تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری‌های خدماتی در مناطق شهری (نمونه موردی: مناطق 5 گانه- ارومیه)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 43، مهر 1401، صفحه 162-177   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میرنجف موسوی^{* 1}؛ سجاد امیدوارفر²؛ رباب حسین زاده³؛ نیما بایرام زاده⁴

¹استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

²کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³استادیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی شهری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش رتبه‌بندی مناطق 5 گانه شهر ارومیه بر اساس توزیع فضایی جمعیت و کاربری‌‎های خدماتی می‌باشد. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. اطلاعات این پژوهش با روش‌های مصاحبه، مشاهده و فیش‌برداری گردآوری‌شده است. جامعه آماری شامل جمعیت مناطق 5‌ گانه شهر ارومیه می‌باشد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده از ضریب جینی، روش ماباک، ضریب پراکندگی و ضریب همبستگی اسپیرمن در جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده‌شده است. نتایج این پژوهش نشانگر این است که طبق نتایج مدل جینی، توزیع جمعیت در مناطق 5 گانه به‌صورت متعادل می‌باشد. نتایج روش ماباک نشانگر این است که منطقه 5 رتبه اول، منطقه 1 رتبه دوم، منطقه 4 رتبه سوم، منطقه 3 رتبه چهارم و منطقه 2 رتبه پنجم را از منظر توزیع و پراکنش کاربری‌های خدماتی کسب نموده‌اند. طبق نتایج ضریب پراکندگی، کاربری مراکز فرهنگی هنری با مقدار 94/145 بیشترین و کاربری تأسیسات و تجهیزات شهری با مقدار 86/83 کمترین ضریب پراکندگی را در بین سایر کاربری‌ها کسب نموده‌اند. طبق نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن، رابطه قوی غیرمستقیم میان توزیع فضایی جمعیت و پراکنش کاربری‌های خدماتی در شهر ارومیه وجود دارد. با توجه به نتایج گردآوری‌شده شهر ارومیه نیازمند بازنگری کلی در راستای برنامه‌ریزی بهتر در جهت توزیع عادلانه کاربری‌های خدماتی در مناطق 5 گانه شهر ارومیه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عدالت فضایی؛ توزیع جمعیت؛ توزیع کاربری‌های خدماتی؛ روش ماباک؛ ارومیه

مراجع

احمدی، محمد؛ شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ (1399)، تحلیل توزیع خدمات عمومی با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(1): 73-98.

اصغری زمانی، اکبر؛ علیزاده زنوزی، شاهین؛ غلامحسینی، رحیم؛ (1397)، سنجش مناطق شهری بر اساس توزیع کاربری‌های خدمات شهری و اثرات آن در توزیع فضایی جمعیت(مطالعه موردی: مناطق شهر مرند)، آمایش محیط، 11(43): 1-20.

امین جرفی، محمد؛ مدیری، مهدی؛ مهدوی حاجیلوئی، مسعود؛ (1399)، برنامه‌ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی(مطالعه موردی: کلان‌شهر اهواز)، فصلنامه آمایش محیط، 13(50): 151- 170.

حکمت نیا، حسن؛ موسوی، میرنجف؛ رسولی، محمد؛ سعیدپور، شراره؛ (1400)، شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر در سیاست‌گذاری توسعه فیزیکی شهر ارومیه، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 12(45)، 55-70.

حکیمی، هادی؛ علیزاده، پریا؛ هرایینی، مصطفی؛ (۱۳۹۶)، تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع فضایی خدمات عمومی در مناطق شهری شهر ارومیه، مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی، ۸(۳): ۳۵-۴۶.

خجو، مژده؛ طیبی ثانی، سیدمصطفی؛ فهیمی‌نژاد، علی؛ مرسل، باقر؛ (1398)، ارزیابی و تحلیل عدالت فضایی در پراکنش کاربری‌ها و خدمات ورزشی در شهرستان گرمسار، تحقیقات جغرافیایی، 34(4): 551-558.

