بررسی نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی، نمونه موردی: (محله تجریش و محله شاه عبدالعظیم تهران)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 43، مهر 1401، صفحه 74-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد علی قهرمانی^{* 1}؛ الهام امینی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه برنامه ریزی شهری، دانشکده مهندسی، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، ایران

²استادیار، گروه برنامه ریزی شهری، دانشکده مهندسی، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، ایران

چکیده

الگوی ساخت کالبدی را می‌توان ساده‌ترین راه در راستای دستیابی به شکل‌گیری همبستگی اجتماعی و کاهش انزوای اجتماعی دانست. بی‌تردید کیفیت کالبدی شهر در میزان و چگونگی برقراری روابط اثرگذار خواهد بود؛ به‌عبارت‌دیگر، روابط اجتماعی موجود در شهر که مقداری از آن‌ها ناشی از نقش مراکز مذهبی موجود در محله است؛ روح محله را زنده می‌سازد و بدون شک، کمیت و کیفیت آن، درگرو سلامت کالبد محله خواهد بود. هدف این تحقیق بررسی و شناسایی شاخص‌های نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های تجریش در منطقه 1 و شاه عبدالعظیم در منطقه 20 تهران با رویکرد سرمایه اجتماعی که می‌تواند با کاهش انزوای اجتماعی این محله با رویکرد سرمایه اجتماعی منجر شود. در این پژوهش از روش پیمایشی استفاده‌شده است. داده‌ها به‌صورت پرسشنامه و مصاحبه سازمان‌یافته در میان شهروندان محله  تجریش در منطقه 1 و محله شاه عبدالعظیم در منطقه 20 تهران برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و lisrel8.8 و Excel استفاده شد. بررسی نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی، از طریق معیارهای؛ (ساختاری، ارتباطی، شناختی) بررسی شدند. از طریق تجزیه‌وتحلیل داده‌های پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی مشخص شد که زیرمعیارها و سؤالات تحقیق به‌طور کامل معرف مؤلفه‌های 3 گانه ب نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی، نمونه موردی: (محله تجریش در منطقه 1 و محله شاه عبدالعظیم در منطقه 20 تهران) هستند. بر اساس آزمون پیرسون؛ مؤلفه‌ی ارتباطی بالاترین تأثیر را بر روی کاهش انزوای اجتماعی محله‌های تجریش و شاه عبدالعظیم می‌گذارد (beta=0.779)( beta=0.698) دارد. بیشترین تأثیر و ارتباط بین سرمایه اجتماعی و مؤلفه‌های 11گانه نقش مراکز مذهبی بر کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری به ترتیب زیر است: مشارکت، حضور پذیری، هویت، اعتماد، صداقت، دین‌داری، روایات مشترک، ترکیب روابط، همگونی اجتماعی، نهادی، الزامات و انتظارات.مدل مفهومی تحقیق با استفاده از مدل لیزرل تدوین و برازش آن از طریق ضرایب تی استانداردشده بر روی نشانگرهای مدل( که بزرگ‌تر از قدر مطلق 1.96) تائید گردید. مؤلفه‌های تحقیق نیز بر اساس میانگین رتبه‌ای آزمون فریدمن اولویت‌بندی شدند که عبارت‌اند از؛  بعد ارتباطی(1.17)،بعد ساختاری (2.87)، بعد شناختی (3.16). نتایج نهایی حاصل از بررسی شاخص کلِ نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی، میانگین محله‌ی تجریش 2.95 محله‌ی شاه عبدالعظیم 2.82 می‌باشد. هر دو محله ازنظر نقش مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی در وضعیت نزدیک به میانه نظری می‌باشد و تأثیرگذاری مراکز مذهبی در کاهش انزوای اجتماعی این دو محله مشهود است. در پایان پس از تدوین مدل مفهومی و ارائه پیشنهاداتی جهت کاهش انزوای اجتماعی محله‌های شهری با رویکرد سرمایه اجتماعی با استفاده از نقش مراکز مذهبی، در محله‌های تجریش و شاه عبدالعظیم ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

مراکز مذهبی؛ انزوای اجتماعی؛ سرمایه اجتماعی؛ تجریش؛ شاه عبدالعظیم؛ تهران

مراجع

اجتهادی، مصطفی (۱۳۸۹). سرمایه اجتماعی. مجله پژوهشنامه علوم انسانی. 14 (۵۳)، 12-1.

اخترمحققی، مهدی (1389). سرمایه اجتماعی.تهران: مهدی اختر محققی.

اصلانی، احسان؛ دهقان پور فراشاه، محمد حسین؛ هدایت، هما (۱۳۹۷). سنجش شاخص‌های سرمایه اجتماعی در محلات بافت تاریخی شهر یزد نمونه موردی محله پشت باغ. مجله مطالعات محیطی هفت حصار. 7 (۲۵)، 105-93

افشانی، علیرضا؛ ندوشن، عباس؛ حیدری، محمد؛ نجف آبادی، محمد (1390). رابطه دینداری با سرمایه اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. 12 (44)، 284-259.

الوانی، سید مهدی؛ سید تقوی، میر علی (۱۳۸۱). سرمایه اجتماعی: مفاهیم و نظریه‌ها. مجله مطالعات مدیریت: بهبود و و تحول، 10 (۳۳ و ۳4)، 26-4

ترابی، محمد (1391). طراحی محله بر اساس تأثیر ویژگی‌های کالبدی فضای باز عمومی در افزایش تعاملات و رفتار اجتماعی. (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی،‌ تهران، ایران.

