بررسی رشد و نمو جنینی در سنجاب های زرد ایرانی(Spermophilus fulvus) و مقایسه الکتروفوروزی پروتئین‌های سرم خون وسیتوژنتیکی این سنجاب با سنجاب خاکستری(Spermophilus xanthoprymnus (Mammalia: Rodentia) در ایران

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 58، اسفند 1400، صفحه 77-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد مرادی قرخلو^*

دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی،زنجان. ایران

چکیده

زمینه و هدف: دربین خانواده سنجاب ها(Sciuridae)، سنجاب های زردایرانی(Spermophilus fulvus) ، طولانی ترین خواب تابستانی را دارند. در این سنجاب ها از اواخر مرداد ماه خواب تابستانی شروع شده و تا اواخر بهمن ماه این خواب ادامه پیدا می کند. هدف از این پژوهش بررسی رشد و نمو جنینی درسنجاب های زرد ایرانی(Spermophilus fulvus) و مقایسه الکتروفوروزی پروتئین‌های سرم خون و سیتوژنتیکی این سنجاب با سنجاب خاکستریSpermophilus xanthoprymnus Mammalia: Rodentia در ایران است.
روش کار: جهت شناسایی گونه های سنجاب زمینی(Spermphilus)در ایران، تعداد 48 سر(28سرنرو20سرماده) از شمال شرقی ایران(مشهد و بجنورد)، از غرب ایران(کردستان، همدان، قزوین و زنجان) و شمال غربی ایران(پیراحمدکندی٬ کلیسا کندی و روستای نادو) جمع آوری گردید و پروتئین‌های گلوبولین و آلبومین سرم خون همه نمونه ها با استفاده از تکنیک SDS-PAGE مورد آزمایش قرار گرفتند. مطالعات کاریولوژیکی نیزباروش Ford and Hamerton ، ازسلول های مغزاستخوان نمونه ها، کاریوتایپ تهیه گردید.
یافته ها: دراجرای این پروژه، باجمع آوری تعداد زیادی نوزاد از چندین لانه دراردیبهشت ماه، هم چنین بررسی رشد و نمو نوزادان درآزمایشگاه، مشخص گردیدکه این سنجاب ها، در سال یک بارزاد و ولد می کنند و در هر زایش 5- 7نوزاد به دنیا می آورند. نتایج حاصل ازاین مطالعات نشان دادکه در محدوده رسوبی پروتئین‌های گلوبولین(( Globulin = G ٬ نمونه‌های شمال شرقی و غرب ایران 5 باند الکتروفوروزی و در نمونه‌های شمال غربی ایران 11 باند الکتروفوروزی را ایجاد نمودند. درمحدوده رسوبی پروتئین‌های آلبومین(Albumin = A) برای تمامی نمونه های شمال شرقی و غرب ایران، تنها یک باند و برای نمونه های شمال غربی ایران 4 باند الکتروفوروزی را ایجاد کردند. برای قطعیت دادن نتایج حاصل ازمطالعات الکتروفوروزی در پراکنش دو گونه از این سنجاب ها در محدوده جمع آوری شده ازایران، نتایج کاریوتایپی حاصل نشان داد، که نمونه های شرق وشمال شرقی ایران( مشهد وبجنورد) و غرب ایران(قزوین، همدان ، زنجان وکردستان ) دارای دیپلوئید کروموزوم 36=n2 عدد و در کاریوتیپ شمال غربی ایران( ماکو ) دیپلوئید کروموزوم ها42=n2 عدد شمارش گردید.
نتیجه­گیری: نتایج حاصل ازاین دو روش الکتروفورزی وکاریولوژیکی نشان دادکه در سنجاب های زمینی ایران، گونه Spermophilus fulvus در شرق و شمال شرقی و غرب ایران وگونه Spermophilus xanthoprymnus در شمال غربی ایران پراکنش دارند.