خدمت زاده، علی؛ موسوی، میرنجف؛ محمدی ترکمانی، حجت؛ (1399)، تحلیلی بر تغییرات و پیش‌بینی روند کاربری اراضی شهر ارومیه با استفاده از مدل SVM و شبکه‌های عصبی، سنجش‌ازدور و GIS ایران، 12(4)، 53-72.

رجبی، مرضیه؛ خستو، مریم؛ (1398)، تحقق حکمروایی خوب شهری با تأکید بر مفهوم عدالت فضایی و اجتماعی(نمونه موردی: شهر رشت)، مدیریت شهری،18(54): 197-214.

روستایی، شهریور؛ حکیمی، هادی؛ علیزاده، شیوا؛ (1399)، سنجش عدالت فضایی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در حوزه‌های شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52(3): 1009-1029.

روستایی، شهریور؛ علیزاده یوالاری، شیوا؛ (1399)، سنجش عدالت فضایی خدمات عمومی در بین شهرستان‌های استان آذربایجان غربی، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(71): 151-171.

ستاوند، محمد هادی؛ حاجی‌زاده، فاضل؛ یغفوری، حسین؛ (1398)، واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تأکید بر خدمات عمومی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۱۹ (۵۲) :۱۷۱-۱۹۲.

سعیدی منفرد، ساناز؛ حنایی، تکتم؛ شیروانی مقدم، سوسن؛ (1399)؛ تبیین مؤلفه‌های کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه‌های حاشیه‌ای (مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد)، معماری و شهرسازی پایدار، 8(1): 67-81.

شیخ‌‌علی پور، بهزاد؛ عبدالهی، علی‌اصغر؛ پورخسروانی، محسن، (1398)، بررسی توزیع خدمات شهری در راستای عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: مناطق چهارگانۀ شهر کرمان)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 9(31): 15-34.

صفرلویی، محمدعلی؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ حکمت نیا، حسن؛ (1393)، بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری ارومیه، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 5(9): 57-70.

کوشانه، روشن؛ عزت پناه، بختیار؛ موسوی، میرنجف؛ (1398)، تحلیل پراکنش فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری با استفاده از روش شاخص ویلیامسون (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)، فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(4): 221-205.

مبارکی، امید؛ عبدلی، اصغر؛(1392)، تحلیل سلسله‌مراتب مناطق شهر ارومیه بر پایه شاخص‌های توسعه پایدار شهری، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(30): ۴۹-۶۵.

محمدی کاظم‌آبادی، لیلا؛ خانی زاده، محمدعلی؛ بابایی چله بری، محسن؛ (1398)، تحلیلی بر پراکنش خدمات و جمعیت شهری با تأکید بر عدالت فضایی و برخورداری شهری (مطالعۀ موردی: شهر ایلام)، جغرافیای اجتماعی شهری، 6(1): 175-191.

مشفقی‌فر، شکوفه؛ عزت‌پناه، بختیار؛ موسوی، میرنجف؛ (1400)، ارزیابی خدمات شهری در مناطق ده‌گانه کلان‌شهر تبریز، جغرافیا و مطالعات محیطی، 10(37)، 79-98.

ملکی، محمد؛ موسوی، میرنجف؛ (1400)، توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی با تأکید بر شاخص‌های حکمروایی خوب شهری (مطالعه‌ی موردی: محلات غیررسمی شهر ایلام)، فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، 2(1)، 37-58.

موسوی، میرنجف؛ بایرام زاده، نیما؛ امیدوارفر، سجاد؛ کامل نیا، رویا؛ (1400)، ارزیابی سطح زیست پذیری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعۀ موردی: محلۀ فلاحت، شهر ارومیه)، جغرافیای اجتماعی شهری، 8(2)، 222-203.

Brad, Jacob, (2017). Poverty and Deprivation. Intelligence Bulletin Journal. No, 3

Dikeç, (2001), Justice and the spatial imagination. Environ. Plan. A 2001 33, 1785–1805.

Gray, R., (2002), Social Accounting project and Accounting Organization and Society Privileging Engagement, Imaging new Accounting and pragmatism over critique, Accounting, Organization and Society, 27(7), 687-708.

