کاربرد روش ردپای اکولوژیک در برنامه ‏ریزی توسعه فضایی شهرستان ساری

سیاست گذاری شهری و منطقه ای

دوره 1، شماره 2، تیر 1401، صفحه 19-37   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین شریف زادگان¹؛ سلیمه عبادی قاجاری^{* 2}

¹استاد، گروه برنامه ‏ریزی و طراحی شهری و منطقه ‏ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²نویسندۀ مسئول، کارشناس ارشد، گروه برنامه‏ ریزی منطقه‏ ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

رشد فزایندۀ جمعیت و به تبع آن افزایش و تغییر الگوهای مصرف، فشار بر محیط طبیعی و منابع محدود را افزایش داده است. الگوهای مصرفی و توسعه در کشور به ویژه شهرستان‌های شمالی غالبا بدون توجه به توان اکولوژیک زمین است، به گونه‌ای که منجر به خسارات شدیدی بر محیط‌زیست و توان اکولوژیک زمین می‌شود. بنابراین ضرورت تغییر الگوهای مصرف و حرکت در چارچوب میزان ظرفیت قابل تحمل محیط زیست به سمت وضعیت پایداری اجتناب‏ناپذیر است. شاخص ردپای اکولوژیک ابزار مناسبی برای اندازه‌گیری پیشرفت جوامع به‌سوی پایداری است. هدف مقاله حاضر برنامه‏ریزی توسعه فضایی در شهرستان ساری با توجه به ارزیابی سطح پایداری و شاخص ردپای اکولوژیک می‌باشد. پژوهش از نوع کاربردی بوده و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد میزان ردپای اکولوژیک در شهرستان ساری برابر 2267853 هکتار می‌باشد که نشان‌دهندۀ سرانه‌ای برابر 4.50 هکتار برای هر نفر می‌باشد. با توجه به این‌که سرانۀ ظرفیت‌زیستی در شهرستان ساری برابر 1.18 هکتار می‌باشد، این شهرستان با کسری اکولوژی به میزان 3.32 هکتار برای هر فرد مواجه می‌باشد. جهت برنامه‌ریزی توسعه فضایی شهرستان ساری، گزینه‌های محتمل توسعه فضایی تدوین شده و گزینه مطلوب با استفاده از روش دلفی و نرم‌افزار سناریوویزارد انتخاب شده است. مطابق گزینه منتخب، اهداف و راهبردهایی جهت کاهش ردپای اکولوژی در ابعاد مختلف اتخاذ شده که از آن جمله می‌توان به استفاده اراضی براساس توان اکولوژیک آن‌ها، استفاده از مصالح نوین به منظور کاهش مصرف انرژی، الگوی رشد هوشمند و فشرده، تغییر الگوهای مصرف انرژی و استفاده‌ از انرژی‌های پاک و دوستدار محیط‌زیست اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

برنامه ‏ریزی توسعه فضایی؛ توسعه پایدار؛ ردپای اکولوژیک؛ ظرفیت زیستی؛ شهرستان ساری

مراجع

ارجمدنیا، اصغر (1380). جای پای بوم‏شناختی، رهیافتی نو در ارزیابی تأثیر انسان بر محیط زیست. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 6.

جمعه­پور، محمود (1392). برنامه­ریزی محیطی و پایداری شهری و منطقه­ای. انتشارات: تهران، سمت، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.

جمعه‌پور، محمود؛ حاتمی‌نژاد، حسین و سارا شهانواز (1392). بررسی وضعیت توسعه پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک. نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 3.

دلیری، حسن و شهانواز، سارا (1393). بررسی پایداری توسعه مسکن در استان های ایران با استفاده از شاخص جای پای اکولوژیک. فصلنامه علمی اقتصاد مسکن.

دی‏کاستری، فرانچسکو (1381). صندلی توسعه پایدار. ترجمه محسن حکیمی. فصلنامه صلح سبز، سال سوم.

سرایی، محمد حسین و ‌زراعی فرشاد ، عبدالحمید (1390). بررسی پایداری منابع بوم‌شناختی با استفاده از شاخص بوم‌شناسی: مورد ایران. مجله علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. دانشگاه اصفهان، سال 22 (41).