کلیدواژه‌ها

پروتئین آلبومین؛ پروتئین گلوبین؛ سنجاب زرد؛ رشد و نمو

اصل مقاله

مقدمه

سنجاب های زمینی برای اولین بار در سال 1766 به نام علمی Mus linnaeus، در سال 1778 Citellus maximus، در سال 1816، Citellus oken، در سال 1823، Citellus fulvus و در سال 1825، Spermophilus cuvier نام گذاری شده است(4، 1). در کمیسیون بین المللی رده‌بندی جانوران، اصطلاح Citellus oken را برای نام گذاری این جونده پیشنهاد شد(3). ( Corbet (1978 اصطلاح فوق را درنام گذاری این جونده رد نموده و اصطلاح Spermophilus cuvier را برای نام گذاری این سنجاب به کار برد. Bennet (1835) بر اساس مطالعات مورفولوژیکی که بر روی نمونه‌های جمع‌آوری شده از منطقه ارزروم در کشور ترکیه انجام داده بود، پراکنش گونه Citellus xanthoprymnus را در این کشور اعلام نمود(1). Mursaloglu(2006) مطالعات فونستیک بر روی نمونه‌های ترکیه انجام داده و پراکنش دو زیر گونه Citellus citellus thracius، Citellus citellus gelengius را در این کشور اعلام نمود(14).   Karabag (2003)(7)، Osborn(1965)(9) و Simsek(1964)(8) تاکسونومی و بیولوژی این جونده را مورد بررسی قرار دادند و با توجه به نام گذاری‌های-Scott  Ellerman and Morrison(2) و Corbet (3) اصطلاح Spermophilus citellus را برای نام گذاری این جونده به کار بردند. در ایران Geoffroy(1999) نمونه‌هائی که Belanger از زنجان به دست آورده بود مورد مطالعه قرار داده و با نام Spermophilus concolor از این جونده اسم برده است(6).Thomas (1907) با مطالعات مورفولوژیکی و بیومتریک که بر روی نمونه‌های به دست آمده از مشهد انجام داد آن را یک زیرگونه دانسته و بنام Citellus fulvus pathianus معرفی کرده است(18). Satunin (2008) بر اساس مطالعات مورفولوژیک و مورفومتریک بر روی نمونه‌های جمع‌آوری شده آن را به عنوان زیر گونة جدیدی به نام Citellus fulvus hypoleucos معرفی نموده است(10). Kumerloeve(1975)(8) و Wilson and Reeder  (1993)(19) در مروری بر گونه‌های پستانداران جهان، گونه Spermophilus xanthoprymnus را به عنوان گونه جدید و معتبری دانسته و در کتاب پستانداران دنیا این گونه را ثبت نموده اند.Dogramaci (1994) کاریوتیپ سنجاب‌های زمینی شرق ترکیه را مورد آنالیز قرارداده و در مقایسه با رفرنس‌های داخلی و خارجی گونه موجود در شرق ترکیه را Spermophilus xanthoprymnus معرفی کردند(14). بنا به نظر Mitchell-Jones (1999) پراکندگی گونه Spermophilus xanthoprymnus در بیشتر کشورهای اروپائی از جمله جمهوری چک، اسلواکی، اتریش، مجارستان، رومانی، یوگسلاوی، بلغارستان و ترکیه ادامه یافته و از طریق شرق ترکیه به غرب ایران پراکنش یافته است(12). هدف از این پژوهش بررسی رشد و نمو جنینی در سنجاب های زرد ایرانی(Spermophilus fulvus) و مقایسه الکتروفوروزی پروتئین‌های سرم خون و سیتوژنتیکی این سنجاب با سنجاب خاکستری(Spermophilus xanthoprymnus (Mammalia: Rodentia) در ایران است.

