بررسی چالش‌ها و موانع شکل‌گیری الگوی امنیت مشارکت‌آمیز در خاورمیانه 2001-2020

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 3، دوره 10، شماره 2، تیر 1402، صفحه 80-55   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2022.1944294.1397

نویسندگان

سعید عموزاده¹؛ حسین کریمی فرد^{* 2}؛ فریدون اکبرزاده³؛ شهرام فتاحی²

¹دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

²استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

³استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی چالش‌ها و موانع شکل‌گیری الگوی امنیت مشارکت‌آمیز در خاورمیانه در بازه زمانی 2001-2020 است؟ پژوهش بر این فرضیه استوار است که الگوی امنیت مشارکت‌آمیز دارای الزاماتی شامل وجود الگوهای مبتنی بر مذاکره، داشتن حداقل اختلافات در زمینه‌های مختلف، شفاف‌سازی و ایجاد اعتماد متقابل، عدم دخالت قدرت‌های خارجی در امور منطقه و داشتن حکومت‌های دموکراتیک است که به علت اختلافات و تعارض‌های زیادی که بین کشورهای منطقه وجود دارد، این الزامات نادیده گرفته می‌شوند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از چارچوب امنیت منطقه‌ای مکتب کپنهاگ و با استفاده از روش توصیفی- تبیینی، به بررسی الگوی امنیت مشارکت‌آمیز و میزان انطباق آن با شرایط و وضعیت کشورهای منطقه خاورمیانه پرداخته است. یافته‌ها حاکی از آن است که اختلافات در ابعاد مختلف هویتی، مذهبی، ارضی و مرزی و همچنین رقابت بین قدرت‌های برتر منطقه باعث ایجاد تعارض و تنش دائمی، رقابت تسلیحاتی، عدم شفافیت و معمای امنیت و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در امور منطقه خاورمیانه شده و در نتیجه الگوی امنیت مشارکت‌آمیز با چالش‌های فراوانی برای محقق شدن مواجه است.

کلیدواژه‌ها

امنیت دسته‌جمعی؛ امنیت مشارکت‌آمیز؛ خاورمیانه؛ مکتب کپنهاگ؛ عربستان سعودی؛ ایران

مراجع

آذرشیب، محمدتقی؛ مؤمنی، محمدجواد (1396). الزامات امنیت منطقه‌ای و استراتژی امنیتی ایران در خاورمیانه. راهبرد سیاسی، 1(2).

اختیاری امیری، رضا (1394). نقش هویت‌های متعارض در عدم شکل‌گیری اجتماع امنیتی در منطقه خلیج فارس. مطالعات فرهنگی- سیاسی خلیج فارس، 2(3).

اسنادیر، کریک (1378). ساختارهای امنیت منطقه‌ای. ترجمه رضا بخشیان. فرهنگ و اندیشه، 3(3-4).

اسنایدر، کریک (1380). ساختارهای امنیت منطقه‌ای. ترجمه محمود عسکری، راهبرد، 21(2).

الهی، همایون (1391). خلیج فارس و مسائل آن. تهران: نشر قومس.

بوزان، باری (1381). خاورمیانه ساختاری همواره کشمکش‌زا. ترجمه احمد صادقی. سیاست خارجی، 16(3).

بوزان، بری؛ ویور، اولی؛ دی‌وایلد، پاپ (1386). چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت. ترجمه علیرضا طیب. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

جوکار، مهدی؛ سازمند، بهاره (1399). بررسی نقش قدرت‌های منطقه‌ای در شکل‌دهی به نظم امنیتی خاورمیانه 2011-2003. ژئوپلیتیک، 16(3).

حسینی، سید محمد (1399). موانع فزاینده منطقه‌گرایی درون‌زا در خاورمیانه از منظر مکتب کپنهاگ. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 10(4).

درج، حمید؛ امام‌جمعه‌زاده، سیدجواد (1398). عربستان سعودی و استراتژی سد کردن قدرت ایران در منطقه خاورمیانه (مطالعه موردی؛ تحولات یمن). پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 9(31).

دهشیری، محمدرضا؛ حسینی، محمدحسین؛ شیراوند، صارم، حسینی، مصطفی (1395). تأثیر امنیت منطقه‌ای بر رفتارشناختی مجموعه‌های امنیتی مناطق. سیاست جهانی، 6(1).

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1383). طرح خاورمیانه بزرگ و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی، 7(3).

روحی‌دهبنه، مجید (1396). خاورمیانه پس از تحولات 2011 میلادی؛ بحران دولت ملی و نظم منطقه‌ای. دولت‌پژوهی، 3(12).

زارعی، بهاره؛ شاهدوستی، حسین؛ زینی‌وند، علی (1393). فرصت‌ها و چالش‌های همگرایی منطقه‌ای در خلیج فارس. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(4).

سازمند، بهاره؛ جوکار، مهدی (1395). مجموعه امنیتی منطقه‌ای، پویش‌ها و الگوهای روابط کشورهای حوزه خلیج فارس. ژئوپلیتیک، 12(2).

سریع‌القلم، محمود (1381). عراق جدید، خاورمیانه جدید، پیامدهای نظری برای ایران. مطالعات خاورمیانه، 9(4).

سهرابی، امین؛ شریعت‌پناهی، مجید؛ پیوندی، رضا (1398). تحلیل منازعات منطقه خاورمیانه از منظر مؤلفه‌های ژئواکونومیک در راستای تنش‌زدایی و همگرایی منطقه‌ای. جغرافیا، 10(1).

سهرابی، محمد (1396). تهاجم نظامی امریکا به عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات روابط بین‌الملل، 10(38).