شریف‏زادگان، محمدحسین؛ ندایی طوسی، سحر؛ اینانلو، لیلا و نیک‏بین، آسیه (1395). ارزیابی پیامد طرح‏های توسعه فضایی بر وضعیت پایداری مناطق با استفاده از روش ردپای اکولوژیک. مجله محیط‏شناسی، دوره 42، شماره 2.

فنائی، ابراهیم؛ رضایی، کرامت، اوجاقی، اکرم و حسن­پور کورنده، حامد (1391). تعیین جای­پای بوم­شناختی شهر اردبیل. سومین کنفرانس بین­المللی برنامه­ریزی و مدیریت محیط­زیست.

قرخلو، مهدی؛ حاتمی نژاد، حسین؛ باغوند، اکبر و یلوه، مصطفی (1391). ارزیابی پایداری توسعه شهری با روش جاپای اکولوژیکی. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 2.

کلانتری، خلیل و عبدلله­زاده، غلامحسین (1394). برنامه­ریزی فضایی و آمایش سرزمین. انتشارات: تهران، فرهنگ صبا.

مرکز آمارایران (1395). نتایج سرشماری 1335 الی 1395 .

معاونت امور برق و انرژی دفتر برنامه­ریزی کلان برق و انرژی (1393). ترازنامه انرژی. وزارت نیرو.

مهندسین مشاور مازند طرح (1394). طرح آمایش استان مازندران. اداره کل راه و شهرسازی استان مازندران. جلد اول.

Arjomandnia, Asghar (2002), Ecological footprint, a new approach to assessing human impact on the environment, Urban Management, No. 6. (In Persian)

Bicknell, K.B, Ball, R.J, Cullen, R., Bigsby, H.R. (1998), New methodology for the ecological footprint with an application to New Zealand economy, Ecological Economics 27.

Cheal ryu,H. (2005), Modeling the per Capita Ecological Footprint for Dallas County, Texas: Examining Demographic, Environmental Value, Land-Use, and Spatial, M&S. Dissertation, University of Texas.

Cheng, D.j, Xu, Z.-m, Ma, A.-q. (2002), The study of sustainable development of ecologically economic system in Qilian Mountains-A case of Qilian County Qinghai Province, Territory and Natural Resources Study (3).

Conway, T.M., Dalton, C., Loo, J., Benakoun, L. (2008), Developing ecological footprint scenarios on university campuses: a case study of the University of Toronto at Mississauga, International Journal of Sustainability in Higher Education 9.

Daliri, Hassan and Shahanvaz, Sara (2014), Investigating the sustainability of housing development in Iranian provinces using ecological footprint index, Scientific Quarterly of Housing Economics. (In Persian)

Deputy of Electricity and Energy Affairs of Electricity and Energy Macro Planning Office (2014), Energy balance sheet, Ministry of Power. (In Persian)

DiCastri, Francesco (2003), Sustainable Development Chair, Translated by Mohsen Hakimi, Greenpeace Quarterly, Third Year. (In Persian)

Fanai, Ibrahim; Rezaei, Keramat; Ojaghi, Akram and Hassanpour Korandeh, Hamed (2012), Determining the ecological footprint of Ardabil city, The Third International Conference on Environmental Planning and Management. (In Persian)

Flint, K. (2001), Institutiona l ecological footprint analysis – a case study of university of New Castle, Australia,  International Journal of Sustainability in Higher Education 2 (1).

Gharakhlu, Mahdi; HatamiNejad, Hossein; Baghvand, Akbar and Yelveh, Mustafa (2012), Assessing the sustainability of urban development using the ecological footprint method, Journal of Human Geography Research, No. 2. (In Persian)

Gottelib, Dan. and Meidad Kissinger (2010), Place oriented ecological footprint analysis—The case of Israel's grain supply, Ecological Economics 69.8.

Gottelib,D, Kissinger,M, Vigoda-Gadot,E, Haim,A. (2012), Analyzing the ecological footprint at the institutional scale – The case of an Israeli high-school, journal of Ecological Indicators 18.

Guzman, J.S., Marrero, M. and Ramirez, A. (2013), Methodology for determining the ecological footprint of the construction residential building in Andalusia (Spain), Ecological Indicators, Vol 25.

Jomepoor, Mahmoud (2013), Environmental planning and urban and regional sustainability, Publications: Tehran, Samat, Center for Research and Development of Humanities. (In Persian)

Jomepur, Mahmud; Hataminejad, Hossein and Shahanavaz, Sara (2013), Investigating the sustainable development of Rasht city using ecological footprint method, Publications: Tehran, Journal of Human Geography Research, No. 3.