مواد و روش‌ها

برای تجزیه و تحلیل الکتروفوروزی پروتئین‌های گلوبولین(G-Protein) و آلبومین (A Protein.) سرم خون، هم چنین مطالعات سیتوژنتیکی، 48 سرسنجاب از گونه‌های fulvus Spermophilus و Spermophilus xanthoprymnus از مناطق مختلف ایران با رعایت تمام قوانین اخلاق زیستی به طور زنده صید گردید(شکل 1). نمونه هایی که از شیر مادر جدا شده بودند، پس از صید و تعیین سن، مجدداً به زیستگاه طبعیشان رها سازی گردیدند. چند نمونه باردار را به آزمایشگاه منتقل نموده تا پس از زایش، رشد و نمو نوزادان آن ها به صورت روزانه مورد مطالعه و ارزیابی قرارگیرند. چند سر ازنمونه‌های بالغ را با اتر بی‌هوش نموده و با سرنگ از قلب آن ها خون گیری به عمل آمد. بعد از لخته شدن خون، بخش رویی آن ها جدا شده به مدت 3 دقیقه با سرعت 12000 دور در دقیقه سانتریفیوژ شد. سرم های جدا شده با ماده بافری حاوی M625% Tris cl، با PH8/6، 2 درصد SDS، 10 درصد  Glycerol، 5 درصد Mercapto - ethanol، 01/0 درصد Bromphenol blue مخلوط شده و محلول به دست آمده به مدت 3 دقیقه جوشانده و تا زمان انجام آزمایش الکتروفوروزی در دمای 70- نگهداری گردید. برای تزریق(Loaded) نمونه‌ها به داخل ژل‌ها از روش Esen  (1967)استفاده شد(16). در این روش با استفاده از دستگاه الکتروفوروزی مدل Consort 863E با تیغه ژل عمودی، به میزان 10 تا 15 میکرولیتری به داخل ژل‌ها تزریق گردید. ژل‌های جدا کننده(5/7 درصد)، ژل‌های توده شده(4 درصد) و SDS-Polyacrylamid به روش Esen تهیه‌گردید(16). بافر مورد استفاده شامل M25% Tris، M192/0 Glycine، 1/0 درصد SDS  با PH 3/8 بود. ولتاژ ثابت 8 ولت بر سانتیمتر بر روی ژل‌های لود شده اعمال گردید بعد از انجام الکتروفوروز، ژل‌ها توسط محلول 25/0 درصد Crmassie brillant blue R250 در 90 میلی‌لیتر متانول- آب به نسبت 1:1 رنگ آمیزی شد و در محلول متانول- آب و اسید استیک(45:45:10) تثبیت گردید. برای مطالعات سیتوژنتیکی(کاریولوژی) ازسلول های درحال تقسیم مغزاستخوان ران بااستفاده ازروش Ford and Hamerton)(1998)(5)، پس ازبیهوش کردن جانور، به ازای 100گرم وزن، 1سی سی کلشیسین یک در هزار به صورت داخل صفاقی تزریق گردید تاسلول های در حال تقسیم میتوزی، رشته های دوک آن ها را بریده و تقسیم را متوقف سازد. سلول هایی که تقسیم شان متوقف شده بودند را هاروست کرده وبا دستگاه پرتاب سلولی، کاریوتایپ سلول ها تهیه و از آن ها ایدئوگرام جهت شمارش دیپلوئید کروموزوم ها(n2)، شمارش بازوهای کروموزوم های اتوزومی(NFa)، شمارش تعداد کل بازوهای کروموزومی(NF) و تشخیص کروموزوم های جنسی X وY براساس محل قرارگرفتن سانترومرآن ها استفاده گردید.

نتایج

بررسی رشد و نمو جنینی درسنجاب زرد ایرانی(Spermophilus fulvus)

