ارائه و تحلیل مدل تامین مالی سبز شرکت ها از طریق صنعت بانکداری در راستای استقرار محیط زیست پایدار

اقتصاد مالی

دوره 16، شماره 58، اردیبهشت 1401، صفحه 215-232   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2022.691508

نویسندگان

عباسعلی شیخ¹؛ پرویز سعیدی^{* 2}؛ ابراهیم عباسی³؛ آرش نادریان⁴

¹گروه مهندسی مالی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی ، علی آباد کتول ، ایران.

²گروه حسابداری و مالی، واحد علی آباد کتول ، دانشگاه آزاد اسلامی ، علی آباد کتول ، ایران(

³گروه اقتصاد،دانشگاه الزهرا (س)، تهران ، ایران.

⁴گروه حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول ، ایران

چکیده

چکیده
حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار زیست محیطی یکی از دغدغه های جوامع انسانی و اصلی غیرقابل تردید است که در این میان بانکها با در نظر گرفتن ریسک زیست محیطی در تامین مالی شرکتها ، نقش مهمی در حفظ محیط زیست و حرکت به سوی اقتصاد سبز دارند . تامین مالی سبز بعنوان یکی از ابعاد بانکداری سبز ، از ابزارهای نوآورانه مالی است که تلاش میکند تا تعادل زیست محیطی را با توسعه صنایع و رشد اقتصادی بهبود بخشد. پژوهش حاضر با هدف طراحی و تحلیل مدل تامین مالی شرکتها از طریق صنعت بانکداری ایران در راستای استقرار محیط زیست پایدار ، انجام و رویکردی سه مرحلهای دارد. ابتدا با استفاده از تکنیک داده بنیاد  ضمن مصاحبه با 16 نفر از خبرگان و انجام کدگذاری ، تعداد 77 مولفه در قالب 21 مقوله شناسایی و مدل مربوطه طراحی و فرضیهها مشخص گردید سپس به منظور بررسی برازش مدل و آزمون فرضیهها از روش مدلسازی معادلات ساختاری بهره گرفته شد که نتایج مبین معناداری مدلهای اندازهگیری و ساختاری، برازش مطلوب مدل و همچنین تائید فرضیهها بوده است. آنگاه به منظور اولویتبندی مولفههای تامین مالی سبز از روش مدلسازی ساختاری تفسیری استفاده شد، در این مرحله تعداد 20 مولفه دارای بیشترین فراوانی کد ، وارد شدند که نهایتآ اولویت مولفهها در 6 سطح احصاء گردید.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: تأمین مالی سبز؛ تکنیک معادلات ساختاری؛ صنعت بانکداری؛ مدل سازی ساختاری تفسیری؛ نظریه داده بنیاد. طبقه بندی JEL : Q14.Q32.P28.G2‎

اصل مقاله

ارائه و تحلیل مدل تامین مالی سبز شرکت ها  از طریق صنعت بانکداری
در راستای استقرار محیط زیست پایدار 

 
تاریخ دریافت: 02/10/1400    تاریخ پذیرش: 05/12/1400    عباسعلی شیخ 
پرویز سعیدی
ابراهیم عباسی 
آرش نادریان      
چکیده
حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار زیست محیطی یکی از دغدغه های جوامع انسانی و اصلی غیرقابل تردید است که در این میان بانکها با در نظر گرفتن ریسک زیست محیطی در تامین مالی شرکتها ، نقش مهمی در حفظ محیط زیست و حرکت به سوی اقتصاد سبز دارند . تامین مالی سبز بعنوان یکی از ابعاد بانکداری سبز ، از ابزارهای نوآورانه مالی است که تلاش میکند تا تعادل زیست محیطی را با توسعه صنایع و رشد اقتصادی بهبود بخشد. پژوهش حاضر با هدف طراحی و تحلیل مدل تامین مالی شرکتها از طریق صنعت بانکداری ایران در راستای استقرار محیط زیست پایدار ، انجام و رویکردی سه مرحلهای دارد. ابتدا با استفاده از تکنیک داده بنیاد  ضمن مصاحبه با 16 نفر از خبرگان و انجام کدگذاری ، تعداد 77 مولفه در قالب 21 مقوله شناسایی و مدل مربوطه طراحی و فرضیهها مشخص گردید سپس به منظور بررسی برازش مدل و آزمون فرضیهها از روش مدلسازی معادلات ساختاری بهره گرفته شد که نتایج مبین معناداری مدلهای اندازهگیری و ساختاری، برازش مطلوب مدل و همچنین تائید فرضیهها بوده است. آنگاه به منظور اولویتبندی مولفههای تامین مالی سبز از روش مدلسازی ساختاری تفسیری استفاده شد، در این مرحله تعداد 20 مولفه دارای بیشترین فراوانی کد ، وارد شدند که نهایتآ اولویت مولفهها در 6 سطح احصاء گردید.

