روان‌اسطوره‌شناسی داستان کودکانۀ «بوقی که خروسک گرفته بود»: بر اساس نظریۀ فرایند تفرد

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 18، شماره 69، دی 1401، صفحه 74-43   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.690929

نویسندگان

امیرحسین زنجانبر^{* 1}؛ ایوب مرادی²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ادبیات کودک و نوجوان، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.

چکیده

یونگ روان‌کاوی را باستان‌شناسی در بستر گونه‌های انسانی می‌داند. از همین‌رو اصطلاح «کهن‌الگو» (آرکی‌تایپ) که زیربنای نظریۀ فرایند تفرّد است، حاصل اشتقاق دو واژۀ باستان‌شناسی (آرکیولوژی) و گونه‌شناسی (تایپولوژی) است. تفرّد، کهن‌الگوی رشد روانی است که غیرارادی، تدریجی، منظم و نیرومند است. این کهن‌الگو متشکل از زنجیرۀ کهن‌الگوهایی همچون سایه، نقاب، پیر خردمند، آنیما و خویشتن است. غایت فرایند تفرّد چیزی جز یکپارچه‌سازی آگاهانۀ تمام حلقه‌های این زنجیرۀ کهن‌الگویی  نیست. در همین راستا، پژوهش پیشِ‌رو با روش تحلیلی ـ ‌توصیفی در پی بازشناسی زنجیرۀ کهن‌الگوهای تفرّد و چگونگی فرایند یکپارچه شدن آنها است. از آنجا که در خوانش یونگیِ کتاب‌های کودک ایرانی، نشانه‌های تصویری همواره مغفول واقع شده‌اند؛ کتاب تصویری «بوقی که خروسک گرفته بود» برای موضوع پژوهش اختیار شده است. کتاب مذکور اثر حامد حبیبی و به تصویرگری علی‌رضا گلدوزیان است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد: شناخت شکاف‌های میان خودآگاه و ناخودآگاه و پذیرش بخش تاریکِ وجود، لازمۀ شکل‌گیری هویت یکپارچۀ انسان است.

کلیدواژه‌ها

داستان کودک؛ روان‌اسطوره‌شناسی؛ یونگ؛ تفرّد؛ کهن‌الگو

مراجع

اسنودن، روت. 1398. خودآموز یونگ. ترجمۀ نورالدین رحمانیان. تهران: آشیان

بالار، مرتضی، فرضی، حمیدرضا و رستم‌امانی استمال. 1399. «تحلیل فرایند فردیت‌یابی نوروز در منظومۀ گل‌و‌نوروز براساس نظریۀ تفرد یونگ». پژوهشنامه ادب غنایی. س18. 34. صص28ـ9.

بیلسکر، ریچارد. 1398. اندیشۀ یونگ. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: مروارید.

پاینده، حسین. 1397. نظریه و نقد ادبی درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای. ج1. تهران: سمت.

جابز، گرترود. 1397. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمدرضا بقاپور. تهران: اختران.

حبیبی، حامد. 1387. بوقی که خروسک گرفته بود. تصویرگر علیرضا گلدوزیان. تهران: علمی‌فرهنگی.

حدادیان، سمیه، علی حیدری و قاسم صحرایی. 1397. تحلیل کهن‌الگوی پیر خردمند در کلیله‌ودمنه. نثرپژوهی ادب فارسی. س21. ش43. صص62ـ45. 

حر، لیلا، احمد رضی و علی تسلیمی. 1396. خوانشی روان‌شناسانه از درون‎مایه داستان تابستان زاغچه بر اساس فرایند فردیت یونگ. پژوهش ادبیات معاصر جهان. س22. ش1. صص82ـ59. 

رابرتسون، رابین. 1399. یونگ‌شناسی کاربردی. ترجمۀ ساره سرگلزایی. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.

رابرتسون، رابین. 1398. کهن‌الگوهای یونگی. ترجمۀ بیژن کریمی. تهران: دف.

روحانی سراجی، سیدحسن؛ خسروی، حسین؛ همتی، امیرحسین. 1397. کهن‌الگوهای مادر مثالی در قصه‌های مشدی گلین‌خانم با تکیه بر نظریات یونگ. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص247ـ211.

شایگان، داریوش. 1355. بت‌های ذهن و خاطرۀ ازلی. تهران: امیرکبیر.

شولتز، دوآن. 1359. «الگوی یونگ: انسان فردیت‌یافته». ترجمۀ گیتی خوش‍دل. مجله آرش. ش21. صص92ـ72.   

طغیانی، اسحاق و آزاده پوده. 1394. «تحلیل روان‌شناختی ویس‌ورامین براساس نظریۀ لیبیدوی فروید و فردیت یونگ». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. س5. ش 16. صص99ـ77.  

عوض‌پور، بهروز و سینا و سهند محمدی خبازان. 1399. روان‌اسطوره‌شناسی‌های هنری. تهران: سخن.

فرانتس، ماری لوئیز فُن. 1397. «فرایند تفرّد» در انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ حسن اکبریان طبری. تهران: دایره. صص328ـ240.

فوردهام، فریدا. 1393. مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمۀ مسعود میربها. تهران: جامی.

فیروزی‌مقدم، محمود، طاهره حمیدی و عباس خیرآبادی. 1399. «بازتاب نمادها و نشانه‌های ماندالا در داستان مصور کودک و نوجوان». مطالعات هنر اسلامی. س16. ش38. صص343ـ328. 

کوپر، جی. سی. 1398. فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: علمی.

گرین، ویلفرد، ارل لِیبِر، لی مورگان و جان ویلینگهم. 1395. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.

مورنو، آنتونیو. 1390. یونگ خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

هروی، حسنیه، محمدمنصور فلامکی و سیدعطاالله طاهایی. 1398. «بازتاب آرکی‌تایپ‌های مادینه در معماری تاریخی ایران بر اساس آرای یونگ». باغ نظر. س16. ش80. صص80ـ51.

یاوری، حورا. 1387. روانکاوی و ادبیات. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1370. روانشناسی و دین. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. روانشناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری. تهران: اندیشه‌های عصر نو.

یونگ، کارل گوستاو. 1390. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1394. انسان در جستجوی هویت خویشتن. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی

ــــــــــــــــــ . 1397. روانشناسی و کیمیاگری. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1399. ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمۀ فرناز گنجی و محمدباقر اسمعیل‌پور. تهران: جامی.

 

English Sources

Jung, C. G. 1959. "The Archetypes and the Collective Unconscious" in Collected Works. (Vol, 9i). Princeton: Princeton University Press.