محمد. (1397). آمایش سرزمین و نقش آن در توسعه منطقه‌ای. جغرافیا و روابط انسانی، 1(2)، 968-957.  

ابراهیم‌زاده، عیسی؛ موسوی، میرنجف و باقری‌کشکولی، علی. (1395). آمایش ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی مناطق مرزی جنوب شرق کشور و راهبردهای توسعه آن مطالعه موردی: استان سیستان و بلوچستان. نشریه جغرافیا و توسعه، 14(42)، 25-1.

ازکیا، مصطفی. (1378). جامعه شناسی توسعه. تهران: انتشارات کیهان.

باویر، حسن. (1394). آمایش سرزمین و توسعه پایدار در شهرستان دهلران. دومین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، راهکارها و چالش‎ها با محوریت کشاورزی. منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری. تبریز.

پایلی‌یزدی. محمدحسین. (1369). تکلمه­ای بر مقاله تعریف، مفهوم و دیدگاههای تازه از جغرافیا. فصلنامه تحقیقات جغرافیا، 5(1)، 11-1.

پوراحمد، احمد. (1380). آمایش سرزمین و ایجاد تعادل در نظام شهری کشور. نشریه جغرافیا (تهران)، 48(160)، 479-190.

پوراصغر، فرزام، ویسی، رضا. (1390). آمایش سرزمین مبنایی برای توسعه صنعت گردشگری پایدار. فصلنامه اقتصاد ملی، 5(18)، 195-184.  

جعفریان، بابک؛ سرور، رحیم و برنا، رضا. (1398). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده پژوهی. نشریه جغرافیایی سرزمین. 16(61)، 36-17.   

خنیفر، حسین. (1389). درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین و کاربردهای آن در ایران. مجله آمایش سرزمین، 2(2)، 26-5.  

زرقانی، هادی و اعظمی، هادی. (1390). تحلیل ملاحظات نظامی- امنیتی در آمایش و مکان گزینی مراکز و استقرارگاه­های نظامی با تأکید بر استان خراسان رضوی. برنامه ­ریزی و آمایش فضا، 15(2)، 181-141.   

زیاری، کرامت­الله. (1390). برنامه­ریزی شهرهای جدید. چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات سمت.

زیاری، کرامت­اله؛ آروین، محمود؛ رحیم، پورنگار و تقوی زیروانی، اسماعیل. (1396). ارزیابی تناسب اراضی به منظور توسعه شهری با رویکرد آمایش سرزمین مطالعه موردی: شهرستان اهواز. مجله جغرافیا و توسعه. 15(48)،  35-17.   

سرور، رحیم. (1394). جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین. تهران: انتشارات سمت.

سند آمایش سرزمین استان سیستان و بلوچستان. (1398). استانداری سیستان و بلوچستان.

شریف­ زادگان، محمدحسین و رضوی­دهکردی، امیر. (1389). ارزیابی فرآیند برنامه­ ریزی "آمایش سرزمین" در ایران و راهکارهای بهبود آن. نشریه علوم محیطی، 7(4)، 100-87.   

شیرانی سرمازه، نازنین. (1396). درآمدی بر رویکرد آمایش سرزمین و توسعه پایدار. چهاررمین کنفرانس بین ­المللی برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران.

کرکه­ آبادی، زینب؛ قادری، محمدرضا؛ اکبری، مهناز و باقری، حسن. (1397). بررسی سطح توسعه استان­ها در چارچوب آمایش سرزمین. نشریه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، 11(1)، 110-101.  

کشاورز، سیدرسول؛ لک، رضا؛ شایانی، قاسم و کریمی، فاطمه. (1396). آمایش سرزمینی و هدف­های توسعه پایدار شهری در شهر شیراز. کنگره ملی مدیریت و برنامه ریزی شهری نوین، تهران.

کلهرنیا، بیژن و زنگیشه­ی، سجاد. (1397). حکمروایی شایسته آمایش سرزمین و توسعه پایدار استان کرمانشاه. همایش ملی توسعه پایدار استان کرمانشاه، کرمانشاه، دانشگاه رازی.

