ارزیابی تأثیر مؤلفه نفوذپذیری بر ارتقای کیفیت در فضاهای باز عمومی با روش چیدمان فضا (Space Syntax) (مطالعه موردی: محله باقرآباد شهر رشت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 81-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حانیه حسنی پور¹؛ علی کاظمی^{* 2}؛ آرش ثقفی³

¹دانشجوی دکتری طراحی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز، ایران

²استادیارگروه شهرسازی، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی ، رامسر ، ایران

³استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

مقدمه: فضاهای باز شهری عضو جدایی‌ناپذیری شهرها و خصوصاً کلان‌شهرها هستند که مأمنی جهت حضور و فعالیت شهروندان بوده و با توجه به اقتضائات زندگی مدرن، امروزه وجود آن‌ها یکی از عوامل اصلی کیفیت محیط زندگی به شمار می‌رود. کیفیت فضاهای شهری خود تابع عوامل متعدد کالبدی، عملکردی، زیبایی شناسانه، اجتماعی و اقتصادی است که از گذشته تاکنون از دیدگاه‌های متفاوت مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. در این مطالعه نیز یکی از مولفه های کیفیت فضای شهری، با توجه به وضعیت توسعه یک محدوده شهری، مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این مطالعه به‌طور ویژه به موضوع نفوذپذیری و دسترسی‌پذیری فضاهای شهری خیابان پرداخته‌ شده است. درواقع هدف آن بوده که مشخص گردد با افزایش دسترسی‌ها و یا به عبارتی احداث معابر دسترسی جدید، تا چه میزان کیفیت محیطی افزایش می‌یابد.
روش‌شناسی تحقیق: برای تحلیل از تکنیک چیدمان فضا استفاده شده است و در آن مؤلفه‌های هم پیوندی، کنترل، انتخاب، عمق و اتصال از دو طریق ویزیبیلیتی (Visibility) و آگزیال مپ (Axial Map) مورد ارزیابی قرارگرفته‌اند. در واقع این مولفه­ ها در دو نقشه از یک مکان با فاصله زمانی، مورد ارزیابی قرار گرفته اند. 
قلمرو جغرافیایی پژوهش: برای تحلیل این موضوع، از نمونه مطالعاتی محله باقرآباد شهر رشت استفاده‌ شده است. این محدوده از معابر پر رفت و آمدی تشکیل‌ شده است که در فاصله 25 سال (1373 تا 1398) معبر جدیدی در عرض، تعدادی از معابر شمالی- جنوبی این محدوده را باهم پیوند داده است.
یافته­ ها: ارزیابی‌ها نشان داده است که نقشه‌های سال 1398 تا حد زیادی نسبت به نقشه اولیه، در این مؤلفه‌ها بهبود یافته است. در واقع با توجه به تحلیل صورت گرفته در خصوص پارامترهای چیدمان فضایی، نتایج نشان داد که همپیوندی در محدوده به‌طورکلی در سال 1398، بیشتر از سال 1373 می‌باشد.
 نتایج: با توجه به افزایش دسترسی‌پذیری و نفوذپذیری این محدوده به‌واسطه احداث یک خیابان شرقی- غربی، بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که دسترسی‌پذیری بیشتر موجب افزایش همپیوندی فضایی شده که درنهایت نشانه بهبود کیفیت فضای شهری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

فضای عمومی؛ ارتقای کیفیت فضا؛ چیدمان فضا؛ نفوذپذیری؛ محله باقرآباد؛ رشت

مراجع

افتاده، جواد. ( 1395). تحلیل شبکه­ های اجتماعی (همراه با آموزش نرم افزارهای تحلیل شبکۀ نودایکس ال و گفی). تهران: انتشارات ثانیه.

حیدری سورشجانی، رسول؛ دولتیاریان، کامران و شاطریان، محسن. (1402). سنجش کیفیت محیط شهری بر مبنای رضایتمندی سکونتی (مطالعه موردی: شهر نورآباد). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(1)، 50-37. 