در 28 اردیبهشت ماه 1396 از اقبالیه(ایستگاه تحقیقاتی قزوین) از یک لانه 5 نوزاد تقریباً 25روزه و در15 خرداد از کبودر آهنگ(ایستگاه تحقیقاتی همدان) از یک لانه 7 نوزاد تقریباً45  روزه صید شد. در هفته اول فروردین ماه 1396 از محوطه کشاورزی دانشگاه زنجان(ایستگاه تحقیقاتی زنجان) ازیک لانه، یک ماده باردارصید شد که پس ازسه روز5 نوزاد به دنیا آورد که یکی ازنوزادان پس از چند ساعت مرد. وزن بدن واعضای بدن(طول کلی بدن، طول بدن، طول دم، طول پای عقب، طول گوش)  4نوزاد باقی مانده بادقت یک هزارم گرم درتوزین وزن بدن وبا دقت یک صدم میلی متر در اندازه گیری اعضای بدن اندازه گیری شدند. اندازه متوسط طول کلی بدن نوزادان آن ها 6/60 میلی متر، طول متوسط دم آن ها 8 میلی متر، طول متوسط پای عقب 8 میلی متر، طول متوسط گوش 1 میلی متر و متوسط وزن بدن آن ها 15 گرم اندازه‌گیری شد. در 12 فروردین همان سال یک ماده باردار‌ دیگری ازآوج (ایستگاه تحقیقاتی قزوین) صید گردید که در17 فروردین، 5 نوزاد درآزمایشگاه بیوسیستماتیک جانوری بدنیا آورد. اندازه متوسط آن ها به شرح زیراندازه گیری شد :‌ طول کلی بدن 75/53 میلی متر، طول دم 5/7 میلی متر، طول پای عقب 7 میلی متر، طول گوش 5/0 میلی متر و وزن متوسط آن ها 49/14 گرم محاسبه گردید. یک جفت نر و ماده را که در هفته اول اسفند1395 از محوطه کشاورزی پردیس دانشگاه فردوسی مشهد صید شده بودند دریک قفس مخصوص پستانداران کوچک قرار داده و با مواد مورد علاقه شان(برگ یونجه، مغزگردو، مغزپسته، سیب، هویج) تغذیه گردیدند. این نمونه ها پس ازمدتی که خود را با شرایط آزمایشگاه بیوسیستماتیک جانوری سازش داده بودند با یک دیگرآمیزش کرده و نمونه ماده حامله را از نر جدا و به طورمرتب روزانه غذا داده شد. ماده حامله در آخر اردیبهشت 1396، 4 نوزاد به دنیا آورد. سطح شکمی نوزادان هنگام تولد صورتی روشن اما سطح خلفی آن ها قهوه‌ای تیره و بدون پوشش مو بودند. بعد از 15-17روز بدنشان به جز کف پاها و دست ها از مو پوشیده شدند و پس از 22-25 روز چشمانشان باز شد و در داخل قفس مانند افراد بالغ از خود عکس‌العمل نشان ‌دادند. پس از 20- 25 روز دندان‌های پیشین پایینی و بالایی آن ها ظاهر و در روزهای 25-28 گوش هایشان باز و بعد از 25-35 روز کاملاً از شیر مادر جدا شده و از مواد غذایی موجود در قفس(یونجه تازه، هویج، تخم آفتاب گردان و گندم تازه جوانه زده) شروع به تغذیه نمودند. در 21 خرداد 1396 دوتا از بچه‌ها مردند، ولی دو تای دیگر که یکی نر و دیگری ماده بود تا زمان بلوغ درآزمایشگاه نگهداری شده وبه طورمرتب روزانه مورداندازه گیری مورفومتریک قرارگرفتند. متوسط طول کلی بدن آن ها 234 میلی متر، طول سر و بدن 187 میلی متر، طول دم 52 میلی متر، طول پای عقب 38 میلی متر، طول گوش 7 میلی متر و وزن بدن 272 گرم محاسبه گردید(جدول1). نوزادانی که درآزمایشگاه بیوسیستماتیک جانوری نیزمتولد شده بودند، به طورمرتب روزانه، هفتگی وماهیانه تا رسیدن به سن بلوغ، با ترازوی دیجیتالی(بادقت یک هزارم گرم) از نظر افزایش وزن بدن، رشد و نمو بعضی از اندام های استاندارد بدن( طول کلی بدن، طول سر – بدن، طول دم، طول پای عقب و طول گوش) باکولیس دیجیتالی(بادقت یک صدم میلی متر) اندازه گیری وثبت شدند(نمودار های 1 تا 6).