صالحی، مختار؛ زارع، رحمان (1396). خلأ قدرت و تأثیر آن بر امنیتی منطقه خاورمیانه. مطالعات روابط بین‌الملل، 10(40).

ضرغامی، برزین؛ شوشتری، سید محمدجواد؛ انصاری‌زاده، سلمان (1393). ژئوپلیتیک شیعه یا هلال شیعه (مبانی، اهداف و رویکردها). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(1).

عالیشاهی، عبدالرضا؛ مسعودنیا، حسین؛ فروزان، یونس (1399). گذار به موج دوم انقلاب؛ تجزیه و تحلیلی بر عملکرد دولت اقتدارگرای عبدالفتاح السیسی در مصر پسامرسی. مطالعات سیاسی جهان اسلام، 9(3).

فرجی‌راد، عبدالرضا؛ هاشمی، سید مصطفی (1395). عوامل مؤثر در ایجاد بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی منطقه خلیج فارس. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 5(21).

قربانی شیخ‌نشین، ارسلان (1391). خرید تسلیحات نظامی و همگرایی منطقه‌ای در خلیج فارس (مطالعه موردی شورای همکاری خلیج فارس). پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 1(5).

قیساوندی، فاطمه؛ ترکاشوند، جلال (1396). امریکا، جنگ‌های نیابتی و امنیت خاورمیانه. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 7(4).

کوشکی، محمدصادق؛ بیژنی، مهدی (1399). بررسی علل تلاش عربستان برای امنیتی‌سازی فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران. آفاق امنیت، 13(47).

مرادی، عبدالله (1397). بی‌نظمی ساختاری و بی‌ثبات‌سازی‌ها در محیط امنیتی خلیج فارس جهت تقابل با جمهوری اسلامی ایران. مطالعات سیاسی بین‌المللی، 3(6).

مکرمی، عباس؛ ستوده ارانی، محمد (1395). تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. سپهر سیاست، 3(9).

منتظری، بهرام (1388). تحولات جدید خاورمیانه: چالش‌های درون ساختاری و فرایندهای امنیتی در خاورمیانه. تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 1(2).

موسوی، سید حسین (1388). بلندی‌های جولان و امنیت رژیم صهیونیستی. مطالعات راهبردی، 12(2).

نصری، قدیر (1384). تأملی روش‌شناختی بر مکتب بافتار منطقه‌ای امنیت. مطالعات راهبردی، 1(3).

نکوئی، لطیف (1398). خاورمیانه انبار باروت؛ طمع فروشندگان و ولع خریداران. خبرگزاری جمهوری اسلامی، قابل دسترس در: https://www.irna.ir/news

نیاکویی، سید امیر؛ ستوده، علی‌اصغر (1394). تأثیر منازعات داخلی سوریه و عراق بر مجموعه امنیتی خاورمیانه (2015-2011). پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(15).

واعظی، محمود (1385). ترتیبات امنیتی خلیج فارس. راهبرد، 10(40).

هاشمی، فاطمه (1390). امنیت پایدار در خلیج فارس؛ موانع و سازوکارها. ژئوپلیتیک، 7(1).

Adami, A. & Pouresmaeili, N. (2013). Saudi Arabia and Iran: The Islamic Awakening Case. Iranian Review of Foreign Affairs, 3(4).

Aydindag, D. (2021). Copenhagen School and Securitization of Cyberspace in Turkey. Propósitos Y Representaciones, 9(1).

Azodi, S. (2020). Why is Iran Concerned About the Peace Agreement Between the UAE and Israel? Atlantic Council. Avaliable at: https://www.Atlanticcouncil.org.

Bergen, P.L. (2021). September 11 Attacks.        
Avaliable at: https://www.britannica.com/Topic/Hijacking.

Cliffe, J. (2020). Iran and Saudi Arabia are locked in a Cold War-style stand-off – but the situation is even more volatile. New Statesman Virtual Conference.
Avaliable at: https://www.newstatesman.com.

Cordesman, A. (2010). Saudi Militants in Iraq: Assesment and Kingdom's Response.      
Avaliable at: http://www.csis.org.

D’Alema, F. (2017). The Evolution of Turkey’s Syria Policy.            
Avaliable at: https://www.Iai.It/Sites/Default/Files/Iaiwp1728.Pdf.

Daraa, J., Moghadasb, A. & Lalalizadeh, M. (2020). The Regional Security Complex of Moqavemah (Resistance) and Iran’s Strategy to Ensure Oil Security. Petroleum Business Review, 4(3).

Fassihi, F. & Hubbard, B. (2019). Saudi Arabia and Iran Make Quiet Openings to Head Off War. The New York Times. Avaliable at: https://www.nytimes.com/2019/10/04.

Gul, A., Abbasi, R. & Haider, A. (2021). Iran and Saudi Arabia’s strategic rivalry and the Middle Eastern security: An assessment. Liberal Arts & Social Sciences International Journal, 5(2).

Holmquist, E. & Rydqvist, J. (3 april 2016). The Future of Regional Security in the Middle East: Expert Perspectives on Coming Developments.             
Avaliable at: file:///C:/Users/SAYANG~1/AppData/Local/Temp.

Maklad, H. (2021). Security of the Middle East in Light of the Iranian Nuclear Deal. Contemporary Arab Affairs, 14(2).

Oliveira, V. (2020). The Copenhagen School and the Securitization Theory. Available at: https://medium.com.

Sanahuja, O., Verdes, F. & Escánez, M. (2021). The Copenhagen School in South America: the (de)securitization of UNASUR (2008-2017). Revista Brasileira de Política Internacional, 64(2).