خدابنده لو، حسن؛ سلطانی فرد، هادی و زنگنه، یعقوب. (1397). امکان سنجی قابلیت پیاده مداری شبکه معابر شهری بخش مرکزی شهر قم با استفاده از مدل ویکور و تئوری چیدمان فضا. پژوهش­های جغرافیایی برنامه­ ریزی شهری، 6(2)، 449-427.

روزخوش، فرنوش؛ مولوی، مهرناز و سالاری‌پور، علی‌اکبر. (1398). ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی رﺷﺪ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و ﺗﺌﻮری ﭼﯿﺪﻣﺎن ﻓﻀﺎ در اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖﻫﺎی ﺷﻬﺮی (ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮردی: ﺑﺠﻨﻮرد). نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری­های نوین معماری و شهرسازی، ۹(۴)، 322-313.  

روشنی، مهدی و ثقفی اصل، آرش. (1395). تحلیل تطبیقی ساختار اصلی شهر تبریز از اواخر دوره قاجار تا معاصر با استفاده از تکنیک چیدمان فضایی. نشریه علمی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 12، 72-57.

طلوع دل، طاهر؛ صادق، محمد و حیدری پور، امید. (1403). مدل ارزیابی رضایتمندی سکونتی آپارتمان‌های مسکونی (مطالعه موردی: محدوده کوه آتشگاه-ناژوان در شهر اصفهان). مطالعات برنامه­ ریزی سکونتگاه­های انسانی، 19(2). انتشار آنلاین.

طبرسا، محمدعلی؛ پاسیان خمری، رضا و حسینی فوجردی، سید محسن. (1396). کاربرد تکنیک چیدمان فضا برای مقایسه تطبیقی میان ساختار فضایی بافت های تاریخی و توسعه­های جدید شهری (نمونه پژوهش: بافت تاریخی و شهرک فرهنگیان گرگان). نشریه معماری و شهرسازی ایران، 9(2)، 16-5.

کاظمی، علی و گل لاله، طاهره. (1396). بازشناسی عوامل کالبدی- فضایی موثر بر پیاده روی شهروندان در محله­های شهری (مطالعه موردی: نوشهر). فصلنامه مطالعات شهری، 6(22)، 97-89. 

کالن، گوردون. (1961). گزیده منظر شهری. ترجمه منوچهر طبیبان، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

کلانتری، سعیده؛ اخلاصی، احمد؛ اندجی گرمارودی، علی و خلیلی بیگی خامنه، آرمان. (1396). تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و رفتار حرکتی کاربران به روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: پردیس مرکزی دانشگاه تهران). فصل نامه آمایش محیط، 11(43)، 234-215.

گل، یان. (2002). فضاهای عمومی وزندگی جمعی شهر آدلاید. ترجمه علی غفاری و محمد صالح سهیلی پور، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

لینچ، کوین. (1981). تئوری شکل شهر. ترجمه حسین بحرینی (1395)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

لینچ، کوین. (1984). سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزینی (1395)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

مهرابیان، ساره؛ صفری، حسین و سهیلی، جمال­الدین. (1399). مقایسه تطبیقی ریخت شناسی مدارس معاصر ایران بااستفاده از روش چیدمان فضا. فصلنامه علمی نوآوری­های آموزشی، 19(2)، 164-135.

مهران‌پور، جعفر؛ پورمحمدی، محمدرضا و روستایی، شهریور. (1403). ارزیابی ساختار فضایی شهر از منظر توسعه‌ الگوی چندهسته‌ای (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 19(2)، انتشار آنلاین.

مهوری، پریسا؛ قلعه نویی، محمود و مختارزاده، صفورا. (1399). سنجش کیفیت فضای شهری براساس معیارهای مکان سازی با تاکید بر کیفیت دسترسی (مطالعه موردی: میدان عتیق اصفهان). نشریه مطالعات شهری، 9(35)، 60-47.

Abbasi, A., Alalouch, Ch., & Bramley, G. (2015). Open space quality in deprived urban areas: user perspective and use pattern, Urban Planning and Architecture Design for Sustainable Development, UPADSD. Procedia - Social and Behavioral Sciences 216 (2016), 194 – 205.