حقیقتیان، منصور؛ اسماعیلی، رضا؛ کریمیزاده اردکانی، سمیه (1394). محله محوری و احساس تعلق به محله در بین ساکنان شهر تهران. مطالعات جامعه شناختی شهری. 5 (14)، 74 -53.

خورشیدی، راضیه (1395). نقش ساختار کالبدی بر شکل‌گیری همبستگی اجتماعی. (پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی). دانشگاه آزاد اسلامی بیضا، فارس، ایران.

زارع، بیژن؛ صادقی، علی‌اکبر؛ دلبری، سمانه (1394). بررسی تاثیر میزان و انواع دینداری بر همبستگی اجتماعی. نشریه جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران. 4 (1)، 180-145.

شکیبایی بیدرونی، فاطمه؛ طبیبیان، منوچهر (1396). سنجش تطبیقی اثرات فرم کالبدی محله‌های شهری بر سرمایه اجتماعی میان ساکنین مورد مطالعاتی: شهر قزوین. معماری و شهرسازی آرمانشهر. 11 (23)، 306-295.

فوکویانا، فرانسیس (1379). پایان نظم، سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه غلامعباس توسلی. تهران: جامعه ایرانیان.

فیلد، جان (۱۳۸۸). سرمایه اجتماعی. ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی. تهران: انتشارات کوپر.

قاسمی، یار محمد؛ رستمی، بتول (۱۳۹۳). بررسی رابطه به سرمایه اجتماعی و میزان توسعه مناطق شهر ایلام. فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. 3 (۲۰)، 153-126.

کلمن، جیمز (2001). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. نشر نی: تهران.

کسل، فیلیپ (۱۳۸۳). چکیده آثار گیدنز. ترجمه حسن چاووشیان. تهران: انتشارات ققنوس.

گیدنز، آنتونی (۱۳۷۷). جامعه شناسی. ترجمه‌ی منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

مجنونی توتاخانه، علی؛ اسمعیلی سنگری، حسین (1400). بررسی جریان‌های سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی برحسب مشاغل و فضاهای معماری مطالعه موردی: بازار تاریخی تبریز. هویت شهر. 15 (48)، 120-107. doi: 10.30495/hoviatshahr.2021.19369

مهری، فائزه؛ داود پور، زهره (1397). بهره گیری از نظریة چیدمان فضا در کاهش انزوای اجتماعی فضایی محله‌های شهری. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 51 (2)، 357-351.

میرزایی، منیر؛ کرکه آبادی، زینب (۱۳۹۶، اسفند ماه). بررسی شاخص‌های حکمروایی شهری و سرمایه اجتماعی در شهرهای و ایران مطالعه موردی شهر پردیس. اولین همایش پژوهش‌های کاربردی در علوم جغرافیایی. سمنان.

نوابخش، مهرداد؛ فیروز آبادی، آمنه (1391). انسجام اجتماعی شهری و عوامل مرتبط بر آن در شهر کرمانشاه. نشریه مطالعات جامعه شناسی شهری. 2 (5)، 58-33.

 

Dale, A. and Newman L. (2010), (SocialCapital: A Necessary and SufficientCondition for Sustainable CommunityDevelopment3? Community Development journal, 45 (1): pp. 5-21.

 Hedayati Marzbali Masoume.Examining Social Cohesion and victimization in a Malaysian multiethnic neighborhood.International Journal of law.crime and justice42(2014) 385-405

Litman, T. (2012); Community Cohesion as a Transport Planning Objective; Victoria Transport Policy Institute, available at: HYPERLINK "http://www.vtpi.com/"www.vtpi.com.

 TDM Encyclopedia (2012); Land Use Evaluation: Evaluating How Transportation Decisions Affect Land Use Patterns, and the Economic, Social and Environmental Impacts That Result; Victoria Transport Policy Institute, Updated 10 September 2012.pp.10-14

Wood, L., Giles-Corti, B. and Bulsara, M. (2012); Street Apart: Does Social Capital Vary with Neighbourhood Design? Hindawi Publishing Corporation: Urban Studies Research, Volume 2012, Article ID 507503.

Fukuyama, F. (1999). Social Capital and Civil Society. The Institute of Public Policy: George Mason University.

Fukuyama, F. (2006). The End of the Order, Social Capital. (Gh. Tavasoli, Ed. & Trans.) (2nd Ed.). Tehran: New Pen Stories (Original Work Published 2000).

Majedi, M., & Lahsayizadeh, A. (2006). Relationships between Contextual Variables, Social Capital and Satisfaction from Quality of Life: A Case Study in Rural Areas of Fars Province of Iran. Roosta and Towse, 9(4), 91-135.

Putnam, D. (2013). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. (M. Delforuz, Trans.). Tehran: Sociologists.

Seydaei, S. A., Shapoor Abadi, M. A., & Moein Abadi, H. (2009). A Preface to Social Capital and Its Relationship with the Components of Social Development in Iran. Development Strategies, (19), 188-225.

hullar, Bhruv. "How Social Isolation Is Killing Us". The New York Times. The New York Times. Retrieved January 26, 2017.