واژه‌های کلیدی: تأمین مالی سبز، تکنیک معادلات ساختاری، صنعت بانکداری، مدل سازی ساختاری تفسیری،  نظریه داده بنیاد.
طبقه بندی JEL : Q14.Q32.P28.G2‎

1- مقدمه
در سال‌های اخیر مفهوم تأمین مالی سبز یکی از پارادایم‌های نوین در مباحث مالی بوده که شامل طیف گسترده‌ای از موضوعات پایداری مربوط به بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌باشد (Zhang, 2020). تأمین مالی سبز فرآیندی است که در آن شرکت ها براساس شرایط زیستمحیطی، تسهیلات دریافت نموده و ارزیابی ریسک جهت برآورده شدن استانداردهای پایدار محیطی و اجتناب از خطرات زیستمحیطی صورت میگیرد (Volz, 2015) . شرکت‌ها بهطور فزاینده‌ای علاقمند به ایجاد و اجرای استراتژی‌هایی هستند که به آن‌ها در پرداختن به مسائل زیست‌محیطی و همچنین پی‌گیری فرصت‌های جدید کمک نماید (Hoque, 2019). در نتیجه بسیاری از کشورها به تدریج فعالیت‌های خود را در جهت موضوعاتی مانند اقتصاد سبز آغاز کرده‌اند (Evans, 2019). شرکتها تلاش میکنند تا با انجام اقداماتی در راستای محیطزیست و حفظ آن ، مسئولیتهای اجتماعی خود را در این حوزه به خوبی پیادهسازی نمایند (Zimman, 2019) . در عصری که خطرات و فرصتهای زیستمحیطی بسیار است، باید گزینههایی برای تطبیق مسائل زیستمحیطی با  انواع وام و روشهای تأمین مالی ابداع کرد (Ng, 2018). جمعیت در حال رشد جهان هم اکنـون با محدودیت منابع و تخریب شـدید آنهـا و ازبین رفتن تنوع زیستی مواجه اسـت (Volery, 2002) .تأمین مالی سبز بهعنوان رویکردی نوین در تأمین مالی پروژهها سبب میشود تا حمایتهای زیستمحیطی و منافع مالی-اقتصادی با یکدیگر ترکیب شوند. این ابزار طیف گسترده از استفادهکنندگان اعم از مصرفکنندگان، تولیدکنندگان، سرمایهگذاران، اعتباردهندگان، دولت و جامعه را شامل میشود. عکس شیوهها و الگوی تأمین مالی سنتی، کانون توجه الگوی تأمین مالی سبز بر بهرهمندی از محیطزیست و صنایع محافظ آن متمرکز است (Wang and Zhi, 2016). شرکتها برای اینکه در محـیط رقابتی به حیـات اقتصادی خود ادامه دهند بـه ابزارهای جدیدی برای تصمیمسازی و تصمیمگیری نیاز دارند (ابوالمعصوم و همکاران، 1399). یکی از موارد مهمی که میتواند برای شرکتها مزیت رقابتی ایجاد نماید توجه به مقوله حفظ محیطزیست و تولید محصولات سبز است که در این بین پایداری زیستمحیطی و رویکرد تأمین مالی سبز دارای اهمیت زیادی است.
صنعت بانکداری و الزامات زیستمحیطی در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر میباشند (شاهبندرزاده و همکاران، 1395) و از آنجائیکه تأمین مالی سبز پیش برندهای کلیدی و بازیگری اصلی در ظهور صنایع سبز میباشد، این مقاله درصدد آن است تا به ارائه و تحلیل مدل تأمین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری ایران بپردازد.
در ادامه، ضمن تبیین روش شناسی مراحل سه گانه تحقیق ، نسبت به ارائه مدل تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری ایران و همچنین بررسی برازش مدل و اولویت بندی عوامل موثر بر تامین مالی سبز شرکتها اقدام و در انتها نیز نتایج و پیشنهادات اجرایی ارائه خواهد شد.

