برون‌گرایی و درون‌گرایی معرفتی در سنت اسلامی

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 11، شماره 23، شهریور 1401، صفحه 181-201   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد حسین صفایی^{* 1}؛ حسین واله²

¹دانشجوی دکترای فلسفه، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²استادیار گروه فلسفه، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)

چکیده

یکی از راه‌های متداول برای واکاوی دیدگاه معرفتی اندیشمندان سنت اسلامی، معرفت‌شناسی آثار آنها در مقام توصیف و جایگذاری مبادی علوم اسلامی در قالب معرفت‌شناسی معاصر است. در این مقاله مسئله حجّیّت ذاتی قطع و مباحث متفرع بر آن برای روشن ساختن زیرساخت‌های معرفتی اصولی و اخباری به عنوان دو نحله ی فکری شاخص سنت اسلامی با معرفت‌شناسی معاصر تطبیق داده خواهد شد. به نظر می‌رسد هم‌زمان با رشد مباحث معرفت‌شناختی در اروپا و نزاع بر سر چگونگی پاسخ به مسئله گتیه، رگه‌های از اعتقاد به درون‌گرایی در اصولی‌ها و برون‌گرایی در اخباری‌ها بدون ارتباط بین سنت اسلامی و فلسفه غرب در آن زمان قابل‌مشاهده باشد؛ درون‌گرایی و برون‌گرایی معرفتی در سنت اسلامی رنگ و بویی کاملاً دین مدارانه داشته و برخلاف فلسفه غرب هر دو گروه تنها درصدد شناخت و دست‌یابی به احکام الهی بوده‌اند؛ اعمال لوازم معرفتی این دو ریکرد در سنت اسلامی موجب تقویت سازوکارهای استنباط احکام الهی از ادله آنها خواهد شد. ما در این مقاله در صدد ارائه تصویری از لوازم هر کدام از دیدگاه های معرفتی و به تبع آن ضرورت اصلاح در برخی قواعد اصولی هستیم.

اهمیت قبول تفاوت بین آثار تکوینی قطع (محرکیت) با آثار شرعی آن (صدق و توجیه) در اصولی گری و لزوم توسعه اعتماد گرایی در اخباری گری از مهمترین یافته های این تحقیق به حساب می آید.

کلیدواژه‌ها

درون‌گرایی؛ برون‌گرایی؛ اخباری؛ اصولی و قطع

مراجع

الأسترآبادی، محمّد أمین (1426). الفوائد المدنیّة، المحقق: الشیخ رحمة الله رحمتی الأراکی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم.

اصـفهانی غروی، محمدحسین (1414). نهایة‌ الدرایة‌ فی شرح الکفایه، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، چاپ اول.

اعتماد، شاپور (1374). «آیا معرفت باور صادق موجه است؟» فصلنامه ارغنون، شماره 7 و 8، صص 325-321.

انصاری، مرتضی (1419). فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر اسلامی، الطبعه اولی.

حائری، عبدالکریم (1418). درر الفرائد، قم، موسسه نشر الاسلامی، چاپ پنجم.

الحسینی المیلانی، السیدعلی (1432). تحقیق الاصول، قم، مرکز الحقائق الاسلامیه، چاپ سوم.

الحیدری، السید علی نقی (1412). اصول الاستنباط، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه بقم المقدسه، چاپ اول.

خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1409). کفایه  الاصول، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، چاپ اول.

خوئی، سید ابوالقاسم (1412). مصباح الاصول، قم، مکتبه الداوری، چاپ اول.

روحانی، سیدمحمد (1413). منتقی الاصول، قم، مطبعه الامیر نسخه غیر مصححه، چاپ اول.

سیستانی، سیدعلی (1414). الرافد فی علم الاصول، قم، مکتبه آیه الله السید علی سیستانی، چاپ اول.

الصدر السید، محمدباقر (1395). المعالم الجدیدة للأصول ، تهران، مکتبة النجاح، چاپ دوم.

---------- (1986). دروس فی علم الأصول الحلقة الاولی، بیروت، دار الکتب اللبنانی، الطبعه الثانیه.

صفایی، محمدحسین (1400). پیشنهادی برای تغییر نظام حجیّت در اصول فقه، حجّت معرفتی یا احتیاط عقلی، فقه و اصول، صص 38-18.

عاملی، حسن ابن زین الدین (1418). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، بیروت، موسسه الفقه للطباعه و النشر، چاپ اول.

عراقی، ضیاء الدین (1417). نهایة‌ الافکار، قم، موسسه نشر الاسلامی، چاپ سوم.

عظیمی دخت شورکی، سیدحسین (1385). معرفت‌شناسی باور دینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

قمی، غلامرضا بن رجب علی (1428). قلائد الفرائد، قم، موسسه میراث النبوه، چاپ اول.

کاشف الغطاء، شیخ جعفر بن خضر مالکی (بی‌تا). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.

الکاظمى، محمدعلى (1406). فوائد الاصول، نسخه غیر مصححه، قم، موسسه نشر الاسلامی.

مبینی، محمدعلی (1381). «برون‌گرایی در معرفت‌شناسی آلوین گلدمن»، پژوهش‌های فلسفی – کلامی، شماره اول و دوم. صص 115-82 .

محمدزاده، رضا (1388). مقدمه‌ای بر نظریه شناخت ترجمه معرفت‌شناسی لوئیس پی­پویمن، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.

محمدتقی، اکبرنژاد (1388). «مرزبندی حجّیّت عقل در اندیشه اخباری و اصولی» فصلنامه فقه، شماره 62، صص 100-57.

مظفر، محمدرضا (1370). اصول فقه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ چهارم.

نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.

نوری، حسین بن محمدتقی (1415). خاتمه مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل‌‌‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، چاپ دوم.

الوحید البهبهانی، محمدباقر (1415). الفوائد الحائریه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.

الهاشمی الشاهرودی، السید محمود (1417). بحوث فی علم الاصول، قم، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه، چاپ دوم.

Audi, Robert, 1998, Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge, London and New York: Routledge.Contemporary Debates in Epistemology. second edition.

 Matthias Steup and Ernest Sosa. crucial difference between good reasons analyses and causal analyses. Blackwell Publishing, 2005.

Bonjour, Laurence, 2010, Epistemology: Classic  Problems and Contemporary Responses , 2nd ed, New York: Rowman & Littlefield  Publishers, Inc. 

1. Chisholm, Roderick, 1989, Theory of Knowledge, Prentice – Hall.

conee Earl and Richard Feldman, 1985, evidentialism, philosophical studies, 48, pp 15 – 34.

Feldman, Richard, 2005, Justification is internal , in Contemporary Debates in Epistemology, ed. by steup, Mattias, & Sosa, Ernest, Oxford: Blackwell Publishing,pp 270-285.

Fumerton, Richard, 1988, The Internalism/Externalism controversy, Philosophical Perspectives, vol 2, PP 443-459.

Goldman, Alvin, 1979, what is justified belief? In justification and knowledge, George Pappas  (ed), D. Reidel Publishing Company, pp 1-23.

Greco, John, 2005, Justification is not Internal, in Contemporary Debates in Epistemology, ed. by steup, M., & Sosa, E., Oxford: Blackwell Publishing, PP 257-270.

Plantinga, Alvin, 1993, Warrant: The Current Debate, New York: OxfordUniversity Press.

Code, Lorraine, 1987, Epistemic Responsibility, Brown University Press by University Press of New England.