 

 

شکل1- پراکنش گونه های (● ) Spermophilus fulvus و  Spermophilus xanthoprymnus (■) درایران

1 - پیراحمدکندی2- کلیساکندی3- روستای نادو4- همدان 5- کردستان6- زنجان 7- قزوین 8- بجنورد 9- مشهد

 

 

 

 

 

 

جدول 1-تغییرات وزنی بدن(gr) واندازه مو رفومتریک(mm) نوزادان در موقع تولد و بعد از تولد

 

وزن بدن	طول گوش	طول پای عقب	طول دم	طول سر و بدن	طول کلی بدن	تعداد نوزادان	تعداد روزها	تاریخ
5	1	8	8	6/52	6/6	♀3	0	28 اردیبهشت 1396
12	6/1	11	6/11	71	6/82	♂3	12	29 اردیبهشت 1396
31	33/3	33/30	6/22	7/90	3/113	♀3	23	18 خرداد 1396
5/43	5/5	5/26	5/32	100	5/132	♂2	26	21 خرداد 1396
5/61	5/5	5/33	5/39	120	5/159	♂2	33	28 خرداد 1396
114	7/5	34	44	161	208	1♂ 1♀	49	14 تیر 1396
5/137	6	35	46	5/165	5/214	1♂ 1♀	57	22 تیر 1396
141	1/6	5/35	48	5/174	225	1♂ 1♀	67	31 تیر 1396
208	4/6	36	50	186	234	1♂ 1♀	82	16 مرداد 1396
226	7/6	37	51	187	5/233	1♂ 1♀	100	4 شهریور 1396
272	7	38	52	187	234	1♂ 1♀	127	20 شهریور 1396
5/343	7	38	5/53	5/182	236	1♂	162	5 آبان 1396

 

 

نمودار 1-منحنی رشدونموطول کلی بدن نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

 

نمودار2- منحنی رشدونموطول سر- بدن بدن نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

 

نمودار3-منحنی رشدونموطول دم نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

 

 

نمودار4- منحنی رشدونموطول پای عقب نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

 

نمودار 5- منحنی رشدونموطول گوش نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

نمودار6-منحنی تغییرات وزنی بدن نوزادان متولدشده Spermophilus fulvus درآزمایشگاه بیوسیستماتیک

 

نتایج الکتروفوروزی از پروتئین های سرم خون

پروتئین های آلبومین(Albumin =A) وگلوبولین (Globulin=G) سرم خون نمونه های صیدشده ازشرق و شمال شرقی(بجنورد و مشهد) وغرب ایران(قزوین، زنجان، کردستان وهمدان) وهم چنین نمونه های صیدشده ازشمال غربی ایران(پیراحمدی، کلیساکندی وروستای نادو) جهت شناسایی گونه های پراکنش یافته ازجنس Spermophilus درایران مورد آزمایش الکتروفورزی قرار گرفتند. نتایج حاصل ازاین آزمایش نشان دادکه باندهای ایجادشده از پروتئین گلوبولین (Globulin=G) درتمامی نمونه های شمال غربی ایران 11باند واز پروتئین های آلبومین (Albumin =) 4 باند الکتروفورزی درروی ژل ازخود نشان دادند ودر نتایج حاصل ازمطالعات الکتروفورزی نمونه های شرق، شمال شرقی وغرب ایران از پروتئین گلوبولین (Globulin=G) 5 باندالکتروفورزی واز پروتئین های آلبومین (Albumin =A) درتمامی نمونه ها تنها یک باندالکتروفورزی ایجاد شدند (شکل های 2و 3 ).