2- روش‌شناسی پژوهش 
در پژوهش حاضر ، سوال اصلی این است که مدل تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری چگونه است؟ با توجه به نوع کاری که در این پژوهش صورت گرفته است این پژوهش از سویی جهت گیری بنیادی دارد، چرا که به دنبال استخراج مولفه های تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری است و از سوی دیگر دیگر جهت گیری کاربردی ، زیرا نتایج این پژوهش می تواند بصورت کاربردی ، برای بانکها و نهادهای بالادستی موثر واقع گردد . همچنین پژوهشی آمیخته است که هم از روش کیفی و هم از روش کمی بهره می گیرد .
این پژوهش در بخش نخست به منظور شناسایی عوامل و ارائه الگوی تامین مالی سبز شرکتها ، از روش داده بنیاد (GT ) و در بخش دوم به جهت بررسی برازش مدل و آزمون فرضیه ها از روش مدل سازی معادلات ساختاری (SEM ) و در بخش پایانی هم به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر تامین مالی شرکتها از روش مدلسازی ساختاری تفسیری ( ISM) استفاده می کند .

3- یافته های پژوهش
3-1- چارچوب نظریه تأمین مالی سبز شرکتها و مدل مفهومی پژوهش 
شکل (1) نتیجه مراحل کدگذاری و به‌عبارت‌دیگر مدل فرآیند کیفی پژوهش را نشان می‌دهد. در مرحله کیفی، نمونه‌گیری از نوع نظری و از روش گلوله برفی برای انتخاب افراد صاحبنظر جهت مصاحبه استفاده شده است . داده‌ها از طریق مصاحبه با 16 نفر از افراد خبره گردآوری شد. مصاحبه‌ها به‌صورت فردی بوده و پس از ضبط مصاحبه‌ها همگی ثبت و ویرایش گردید و نهایت به تدوین مدل بر اساس نظریه داده بنیاد انجام شد. اطلاعات مصاحبه شوندگان در جدول ( 1 ) آمده است.
در این پژوهش و از مصاحبه های صورت گرفته در مجموع 362 کد باز ، 77 مفهوم و 21 مقوله استخراج شده است که نتایج حاصله در ابعاد 5 گانه مدل گنجانده شده است . با بررسی و کنکاش بر روی ابعاد پنجگانه مذکور و با انتزاع بیشتر این مقولات در مرحله کدگذاری انتخابی ، یک مقوله هسته ای به شرح : پارادایم نوین مالی در مسیر توسعه پایدار ، ظاهر شد که میتواند تمامی مقولات دیگر را پوشش دهد . پس از تهیه مدل پارادایمی برای افزایش اعتبار مدل، مدل پارادایمی در اختیار خبرگانی قرار گرفت که با موضوع تامین مالی سبز از طریق صنعت بانکداری و با روش نظریه داده بنیاد آشنایی داشته‌اند؛ از این لحاظ که در مورد فرایند تدوین و مدل نهایی نظرات خود را ارائه دهند. بیشتر‌آن‌ها مدل را تأیید کرده‌اند و بعضی از آن‌ها نظرات اصلاحی داشتند که در فرایندی رفت ‌و برگشتی، اصلاحات اعمال و نظر نهایی اعلام شد. 

