تاریخ انگاره اصطلاح صحابه و گونه شناسی رویکردهای مختلف به آن

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 10، دوره 27، شماره 70، اسفند 1400، صفحه 206-226   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

قاسم بستانی¹؛ فاطمه مرادی کهنکی^{* 2}

¹دانشیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

²علوم قرآن و حدیث، الهیات، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

تتبّع در اصطلاحات به ویژه اصطلاحات کهن، از مهم‌ترین و دشوارترین موضوعاتی است که بشر با آن روبرو بوده است. اصطلاح «صحابه» یکی از این اصطلاحات کهن و پرکاربرد در متون دین اسلام است که از صدر اسلام تا کنون مورد اختلاف بوده؛ به گونه‌ای که این موضوع، محلّ نزاع شده و تشخیص مصادیق صحابی را نیز با مشکل روبرو کرده است. این پژوهش با کاربست روش تاریخ‌انگاره تلاش کرده تا با دقّت در گزارش‌های تاریخی به بررسی تحوّلات و تطوّرات معنایی اصطلاح صحابه در طول تاریخ اسلام بپردازد. نتایج حاصله نشان می‌دهد هیچ‌گونه اثر و نشانه‌ای دالّ بر تعریف صحابی یا افرادی که صحابی بر آنان اطلاق می‌شود، در قرآن یا احادیث وجود ندارد. در تعاریف عرضه شده در طول سده‌های مختلف، بر دو رویکرد تأکید شده که رویکرد غالب، رویکرد محدّثان بوده، امّا تعریف اصولیّون مقدّم بر تعریف محدّثان بوده است. اختلاف در دلالت لغوی «صحبه»، مقدّم بودن بحث عدالت بر تعریف صحابی و ارائۀ تعریف خاص از صحابی توسط اصولیّون و محدّثان، از عوامل ایجاد اختلاف در تعریف صحابی بود‌ه‌اند.

کلیدواژه‌ها

اصولیّون؛ تاریخ حدیث؛ صحابی پیامبر(ص)؛ محدثان

مراجع