محمودزاده، حسن؛ پناهی، سودابه و هریسچیان، مهدی. (1398). کاربرد روش چند هدفه­ی تخصیص زمین با رویکرد آمایش سرزمین مطالعه موردی: شهرستان همدان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، 19(52)، 234-211.  

موسوی، میرنجف و مدیری، مهدی. (1394). اولویت­ سنجی شاخص­های عدالت­ اسلامی-ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعه متعادل در ایران. نشریه سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران،  24(95)، 16-1. 

میره­ای، محمد و حسینی، سیدعلی. (1396). نقش آمایش سرزمین در توسعه پایدار شهری با تاکید بر کشور ایران. دومین همایش ملی رویکردهای نوین آمایش سرزمین در ایران. شاهرود. دانشگاه صنعتی شاهرود.

میری، غلامرضا؛ نارویی، پروین؛ خمر، سونیا و نارویی، جهانبخش. (1393). توسعه آمایشی  و اثرات زیستی بر توسعه روستای تمین. اولین کنگره ملی آمایش سرزمین در هزاره سوم با تاکید بر جنوب شرق کشور. دانشگاه آزاد زاهدان.

وحیدی ­برجی، گلدیس. (1390). بررسی ابزارهای مدیریت سرزمین در سیستم برنامه ­ریزی فضایی کشور پرتغال. فصلنامه آمایش سرزمین، 2 (3)،  123-144.

یزدان­ پناه­ درو، کیومرث. (1397). نقش تطبیقی آمایش سرزمین در تبیین رابطه جغرافیا با توسعه: با تأکید بر نواحی خاص مرزی ساحلی جنوب ایران. فصلنامه جغرافیا (برنامه­ ریزی منطقه ­ای)، 8(3)، 23-7.  

Feixue, L.I., Zhifeng, L.I., Honghua, Ch., Zhenjie, Ch., & Manchun, L.I. (2020). an agent-based learning-embedded model (ABM-learning) for urban land use planning: A case study of residential land growth simulation in Shenzhen, China. Land Use Policy, 95, 104620.

Isaksson, R. (2006). Total Quality Management for Sustainable Development Process-Based System Models. Business Process Management Journal, 12(5), 632–645.

Jongpyo, L., & Sang, H. (2020). Industrial land use planning and the growth of knowledge industry: Location pattern of knowledge-intensive services and their determinants in the Seoul metropolitan area.  Land Use Policy, 95(3), 104632.

Luis A., Guzman, F., Escobar, J., & Peña, R. (2020) .A cellular automata-based land-use model as an integrated spatial decision support system for urban planning in developing cities: The case of the Bogotá region. Land Use Policy, 92(7),104445.

Porta, J., Paraper, J., Doallo, R., Rivera, F.F., Sante, I., & Crecente, R. (2013). High performance genetic algorithm for land use planning. Computers. Environment and Urban Systems, 37, 45-58.

Prasad, C.R.S., Thayalan, S., Reddy, R.S. & Reddy, P.S.A. (1990). Use of Landsat imagery for mapping soil and resources for development planning in part of northern Karnataka, India. International Journal of Remote Sensing, 10- 1889-1900.

Sanwei, He., Shan, Yu., Guangdong, Li., & Junfeng, Z. (2020). Exploring the influence of urban form on land-use efficiency from a spatiotemporal heterogeneity perspective: Evidence from 336 Chinese cities. Land Use Policy, 95, 104576.

Sudhira, H., Ramachandra, T.V., & Jagadish, K,S. (2004), Urban sprawl: metrics, dynamics and modelling using GIS. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 5(1), 29-39.

Tao, Li., Daquan, H., Xin, T., & Fanhao, K. (2020). Planning consistency and implementation in urbanizing China: Comparing urban and land use plans in suburban Beijing. Land Use Policy, 94-, 104498.

Thinh, N. X., Arlt, G., Heber, B., Hennersdorf, G., & Lehmann, I. (2002). Evaluation of Urban Land-Use Structures with a View to Sustainable Development. Environmental Impact Assessment Review, 22(5), 475–492.

Zabihi H., Ahmad, A., Vogeler, I., Nor Said, M., Golmohammadi, M., & Golein, B. (2015). Suitability procedure for sustainable citrus planning using the application of the analytical network process approach and GIS. Computers and Electronics in Agriculture. Journal homepage, 117 (2015), 114- 126.