بررسی و تبیین واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی توسط قوام

فصلنامه تاریخ

مقاله 11، دوره 18، شماره 68، خرداد 1402، صفحه 261-282   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

علی رحمن پور¹؛ محمد حسن رازنهان^{* 2}؛ رضا شعبانی³

¹دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

²دانشیار دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

جایگاه و موقعیت استراتژیک ایران به سبب وجود چاه‌های نفت در شمال و جنوب ایران و اهمیت بالای آن در عرصه‌ی جهانی همواره این کشور را مورد طمع استعمارگران قرار داده است. پس از پایان جنگ جهانی دوم، انگلستان نیروهای خود را از ایران خارج کرد ولی شوروی به بهانه هایی در پی کسب امتیاز بود. در این زمان بود که نقش قوام به عنوان نخست‌وزیر ایران که رابطه نسبتاً خوبی با شوروی داشت در تخلیه قوای شوروی به چشم خورد. سئوال اصلی این است که نقش قوام‌السلطنه در واگذاری امتیاز نفت شمال چه بود و چه هدفی داشت؟ سیاست قوام در این موضوع بسیار پیچیده بود، چرا که وی می‌بایست هم به عنوان نخست‌وزیر، حافظ منافع ایران باشد و از طرفی دیگر منافع شوروی، که از او حمایت کرده بود را باید حفظ می‌کرد. این مقاله با هدف بررسی روابط ایران و شوروی در این دوره و چرایی واگذاری نفت شمال به شوروی توسط قوام، سعی کرده است تا چگونگی مذاکرات و حل مسئله تخلیه نیروهای شوروی از خاک ایران را بررسی کند. روش تحقیق نیز کیفی است و به صورت تاریخی به توصیف و تحلیل وقایع پرداخته شده است. یافته ها نشان می‌دهد؛ نیت و هدف اصلی قوام از واگذاری این امتیاز، نه از بعد خیانت به کشور، بلکه این امر فقط وسیله و ابزاری جهت بیرون راندن نیروهای شوروی از خاک ایران بوده است.

کلیدواژه‌ها

نفت شمال؛ قوام‌السلطنه؛ شوروی؛ استعمار

مراجع