نتایج حاصل ازمطالعات سیتوژنتیکی(کاریولوژی) درسنجاب های زمینی ایران

نتایج حاصل از کاریوتیپ های به دست آمده از نمونه های مناطق مختلف ایستگاه های تحقیقاتی ازشرق و شمال شرقی(بجنوردومشهد) وغرب ایران(قزوین، زنجان، کردستان وهمدان) دراین تحقیق نشان دادکه تعداد دیپلوئید کروموزوم ها(2n = 36) 36 عدد، تعدادکل بازوهای کروموزومی (FN = 71) 71 عدد و تعداد بازوهای کروموزوم های اتوزومی(FNa = 68) 68 عدد شمارش گردید. کروموزومX در ردیف ایدئوگرام کروموزوم ها، بزرگ ترین کروموزوم ها بوده و متاسنتریک(mc) وکروموزوم Yدر ردیف ایدئوگرام کروموزوم ها، کوچ کترین کروموزوم ها و آکروسنتریک(ac) می باشد. نتایج حاصل مطالعات سیتولوژیکی نشان می دهد، که گونه پراکنش یافته درشرق، شمال شرقی وغرب ایران، گونه سنجاب زردایرانی(Spermophilus fulvus) می باشد(شکل های 4 و5). نتایج حاصل از کاریوتیپ های به دست آمده از نمونه های مناطق مختلف ایستگاه های تحقیقاتی از شمال غربی(پیراحمدکندی، کلیساکندی وروستای نادو) در این تحقیق نشان دادکه تعداد دیپلوئید کروموزوم ها (2n = 42) 42 عدد، تعدادکل بازوهای کروموزومی (FN = 67) 67 عدد و تعداد بازوهای کروموزوم های اتوزومی(FNa = 64) 64 عدد می باشد. کروموزومX در ردیف ایدئوگرام کروموزوم ها، با اندازه متوسط و متاسنتریک(mc) وکروموزوم Yدر ردیف ایدئوگرام کروموزوم ها، کوچ کترین کروموزوم ها و آکروسنتریک(ac) می باشد، نتایج حاصل ازمطالعات سیتولوژیکی نشان می دهد که گونه پراکنش یافته درشمال غربی ایران، گونه سنجاب خاکستری ایرانی(Spermophilus xanthoprymnus) می باشد(شکل های 6و7).

 

شکل 2- باندهای الکتروفوروزی ایجادشده  پروتئین های گلوبولین (Globulin=G) و آلبومین (Albumin) ازسرم خون نمونه های شمال غربی ایران  (1- پیراحمدکندی  2- کلیساکندی 3- روستای نادو) ونمونه های شرق، شمال شرقی(4- بجنورد  5- مشهد) وغرب ایران  (6- قزوین 7- زنجان  8- کردستان 9-همدان) 10- الگوی شاهد

 

شکل3-پروفیل باندهای الکتروفوروزی ایجادشده  پروتئین های گلوبولین (Globulin=G) و آلبومین (Albumin) ازسرم خون نمونه های شمال غربی ایران 

(1- پیراحمدکندی  2- کلیساکندی 3- روستای نادو) ونمونه های شرق، شمال شرقی(4- بجنورد  5- مشهد) وغرب ایران  (6- قزوین 7- زنجان  8- کردستان 9-همدان) 10- الگوی شاهد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 4- کاریوتیپ Spermophilus fulvus نمونه های صید شده ازاقبالیه ( ایستگاه تحقیقاتی قزوین)

شکل 5- ایدئوگرام  Spermophilus fulvus نمونه های صید شده ازاقبالیه ( ایستگاه تحقیقاتی قزوین)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 6-کاریوتیپ Spermophilus xanthoprymnus نمونه های صید شده ازپیراحمدکندی ( ایستگاه تحقیقاتی ماکو)

 

 

شکل 7- ایدئوگرام Spermophilus xanthoprymnus نمونه های صید شده ازپیراحمدکندی ( ایستگاه تحقیقاتی ماکو)

 

 

بحث و نتیجه گیری

1- رشد و نمو جنینی درسنجاب های زرد ایرانی(Spermophilus fulvus)