Askarizad, R., & Safari, H. (2020). Investigating the role of semi-open spaces on the sociability of public libraries using space syntax (Case Studies: Sunrise Mountain and Desert Broom Libraries, Arizona, USA), Architectural Engineering. Ain Shams Engineering Journal, 11(1), 253–264.

Bafna, S. (2003). Space Syntax A Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques. Environment and Behaviour, 35(1), 17-29.

BleˇCI´C, I., Cecchini, A., Congiu, T., Fancello, G., & Trunfio, G.A. (2015). Walkability explorer: Application to a case-study. In Computational Science and Its Applications. In Proceedings of the 15th International Conference on Computational Science and Its Applications—ICCSA, Banff, AB, Canada, 2–25 June 2015, pp: 758–770.

Cooper Marcus, C., & Francis, C. (1998). People Places: Design Guidelines for Urban Open Space. New York: John Wiley & Sons.

Dursun, P. (2007). Space Syntax In Architectural Design. 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul.

Figueiredo, L. (2005). Mindwalk 1.0 – Space Syntax Software. Brazil, Laboratório de Estudos. http://www.mindwalk.com.br/papers/Figueiredo_ 2005_Space_Syntax_Softwar e_en.pdf.

Frabboni, F., Pinto Minerva, F. (2008). La Scuola Dell’infanzia, 1st ed.; GLF editori Laterza. Bari, Italy, ISBN 8842086487.

Francis, M. (2003). Urban Open Space: Designing for User Needs. Washington: Island Press.

Garau, C., Annunziata, A., & Coni, M. (2018). A Methodological Framework for Assessing Practicability of the Urban Space: The Survey on Conditions of Practicable Environments (SCOPE) Procedure Applied in the Case Study of Cagliari (Italy). Sustainability, 10, 4189; doi:10.3390 /su10114189.

Garau, C., & Pavan, V.M. (2018). Evaluating Urban Quality: Indicators and Assessment Tools for Smart Sustainable Cities. Sustainability, 10(3), 1-18.

Jiang, B., & Claramunt, Ch. (2002). Integration of Space Syntax into GIS:New Perspectives for Urban Morphology. Transactions in GIS, 6(3), 295-309.

Laaksoharju, T., & Rappe, R. (2017). Trees as affordances for connectedness to place—A framework to facilitate children’s relationship with nature. Urban For. Urban Green, 28(2), 150–159.

Lam, K. S. (2008). An introduction of space synta. Retrieved 02/16, 2009, from http://wiki.uelceca.net/20072008/files/doc+essay.pdf.

Marcus, L. (2015). Interaction rituals and copresence–linking humans to humans in space syntax theory. Paper presented at the Proceedings of the Tenth International Space Syntax Symposium. London: UCL Space Syntax Laboratory.

Penn, A. (2001). Space Syntax and Spatial Cognition, Or, why the axial line? 3rd International Space Syntax Symposium Atlanta.

PPS. (2018). What Makes a Successful Place? . Retrieved from https://www.pps.org/article/grplacefeat.

Rapoport, A. (2016). Human Aspects of Urban Form; Towards a Man–Environment Approach to Urban Form and Design. Pergamon: London. (Original work published 1977).

Refaat, A. M. (2019). Space Syntax Theory and Its Contribution to Urban Design. In H. Abusaada, C. Vellguth, & A. Elshater (Eds.), Handbook of Research on Digital Research Methods and Architectural Tools in Urban Planning and Design (pp. 203-222). IGI Global. http://doi:10.4018/978-1-5225-9238-9.ch010

Tonucci, F. (2005). Citizen child: Play as Welfare Parameter for Urban Life. Topoi, 24, 183–195.

Vaughan, L. (2007). The spatial syntax of urban segregation. Progress in Planning, 67, 205–294.

Yilmaz, T., & Oter, B. (2021). Application of the Space Syntax method in accessibility studies, Antalya city case. International Journal of Agriculture, Environment and Food Sciences, Int J Agric Environ Food Sci, 5(1), 74-77.

Young, K., Chung, J., Kong, E., Shin, H., & Heo, J. (2015). A study on the design methodologies for activating.