بررسی تطبیقی رسم‌الخط مصحف تاشکند با قواعد و نقل‌های تاریخی رسم‌المصحف

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 27، شماره 70، اسفند 1400، صفحه 132-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مجتبی محمدی انویق^{* 1}؛ مرتضی توکلی²؛ مرتضی رحیمی آهنگرکلایی³

¹استادیار دانشگاه ایلام

²مدیر واحد تحقیق مرکز طبع و نشر قرآن

³دانشجوی فارغ التحصیل دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

علم رسم‌المصحف، از قواعد و روش‌هایی در باب کتابت قرآن سخن می‌گوید که به واسطۀ منقولات دانشمندان از مصاحف کهن، در دسترس قرار گرفته‌اند. کتاب‌های المقنع و مختصر التبیین، مهم‌ترین منابع دانش رسم‌المصحف به شمار می‌روند که در نگارش اکثر مصاحف جهان اسلام مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ چنان‌که به نویسندگان آن‌ها، لقب «شیخین علم رسم‌المصحف» اطلاق شده است. این مقاله کوشیده است که رسم کلمات مصحف تاشکند به‌عنوان معروف‌ترین مصحف از حیث انتساب به خلیفۀ سوم را با نقل‌های دو کتاب مذکور مقایسه کرده و میزان انطباق گزارش‌های رسم‌المصحف را با رسم نمونه‌ای از مصاحف کهن ارزیابی کند. رسم کلمات در مصحف تاشکند سه دسته‌ است: 1- رسم‌هایی که با نقل‌های شیخین همخوانی دارد؛ 2- رسم‌هایی که تنها با نقل‌های یکی از شیخین همخوانی دارد؛ 3- رسم‌هایی که با نقل‌های شیخین ناهمخوان است. رسم‌های ناهمخوان با نقل‌های شیخین در مصحف تاشکند، به دو بخش قابل تقسیم است: الف) رسم‌هایی که عالمانی دیگر، آن‌ها را در گزارش‌های خود، نقل کرده‌اند؛ ب) رسم‌هایی که برای آن‌ها گزارشی یافت نمی‌شود. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان از آن دارد که گزارش‌های علم رسم‌المصحف باید با مراجعۀ مستقیم به مصاحف کهن، تکمیل و در مواردی اصلاح شوند.

کلیدواژه‌ها

مصاحف کهن؛ رسم‌الخط قرآن؛ رسم‌المصحف؛ مصحف تاشکند

مراجع