نقد و بررسی ماهیت انسان از دیدگاه نیچه با تاکید بر آرای علامه جعفری

اندیشه های فلسفی و کلامی

دوره 1، شماره 2، بهمن 1400، صفحه 53-81   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

انسان­شناسی یکی از بنیادی­ترین مسائل اساسی در تاریخ تفکر بشر بوده و تا کنون از جوانب مختلفی بدان پرداخته شده است. مقاله حاضر با رویکرد تطبیقی-انتقادی به بررسی اندیشه­های دو اندیشمند بارز، نیچه و علامه جعفری، در این حوزه پرداخته است. نیچه با تعریفی زمینی از انسان، ماهیت او را تنها در عنصر مادی خلاصه کرده و روح را مجموعه­ای از حس­ها و عاطفه­ها می­داند. او با اصالت دادن به غرائز انسان، هیچ ساحت ملکوتی­ اعم از مبدأ و معاد برای انسان قائل نیست. وی مسائلی چون اخلاق و دین را قیودی خودساخته تلقی می­کند که با گذر از آن انسان به ابر انسان تبدیل خواهد شد. علامه جعفری بر خلاف نیچه انسان را دارای دو ساحت مادی و معنوی می­داند و تن را وسیله­ای برای تکامل روح دانسته و اصالت را از آن روح می­داند. او برای انسان شخصیتی ذاتی، دارای فطرت و رسالت انسانی قائل است تا بوسیله خودشناسی به تعهدپذیری و مسئولیت­پذیری دست یابد. البته در نگاه او، انسان باید با تعدیل خودِ طبیعی، به خود واقعی برسد؛ زیرا جنبه زمینی انسان نمی­تواند رهبری روح را بر عهده گیرد. لذا ابر انسان نیچه به دلیل هویت محدود و زمینی آن نمی­تواند پاسخگوی نیازهای عالی و اصیل انسان باشد. بنابراین مفاهیمی چون خدا، دین، عبادت و اخلاق از عناصر بنیادین هویت­ساز انسان خواهد بود که با درک صحیح آن انسان هویت خویش را هماهنگ با آهنگ هستی یافته، به حیاتی معقول می­رسد.

کلیدواژه‌ها

نیچه؛ علامه جعفری؛ انسان؛ ابرانسان؛ حیات معقول