Kalantari, Khalil and Abdullahzadeh, GholamHossein (2015), Spatial planning, Publications: Tehran, Farhang Saba. (In Persian)

Kitzes, J., Peller, A., Godfinger, S., Wackernagel, M. (2007), Current methods for calculating national ecological footprint accounts, Science for Environment and Sustainable Society 4.

Kumar Singh, R. Murty, H.R. Gupta, S.K.Dikshit, A.K. (2012), An overview of sustainability assessment methodologies, Journal of Ecological Indicators, Vol 15.

Lautso, K., Spiekermann, K. , Wegener,M. , Shepperd, I., Steadman, S. , Martino,A. , Domingo, R. , Gayda, S. (2004), Propolis, Planning and Research of Policies for Land Ues and Transport for Inereasing Urban Sustainability, Final Report, Second Edition, European Commission, Helsinki.

Li, H.,  Handsaker, B., Wysoker, A., Fennell, T., Ruan , J., Homer, N., Marth, G., Abecasis, G., Durbin, R. (2008), The sequence alignment/map format and SAMtools, Bioinformatics 25.16.

Mazand Tarh Consulting Engineers (2010), Mazandaran spatial planning, Deputy of Planning and Budget of Mazandaran Governorate.

Meerow, S., and Newell, J. P. (2017), Spatial planning for multifunctional green infrastructure: Growing resilience in Detroit, Landscape and Urban Planning, 159.

Moffat, BA.,  Chenevert, TL., Lawrence, TS., Meyer, CR., Johnson, TD., Dong , Q., Tsien, C., Mukherji, S., Quint, DJ., Gebarski, SS., Robertson, PL., Junck, LR., Rehemtulla, A., Ross, BD. (2005), Functional diffusion map: a noninvasive MRI biomarker for early stratification of clinical brain tumor response, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 102.15.

Monfreda, C, Wackernagel, M, Deumling, D. (2004), Establishing national natural capital accounts based on detailed ecological footprint and biological capacity assessments, Land Use Policy 21.

Nilsson, K., Rydn, L. (2010), Spatial Planning and Management. Planning, Management and assessment (18).

OECD- Organization for Economic Co-Operation and Development, (2001), The DAC guidelines, strategies for sustainable development.

Reed, Anders, Moore, David, Goldfinger, Steven, Oursler, Anna and Wackernagel, Mathis (2010), ECOLOGICAL FOOTPRINT ATLAS, Globle Footprint Network.

Rees, W.E (1996), Revisiting carrying capacity: area-based indicators of sustainability, Population and Environment 17 (3).

Saraie, Mohamad and Farshad, Abdolhamid (2011), Investigating the sustainability of ecological resources using ecological footprint index: the case of Iran, Publications: Tehran, Journal of Geography and Environmental Planning, No. 1.

Sharifzadegan, MohammadHossein; NedayeTusi, Sahar; Inanloo, Leila and Nikbin, Asia (2015), Evaluating the Impact of Spatial Development Plans on the Sustainability of Areas Using Ecological Footprint Method, Journal of Environmental Studies, V 42, No 2. (In Persian)

Simmons, c., Lewis, k., and Barrett, j. (2000), Two feet- two approaches: a component- based model of ecological footprinting, Ecological Economics 32.

Statistics Center of Iran (1956-2016), Census results. (In Persian)

Streimikiene, D. (2009), Sustainability Assessment Methods and Their Application to Harmonization of Policies and Sustainability Monitoring, Environmental Research, Engineering and Management, 48.

Taylor, j. (2002), Sustainable development a dubious solution in search of problem, Policy analysis.No. 449.

Veleva, V. (2001), Indicators of Sustainable Production, Journal of Cleaner Production, 9.

Wackernagel, M., and  Rees, W. E. (1996), Our ecological footprint: Reducing human impact on the earth, Gabriola Iisland, BC: New Society Publishers.

Wheehler, S. (2004), Planning for Sustainability, Rutledge, London and New York.

Wilson, Jeffrey and Anielski, Mark (2005), Ecological Footprints of Canadian Municipalities and Regions, The Canadian Federation of Canadian Municipalities.