در اجرای این پروژه، تجربیات آزمایشگاهی و مطالعات فیلدی نشان داد که سنجاب های زرد ایرانی بر خلاف اکثریت تاکسون های راسته جوندگان که در شروع فصل سرما، برای جلوگیری از به هدر رفتن انرژی به خواب زمستانی می روند و با افزایش دما در شروع فصل بهار از خواب زمستانی بیدارمی شوند، سنجاب های زرد ایرانی در اواخر مردادماه که دمای محیط به بالاترین حدگرمای خود می رسد به خواب می روند و در اواخر بهمن ماه که دمای محیط در بالاترین حد سرما می باشد ازخواب بیدارمی شوند. بنابراین سنجاب های زرد ایرانی با دریافت تابش نورخورشید به جای خواب زمستانی به خواب تابستانی می روند. هم چنین سن نوزادان صید شده در مطالعات میدانی و مشاهدات تجربی در زایش ماده های بارداردرآزمایشگاه نشان می دهد که این جوندگان پس ازمدت کوتاهی بیدار شدن از خواب، نروماده بالغ شان با یک دیگرجفت گیری نموده و پس از40 تا45 روز نوزادان خودرا به دنیا می آورند. کنترل روزانه، هفتگی و ماهیانه رشد و نمو نوزادان(نمودار های 1-6) نیز نشان می دهد که : دوران بارداری دراین سنجاب ها نسبت به دیگرتاکسون های جوندگان بسیارطولانی بوده، رشد و نمو کند نوزادان نیز نشان می دهد سنجاب های زرد ایرانی در سال فقط یک بار زاد و ولد دارند و به طورمتوسط در هر زایش 5 -7 نوزاد به دنیا می آورند(16).

2- تشخیص گونه ای وپراکنش گونه های جنس Spermophilus درایران

با توجه به این که نمونه های صیدشده از شرق و شمال شرقی و غرب ایران از نظر ریخت شناسی(مورفولوژی) زرد طلائی باجثه بزرگ با نمونه های صیدشده ازشمال غربی ایران به رنگ خاکستری و با جثه کوچ کتر، کاملاً با یکدیگرمتفاوت هستند، جهت بررسی این تفاوت مورفولوژیکی، تمامی نمونه های صید شده در این پروژه مورد مطالعات الکتروفورزی و سیتوژنتیکی قرار گرفتند. نتایج حاصل ازمطالعات الکتروفورزی پروتئین های گلوبولین (Globulin=G) و آلبومین (Albumin) سرم خون نمونه های شرق و شمال شرقی و غرب ایران برای گونه Spermophilus fulvus به ترتیب 5 و1 باند و در نمونه های شمال غربی ایران  11 و 4 باند برای گونه Spermophilus xanthoprymnus ایجاد نمودند(شکل های 2و3). این نتایج با مطالعات الکتروفورزی حاصل درروی نمونه های ایران وترکیه کاملاً مطابقت دارد(16). نتایج حاصل ازمطالعات سیتوژنتیکی(کاریولوژی) در روی نمونه های صید شده از شرق، شمال شرقی وغرب ایران با تعداد دیپلوئید کروموزوم ها برای گونه Spermophilus fulvus 36عدد و در نمونه های صیدشده ازشمال غربی ایران با تعداد دیپلوئیدکروموزوم ها(2n = 42) 42 عدد برای گونه Spermophilus xanthoprymnus کاملا ًمطابقت دارد(13). دراجرای این پروژه، باجمع بندی مطالعات میدانی و آزمایشگاهی بر روی زاد و ولد سنجاب های زرد ایرانی و مقایسه باندهای حاصل ازپروتئین های گلوبولین (Globulin=G) و آلبومین (Albumin) سرم خون نمونه ها درمطالعات الکتروفورزی و تعداد دیپلوئید کروموزوم ها و نتایج حاصل ازمطالعات کاریولوژیکی در این پروژه نشان می دهد، اولاً سنجاب های زرد ایرانی در سال یک بار زاد و ولد می کنند، ثانیاً این مطالعات نشان می دهد که ازسنجاب های جنس Spermophilus در ایران دو گونه پراکنش دارند. گونه Spermophilus fulvus درشرق، شمال شرقی وغرب ایران که احتمالاً ازطریق افغانستان و یا ترکمنستان وارد شرق و یا شمال شرقی ایران شده و سپس به طرف استان های مرکزی و غرب ایران گسترش یافته اند. درطی گذشت زمان نمونه های استان های مرکزی ایران با گسترش مراکزصنعتی، کشاورزی، راه سازی، خطوط راه آهن ومناطق مسکونی به تدریج ازبین رفته و تنها چندکلنی ازآن ها دراستان های شرقی وغربی ایران باقی مانده است. گونه Spermophilus xanthoprymnus به علت گسترش آن در شرق ترکیه توانسته ازطریق مرزمشترک ایران و ترکیه از شرق ترکیه وارد ایران(ماکو و بازرگان) شده و در شمال غربی ایران پراکنش یافته اند(16).