 

 

جدول 1- مشخصات مصاحبهشوندگان
 
ردیف    تحصیلات    رشته تحصیلی    شغل       
1    دکتری    اقتصاد    مدیر بانک       
2    دکتری    مدیریت مالی    هیأت علمی       
3    فوق لیسانس    علوم بانکی    عضو هیئت مدیره بانک       
4    دکتری    اقتصاد    هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی       
5    دکتری    حقوق    نماینده مجلس - کمیسیون اقتصادی       
6    دکتری    اقتصاد مالی    مدیر عامل اسبق بانک 0 هیأت علمی       
7    فوق لیسانس    حسابداری    کارشناس اعتباری بانک       
8    دکتری    مدیریت    مدیر اعتبارات - بانک مرکزی       
9    دانشجوی دکتری    اقتصاد    کارشناس اعتباری بانک       
10    دانشجوی دکتری    مدیریت    کارشناس اعتباری بانک       
11    دکتری    مدیریت مالی    عضو هیئت مدیره بانک       
12    دکتری    مدیریت مالی    مدیر عامل اسبق بانک - هیات علمی  - معاون وزیر       
13    دکتری    کشاورزی    مدیر بانک       
14    دکتری    مدیریت    هیأت علمی       
15    فوق لیسانس    مدیریت    مدیر بانک       
16    دکتری    مدیریت    مدیر عامل بانک     
منبع: یافته‌های پژوهشگر

در مرحله کدگذاری انتخابی و بر اساس نتایج مرحله کدگذاری محوری ، قضایای پژوهشی استخراج شد که این فرضیه‌های در مرحله کمی مورد بررسی قرار میگیرد. بر همین اساس، فرضیه‌هایی به‌صورت زیر تدوین شده‌اند:
فرضیه اول: عوامل علی در میل به تأمین مالی سبز شرکت‌ها اثر مثبت و معناداری دارد.
فرضیه دوم: تأمین مالی سبز شرکت‌ها در اتخاذ راهبردهای نوین مالی در مسیر توسعه پایدار کشور، اثر مثبت و معنی‌داری دارد.
فرضیه سوم: عوامل زمینه‌ای در اتخاذ راهبردی‌های تأمین مالی سبز شرکت‌ها اثر مثبت و معناداری دارد.
فرضیه چهارم: عوامل مداخله‌گر در اتخاذ راهبردی‌های تأمین مالی سبز شرکت‌ها، اثر مثبت دارد.
فرضیه پنجم: راهبردهای تأمین مالی سبز شرکت‌ها، اثر مثبت و معناداری بر پیامدهای حاصله دارد.
فرضیه ششم: وضعیت ابعاد اصلی تأمین مالی سبز شرکت‌ها از طریق صنعت بانکداری ایران (شرایط علی، عوامل زمینه‌ای، عوامل مداخله‌گر، راهبردها، پیامدها) در سطح آمادگی پایینی قرار دارد.

 
شکل1- مدل تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری بر اساس نظریه داده بنیاد
منبع: یافته‌های پژوهشگر

3-2- بررسی برازش مدل و آزمون فرضیه ها
 از آنجا که روش شناسی مدل معادلات ساختاری، تا حدود زیادی با برخی از جنبه های رگرسیون چند متغیره شباهت دارد، می توان از اصول تعیین حجم نمونه در تحلیل رگرسیون چند متغیری برای تعیین حجم نمونه در مدل یابی معادلات ساختاری استفاده نمود. در تحلیل رگرسیون چند متغیره نسبت تعداد نمونه (مشاهدات) به متغیرهای مستقل نباید از ۵ کمتر باشد.  (منبع : هومن، حیدرعلی 1384)
به منظور انجام مرحله دوم این پژوهش و با توجه به محدودیت‌های زمانی و اجرایی نسبت حداقل 5 به 1 مدنظر قرار گرفت و با توجه به تعداد گویههای پرسشنامه یا همان متغیرهای آشکار که برابر با 85 مورد بوده است، حداقل حجم نمونه مقدار 425 مورد تعیین شد که جهت رعایت دقت و اعتبار بیشتر نتایج، حجم نمونه 500 مورد به‌عنوان حجم نمونه نهایی تعیین شد . با مذاکرات انجام شده با تعدادی از خبرگان و پس از بررسی پرسشنامه تنظیمی ( در قالب طیف 5 گزینه ای لیکرت ) نهایتآ پرسشنامه در بین کارشناسان و مدیران 8 بانک کشور ( بر اساس نسبت جمعیتی )که در زمینه بانکداری و تامین مالی سبز دارای سوابق فعالیتی بودند ، توزیع گردید .

