بررسی نشانه معناشناسی گفتمانی گرماس در منتخب حکایت‌های حدیقه‌الحقیقه سنایی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 268-294   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.690482

نویسندگان

فرحناز احمدی¹؛ فاطمه امامی^{* 2}؛ شهین اوجاق علیزاده²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

نشانه- معنا‌شناسی گفتمانی، برآیند نشانه‌شناسی ساخت‌گرا و نظام روایی مطالعات معنایی است. این دیدگاه، جریان «تولید معنا» را تابع فرآیندی می‌داند که عوامل نشانه -معنایی در آن دخیل اند. نشانه- معناشناسی گفتمان، در قالب فرایندها و در ابعاد مختلف شناختی، حسّی- ادراکی، عاطفی و زیبایی‌شناختی و... مطرح می‌شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی نشانه معناشناسی حکایت های حدیقه الحقیقه، با روش تحقیق کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل توصیفی-تحلیلی به سامان رسید. نتیجه حاصل شد که در بررسی نظام های گفتمانی موجود در حدیقه الحقیقه، گونه های مختلف این نظام ها ازجمله هوشمند و شوشی، مشاهده می شود که نظام های غالب گفتمانی حدیقه هم هستند. گفتمان شناختی در حکایات حدیقه الحقیقه به عنوان یک گفتمان عرفانی، از جایگاه مهم تری برخوردار است و با توجه به رویکرد چنین گفتمانی، فرآیند شناختی در حکایات حدیقه مسیر متفاوت و گاه گوناگونی را طی می کند. در گفتمان های شناختی حدیقه سنایی، عواملی همچون ارتباط فعل مؤثر دانستن و باور داشتن با مسألۀ شناخت مطرح می گردد و نیز به ارتباط زاویۀ دید با شناخت پرداخته می شود. هم چنین به این نتیجه رسیدیم که در برخی حکایات حدیقه، تولید معنا در بستر آمیختگی طرحواره ای به شناخت منجر می شود.

کلیدواژه‌ها

نشانه-معناشناسی گرماس؛ حدیقه الحقیقه؛ حکایت

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1378) ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

ایگلتون، تری (1380) پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

بی‌نیاز، فتح الله (1387) درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، تهران: افراز.

پراپ، ولادیمیر (1368) ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

سنائی، مجدود بن آدم (1388) دیوان، به اهتمام محمد‌تقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات سنائی.

سنائی، مجدود‌ بن آدم (1397) حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه، محمدجعفر ‌یاحقی و سید مهدی زرقانی، تهران: نشر سخن.

شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388) راهی به نشانه- معناشناسی سیّال: با بررسی موردی «ققنوس» نیما، تهران‌: انتشارات‌ علمی و فرهنگی.

شعیری، حمیدرضا (1385) تجزیه تحلیل نشانه- معناشناسی گفتمان، تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا (1388ب) مبانی معنا‌شناسی نوین، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب‌ علوم‌ انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

گرماس، آلژیرداس ژولین (1389) نقصان معنا، ترجمه و شرح حمیدرضا شعیری، تهران: علم.

محمدی، هادی (1388) چهره شیطان در متون عرفانی، مشهد: اترک.

میرصادقی، جمال (1366) عناصر داستان، تهران: شفا.

مقالات

آیتی، اکرم. (1392). بررسی نشانه- معناشناسی گفتمان در شعر پی دارو چوپان نیما یوشیج. جستارهای ادبی مجله علمی پژوهشی، 46(1)، 105-124.

سیدصادقی، سیدمحمود، کبوتری، جواد. (1398). تفسیر و تحلیل گیاهان نمادین و اساطیری در حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه سنائی غزنوی. فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، 11(41)، 163-191.

شعیری، حمیدرضا. (1388 الف). از نشانه‌شناسی ساختارگرا تا نشانه معناشناسی گفتمانی. نقد ادبی، 8(2)، 33-52. Dor:20.1001.1.20080360.1388.2.8.4.1.

شعیری، حمیدرضا. (1386). رابطۀ نشانه‌شناسی با پدیدارشناسی با نمونه‌ای تحلیلی از‌ گفتمان‌ ادبی- هنری‌، ادب‌پژوهی. فصل‌نامۀ تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، 1(3)، 61-81.

شعیری، حمیدرضا، انتظاری ملکی، سعیده. (1392). تحلیل وجه القایی زبان تصویری تبلیغات از دیدگاه کنشی و تنشی براساس رویکرد نشانه- معناشناختی (بررسی موردی: گفتمان تبلیغاتی داخلی و خارجی). زبانشناسی و گویش های خراسان، 5(9)، 95-117. Doi: 10.22067/lj.v5i9.37339.

قمشه‌ای، سیداحمدرضا. (1387). درنگی بر گزیده حدیقه الحقیقه. کیهان فرهنگی، (268). 58-62.

حسن زاده میرعلی، عبدالله، کنعانی، ابراهیم. (1390). بررسی الگوی نشانه- معنا‌شناسی گفتمانی در شعر قیصر امین‌پور. پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 5(2). 115-136.

پایان‌نامه‌ها

اردبیلی، لیلا (1392) معناشناسی شناختی و کارکرد نظریه آمیختگی مفهومی در قصه‌های عامیانه ایرانی، رسالۀ دکتری، دانشگاه پیام نور، مرکز تحصیلات تکمیلی.

عبداللهی، هنگامه (1394) تحلیل نشانه معناشناسی منتخبی از غزل‌های حسین منزوی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

منابع لاتین

Fauconnier, G & Mark Turner (2002) The Way We Think: Conceptual Blending and the Mind’s Hidden Complexities. New York: Basic Books.

Fauconnier, G. (2007) "Mental Spaces." In Geeraerts, Dirk and Hubert Cuyckens, editors. The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics.

Mandler, J. (1984) Stories, Scripts, and Scenes: Aspects of Schema Theory. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Turner, M (1996) The Literary Mind. Oxford: Oxford University Press.