مراجع

1.Bennet, E.T. (1835). Mammals of the neighbomoad of Trebizond and Erzeroum, Porc. Zool. Sci. London, 3;89.90.

2.Corbet, G. B. (1978). The mammals of the palearctic region. A taxonomic review. British museum. N.H. London and Ithaca, 1-314.

3.Dogramaci, S., Kefelioglu, H., Gunduz, I. (1994). Turkiye Spermophilius (Mammalia: Rodentia) cinsinin karyolojik analizi. Turkish Journal of Zoology, 18; 167-170. Ankara.

4.Ellerrman, J. R., Morrison, S. (1951). checklist of palearctic region and Indian mammals 1758 to 1946. London, 1-808.

5.Esen, A. (1978). Simple method for quantitative, Semiqantitative, and qualitative assuy of protein. -Analyticlal Biochemistry, 89; 264-273.

6.Ford. C.E., Hamerton. J.L. (1998). A colchivcine-hypotonic-citrate squash sequence for mammalian chromosomes. Stain Technol, 31ک 247-251.

7.Geoffroy, I. (1999). In belanger, voyaye auz indes orientalis paris.

8.Karabag, T. (1953). Ankara dolaylarindaki Tarla sincaplarinin (Citellus, larin) Biologisi ve Bunlarla Savas Usulleri. Ankara. Univ. Zir. Fak. Yay. 48-68.

9.Kumerloeve, H. (1975). Die saugetiere (Mammalia) der Turkei- Veroffentlichungen der zoologischon. Staatssammlung Munchen 18; 69-225. Munich.

10.Osborn. D. (1964). The porcupine, Beaver, Jerboas and dormice of Turkey. (Mammalia: Rodentia), 28;522-522.

11.Satunin, K. A. (1909). Ueber einen neuen Ziesel aus Nord- Parisa. Ann. Mus. Zool. St. Peresb., 14;1.

12.Simsek, N. (2008). Turkey tarla sincaplari. Spermophilus citellus (L. 1766). (Mammalia: Rodentia) Alt turlerinin ayirt edilmesinde Baculumun onem. Doga, TR. Bio. D 10(3); 386-390.

13.Mitchell- Jones, A. J., Amori, G., Bogdanowiez, W., krystufek, B., P. J. H. Relinders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J. M. B. Thissen, V. Vohralik and J. Zima (1999): The Atlas of European Mammals.- London.

14.MORADI, M., VAHDATI, A. (2005). Journal Science University of Tehran (in the press).

15.Mursaloglu, B. (2006). Statistisal significance of secondary sexual variation in Citellus citellus (Mammalia: Rodentia) and new Subspecies of Citellus (Mammalia: Rodentia) and new Subspecies of Citellus citellus from Turkey. Comm. Fac. Sci. Unive. Ankara. C., 9; 252-273.

16.Reyhan, C., Mohammad, M., Sakir, O. (2006). Distibution and electrophoreti

aspects of blood-serum proteins of the genus spermophilus (Mammalia:Rodentia)in Eastern Turkey and Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences, 9 (3); 519- 521.

17.Reyhan, C., Özkurt, Ş. (2002). Electrophoretic comparison of blood-serum proteins of Spermophilus citellus and Spermophilus xanthoprymnus(Mammalia: Rodentia) in Turkey. Zoology in The Middle East, 25; 5-8.

18.Thomas, O. (1907). on mammals from northern persia presented to the national museum by Col, A. C. Bailward. Ann, Mag, Nat, Hist. (Ser. 7), 20;196-202.

19.Wilson, E., Reeder , M. N. (1993). Mammals Species of the world. Secon Ed- Washington and London.428

.