ارائه راهکارهای سازماندهی فضا در برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای (مطالعه موردی: شهرهای استان گیلان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1402، صفحه 131-147   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد قدیمی¹؛ حسین نظم فر^{* 2}؛ نادر زالی³؛ محمدتقی معصومی⁴

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²استاد گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

⁴استادیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

مقدمه: وضعیت استان گیلان حاکی از دوگانگی و عدم تعادل‏های منطقه‏ای است. به نظر می رسد باید نسبت به عواملی که در توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان نقش دارند، شناخت کامل و کافی ایجاد شود.
هدف: هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان است.
روش‌شناسی تحقیق: در این پژوهش از تکنیک پرسشنامه و روش دلفی برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. در گام اول تعداد 60 عاملِ مؤثر بر توسعه متعادل فضایی شهرهای استان گیلان در سه بعد جمعیت، فعالیت و فضا شناسایی شد. سپس با استفاده از آزمون تی‌تک نمونه‌ای میزان اهمیت این عوامل مورد ارزیابی قرار گرفت و 28 عامل با اهمیت خیلی زیاد شناسایی شد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی-اکتشافی، عوامل اصلی شناسایی شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهرهای استان گیلان می­باشد.
یافته­ ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که سه عامل اصلی در توسعه متعادل شهرهای استان گیلان نقش اساسی دارند. در حوزه حمل و نقل توانست 74/41 درصد از واریانس‌ها تمامی متغیرهای پژوهش را تبیین کند. موقعیت جغرافیایی و گردشگری و خدمات نیز به ترتیب 18/26، 51/18 درصد از واریانس تمامی متغیرهای پژوهش را تبیین کردند. در مجموع این سه عامل 43/86 درصد کل واریانس‌ها را تبیین کردند..
 نتایج: این تحقیق نشان می‌دهد استان گیلان از انواع مختلف الگوهای حمل و نقلی برخوردار بوده و مجاورت با دریا و کشورهای حاشیه دریای خزر امکان توسعه فعالیت‌های بازرگانی بندری و گردشگری را برای استان به ارمغان آورده‌است. لذا آینده مطلوب استان با تکیه بر سه عامل حمل و نقل، پتانسیل‌های محیطی و جغرافیایی و تقویت زیرساخت‌های گردشگری حاصل خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

سازماندهی فضا؛ برنامه‌ریزی منطقه‌ای؛ توسعه منطقه‌ای؛ گیلان

مراجع

اجلالی، پرویز. (1373). تحلیل منطقه‌ای و سطح‌بندی سکونتگاه‌ها. معاونت امور مناطق و مجلس، دفتر برنامه‌ریزی منطقه‌ای.

باقریان، مصطفی، قربان‏پور، زهرا و جوادی‏نیا، علی. (1395). بررسی اثرات اقتصادی - اجتماعی شهرک‏های صنعتی در توسعه مناطق روستایی. مشارکت و توسعه اجتماعی، 2(3)، 91-69.

ایمانی، بهرام؛ فرشی، رقیه و هاشمی معصوم آباد، رضا. (1396). بررسی و تحلیل نابرابری‌های ناحیه­ای در شهرستان‌های استان اردبیل طی دوره‏های 1390- 1385. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(46)، 93-117.

بزرگ نژاد، کامیار. (1393). تحلیل نابرابری­های فضایی میان نواحی منطقه تهران و ارئه راهکارهای توسعه متعادل فضایی. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، مؤسسه ایرانیان، دانشگاه تهران، تهران.

پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1390). نظریه­های توسعه روستایی. چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت،

پادروندی، بهزاد و نظم­فر، حسین. (1392). بررسی و تحلیل سطح برخورداری شهرستان‏های استان چهارمحال و بختیاری از شاخص­های توسعه با استفاده از مدل تاپسیس فازی. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 4(14)، 122-103.

پریزادی، طاهر و میرزازاده، حجت. (1397). توسعه منطقه­ای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(50)، 198-179.

پردازی­مقدم، سعیده. (1386). روش­های تحلیل چند متغیره و کاربرد آن درسطح بندی استان­های کشور. تهران: مؤسسه مطالعات وپژوهش­های بازرگانی.

پورمحمدی، محمدرضا و زالی، نادر. (1388). تحلیل نابرابری‌های منطقه‌ای و آینده‌نگاری توسعه. مجلة جغرافیا و برنامه‌ریزی، 15(32)، 64-29.

پوررمضان، عیسی و مهدوی، رضا. (139). تحلیل سازمان فضایی فعالیت­ها در استان گیلان. مجله چشم­انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)،7(3)، 117- 100.

توکلی­نیا، جمیله، کانونی، رضا و شریفی، امیر. (1393). ارزیابی نظام های شهری مناطق نه گانه کشور براساس روش تصمیم گیری چند معیاره. مطالعات برنامه‏ریزی شهری، 2(5)، 99-77.

جمعه ­پور، محمود، رشنودی، بهزاد، و امیری، رقیه. (1391). نقش شهرهای کوچک در توسعه مناطق روستایی با تأکید بر عوامل اقتصادی- اجتماعی (مورد مطالعه: دهستان فیروز آباد شهرستان سلسله)، همایش ملی توسعه روستایی.

رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا، درویشی، هدایت، رحمانی، بیژن و صرافی، مظفر (1398). تحلیل عوامل مؤثر در طراحی سناریوهای توسعه فضایی مبتنی بر مناطق روستایی. برنامه‏ریزی و آمایش فضا، 23(3)، 146-125.

رفیعیان، مجتبی، پیری، اسماعیل، کریمی، آرام و حیدری، سامان. (1396). تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان­های استان مرزی کردستان با تأکید بر شاخص­های توسعه شهری. مطالعات محیطی هفت حصار، 6(22)، 16-5.