Guzman, L. A., & Bocarejo, J. P. (2017). Urban form and spatial urban equity in Bogota, Colombia. Transportation research procedia, 25, 4491–4506.

Harvey, D. (2003). The right to the city. International Journal of Urban and Regional Research, 27, 939–941.

Jennings, V., & Gaither, C.J. (2015). Approaching environmental health disparities and green spaces: An ecosystem services perspective. International Journal of Environmental Research and Public Health, 12, 1952–1968.

Jian, I. Y., Luo, J., Chan, E., (2020), Spatial justice in public open space planning: Accessibility and inclusivity, Habitat International, Volume 97, 1-10.

Jian, I.Y., Chan, E., Xu, Y., Owusu, E. K., (2021), Inclusive public open space for all: Spatial justice with health considerations, Habitat International, Volume 118, 1-10.

Johansen, P. H., Fisker, J. K., Thuesen, A. A., (2021), ‘We live in nature all the time’: Spatial justice, outdoor recreation, and the refrains of rural rhythm, Geoforum,Volume 120, 132-141,

Liu, X., Wang, Q., Wei, H.-H., Chi, H.-L., Ma, Y., & Jian, I. Y. (2020). Psychological and socio-demographic factors affecting household energy-saving intentions: A Tpbbased study in northwest China. Sustainability, 12, 836.

Macedo, J., & Haddad, M. A. (2016). Equitable distribution of open space: Using spatial analysis to evaluate urban parks in Curitiba, Brazil. Environment and Planning B: Planning and Design, 43, 1096–1117.

Mcconnachie, M. M., & Shackleton, C. M. (2010). Public green space inequality in small towns in South Africa. Habitat International, 34, 244–248.

Nordberg, Kenneth. (2020). Spatial Justice and local capability in rural areas. Journal of Rural Studies. 78. 47-58. 10.1016/j.jrurstud.2020.06.008.

Ouyang, W., Wang, B., Tian, Li., and Niu, X.  )2016(, Spatial Deprivation of Urban Public Services in Migrant Enclaves Under the Context of a Rapidly Urbanizing China: An Evaluation Based on Suburban Shanghai, Cities, Article in Press.

Pamucar, D., & Ćirović,., (2015). The selection of transport and handling resources in logistics centers using Multi-Attributive Border Approximation Area Comparison (MABAC). Expert Systems with Applications. 42. 3016-3028. 10.1016/j.eswa.2014.11.057.

Pereira, R. H., Schwanen, T., & Banister, D. (2017). Distributive justice and equity in transportation. Transport Reviews, 37, 170–191.

Pitarch-Garrido, M.-D. (2018). Social sustainability in metropolitan areas: Accessibility and equity in the case of the metropolitan area of Valencia (Spain). Sustainability, 10, 371.

Soja, E. W. (2010). Seeking spatial justice. U of Minnesota Press.

Stanley, B.W., Dennehy, T.J., Smith, M.E., Stark, B.L., York, A.M., Cowgill, G.L., et al. (2016). Service access in premodern cities: An exploratory comparison of spatial equity. Journal of Urban History, 42, 121–144.

Taleai, M., Sliuzas, R., & Flacke, J. (2014). An integrated framework to evaluate the equity of urban public facilities using spatial multi-criteria analysis. Cities, 40, 56–69.

Tan, P. Y., & Samsudin, R. (2017). Effects of spatial scale on assessment of spatial equity of urban park provision. Landscape and Urban Planning, 158, 139–154.

Timperio, A., Ball, K., Salmon, J., Roberts, R., & Crawford, D. (2007). Is availability of public open space equitable across areas? Health & Place, 13, 335–340.

Xing, L., Liu, Y., Liu, X., Wei, X., & Mao, Y. (2018). Spatio-temporal disparity between demand and supply of park green space service in urban area of Wuhan from 2000 to 2014. Habitat International, 71, 49–59.

You, H. (2016). Characterizing the inequalities in urban public green space provision in Shenzhen, China. Habitat International, 56, 176–180.

Yuan, Y., Xu, J., & Wang, Z. (2017). Spatial equity measure on urban ecological space layout based on accessibility of socially vulnerable groups—a case study of Changting, China. Sustainability, 9, 1552