زالی، نادر. (1379). سطح‏بندی توسعه منطقه‏ای (نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی). پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر فرانکسیف الدینی، گروه شهرسازی دانشگاه شیراز.

زنگی آبادی، علی، احمدیان، مهدی و کرمی، محمد. (1393). تحلیل فضایی شاخص‏های توسعة منطقه­ای با بهره‏گیری تلفیقی از تکنیک‏های تصمیم گیری چند شاخصه، پژوهش­های بوم شناسی شهری، 5(1)، 96-83.

زیاری، کرامت الله. (1383). مکتب‌ها و نظریه‌ها و مدل‌های برنامه و برنامه‌ریزی منطقه‌ای. انتشارات دانشگاه یزد.

زیاری، کرامت الله، سرخ کمالی، کبری، زنجیرچی، سید محمود و کرمی، محمد. (1391). نگرشی تحلیلی بر نظریه قطب رشد در توسعه منطقه‏ای، فصلنامه آمایش محیط، 5(17)، 24-1.

شیخی، حجت و شاهیوندی، احمد. (1391). تحلیل بر توسعه منطقه‏ای و سطح‏بندی نظام شهری در منطقه زاگرس. برنامه­ریزی فضایی، 2(2)، 40-21.

صادقی، احمد و سعیدی اقدم، مهران. (1394). شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر توسعه نیافتگی اقتصاد ایران از دیدگاه خبرگان با استفاده از روش تلفیقی آزمون و خطا و فرایند تحلیل شبکه­ای فازی. سیاست گذاری پیشرفت اقتصادی، 2(4)، 117-156.

صیدایی، سید اسکندر، الفتی، هادی، غلامی، علیرضا و کرمی، مهرداد. (1396). تحلیل نابرابری فضایی توسعه روستایی در شهرستان صحنه. برنامه­ریزی فضایی، 7(2)، 38-21.

کریمی، آرام، پورطاهری، مهدی و احمدی، حسن. (1396). تحلیل سازمان فضایى و سطح بندى نظام شهرى استان کردستان. مطالعات محیطی هفت حصار، 6(19)، 52-31.

لطفی، صدیقه و شعبانی، مرتضی. (1392). ارائه مدلی تلفیقی جهت رتبه بندی توسعه منطقه‏ای. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(28)، 30-7.

مهدوی، رضا، رحمانیان، روزبه، درویش رحیم آبادی، ابراهیم. (1384). بررسی سازمان فضایی استان گیلان. رشت: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان گیلان.

ملکی، سعید؛ ثابت تیموری، مژگان؛ امیرفخریان، مصطفی و توانگر، معصومه. (1396). تحلیل عدم تعادل­های فضایی استان خراسان رضوی. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(24)، 35-46.

معصومی اشکوری، سید حسن. (1388). اصول و مبانی برنامه­ریزی توسعه منطقه‏ای. چاپ پنجم، تهران: انتشارات پیام.

نظم­فر، حسین و علی بخشی، آمنه. (1393). سنجش نابرابری فضایی توسعه‏یافتگی ناحیه‏ای. برنامه‏ریزی فضایی، 4(3)، 114-99.

یاسوری، مجید. (1388). بررسی وضعیت نابرابری منطقه­ای در استان خراسان رضوی. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 7(12)، 223-201.

یاسوری؛ مجید، و سجودی، مریم. (1398). تدوین وضعیت توسعه فضایی در شهرستان رشت با تأکید بر الگوی راهبرد توسعه منطقه­ای. راهبرد توسعه، 57، 182-154.

Fedorov, L. (2002). Regional inequality and regional polarization in Russia 1990–99. World Development, 30(3), 443-456.

Farrell, K. (2017). The rapid urban growth triad: a new conceptual framework for examining the urban transition in developing countries. Sustainability, 9(8), 1407, 1-19.

Gavigan, J. P. (Ed.). (2001). A practical guide to regional foresight. FOREN.

Kutscherauer, A., Fachinelli, H., Hučka, M., Skokan, K., Sucháček, J., Tománek, P., & Tulej, P. (2010). Regional Disparities: Disparities in country regional developmentconcept, theory, identification and assessment. Faculty of Economics. VŠB-Technical University of Ostrava.

Lees, N. (2010). Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice, Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden.

Liu.c.xu.m, Chen.s.an.jm and Yan.pl. (2007). assessing the impact of Urbanization on regional net primary productivity in Jiangyin County, China, Journal of Environmental Management, 85(3),597–606.

Martić, M., & Savić, G. (2001). An application of DEA for comparative analysis and ranking of regions in Serbia with regards to social-economic development. European Journal of Operational Research, 132(2), 343-356.

Martínez-Martin, J. A. (2005). Monitoring intra-urban inequalities with GIS-based indicators: with a case study in Rosario, Argentina (Doctoral dissertation, Utrecht University).

Nagimov, A. R., Akhmetshin, E. M., Slanov, V. P., Shpakova, R. N., Solomonov, M. P., & Il'yaschenko, D. P. (2018). Foresight technologies in the formation of a sustainable regional development strategy. European Research Studies Journal, 21(2), 741-752.

O'Toole, P., & Were, P. (2008). Observing places: using space and material culture in qualitative research. Qualitative Research, SAGE Publications.

Pacione, M. (2003). Urban Geography, a Global Perspective. 2th, London: Routledge.

Shankar, R., & Shah, A. (2003). Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities. World Development, 31(8), 1421-1441.

Smith, D.M. (1994). Geography and Social justice. oxford: Blackwell.

Todes, A. (2012). Urban growth and strategic spatial planning in Johannesburg, South, Africa. Cities, 29, 158-165.

United Nation (2008). Spatial Planning Printed at United Nations. Geneva, Switzerland, 1-46.