3-2-1- بررسی میزان و جایگاه متغیرهای پژوهش
پس از برررسی و تائید پیش فرض های لازم ، در ادامه جهت سنجش میانگین متغیرها و مقایسه آن با مقداری استاندارد یا مفروض از آزمون t  تک نمونهای مستقل استفاده شد.. در این آزمون ما میانگین نمونه را با مقدار  5/3 که مقدار متوسط در نظر گرفته شده است مورد مقایسه قرار می دهیم. دامنه نمرات از 1 تا 5 است که نمره متوسط برابر با 3 و نمره زیاد برابر با 4 است که در نتیجه نمرات با مقدار  5/3 که مقداری بین متوسط تا زیاد است مقایسه شد. چنانچه مقدار هر کدام از عامل ها به طور معنیداری بیشتر از مقدار  5/3 باشد (05/0 >p) میتوان استنباط کرد که میزان آن عامل به طور معنی داری زیاد است. نتایج آزمون تی تک نمونه ای در جدول (2 ) گزارش شده است.

جدول2- آزمون تی تک نمونه ای مستقل جهت مقایسه میانگین عامل ها با مقدار متوسط
 (معیار = 5/3) (499 = df)
 
متغیر    میانگین    تفاوت میانگین    مقدار t    سطح معنیداری       
ضرورت حفاظت از محیط زیست و ارتقا رشد سبز    06/3    44/0-    68/11    001/0 >       
تکالیف قانونی بانکها و ضرورت نوآوری های مالی سبز    34/3    16/0-    80/4    001/0 >       
ضرورت استفاده از منابع مالی بانکها جهت اجرای پروژه های سبز    50/3    00/0    03/0    973/0       
محیط رقابت و ضرورت افزایش سهم سبز در شبکه بانکی    32/3    18/0-    34/5    001/0 >       
شرایط علّی    33/3    17/0-    93/6    001/0 >       
هسته مرکزی    13/3    37/0-    67/11    001/0 >       
جایگاه تامین مالی پروژه های سبز در سیاست های بانکها    16/3    34/0-    91/8    001/0 >       
جذابیت تسهیلات و تامین مالی پروژه های سبز    46/3    04/0-    09/1    278/0       
ساختار تجهیز منابع سبز بانکها    88/2    62/0-    48/18    001/0 >       
دستور العملهای اجرایی و توان عملیاتی بانکها    32/3    18/0-    16/5    001/0 >       
آگاهی و تخصص کارکنان بانکها    30/3    20/0-    61/4    001/0 >       
عوامل زمینه ای    26/3    24/0-    39/7    001/0 >       
تکنولوژی و فناوری های نوین    19/3    31/0-    61/8    001/0 >       
اقبال عمومی از محصولات شرکت های سبز    20/3    30/0-    96/6    001/0 >       
مفاد زیست محیطی برنامه های کلان کشور    89/2    61/0-    99/15    001/0 >       
همکاری سایر نهادها و دستگاه های اجرایی    00/3    50/0-    57/13    001/0 >       
عوامل مداخله گر    07/3    43/0-    41/12    001/0 >       
رفع موانع و تدوین قوانین شفاف و با ثبات    70/2    80/0-    22/22    001/0 >       
تجهیز منابع بانکها    97/2    53/0-    69/15    001/0 >       
هدف گذاری دقیق و عملی بانکها    23/3    27/0-    75/7    001/0 >       
تشکیلات چابک اجرایی    13/3    37/0-    21/11    001/0 >       
پیاده سازی نظام یکپارچه کنترل و نظارت    24/3    26/0-    27/7    001/0 >       
راهبردها    07/3    43/0-    53/14    001/0 >       
زمینه سازی تحقق رسالت اجتماعی و رشد صنعت بانکداری    45/3    05/0-    44/1    149/0       
نهادینه شدن و گسترش پروژه های سبز    49/3    01/0-    20/0    840/0       
بهبود شاخص زیست محیطی EPI  و بستر سازی توسعه پایدار    18/3    32/0-    82/7    001/0 >       
پیامد ها    35/3    15/0-    38/4    001/0 >     
منبع: یافته‌های پژوهشگر

3-2-2- تحلیل عاملی تأییدی
با استفاده از نرم‌افزار AMOS به بررسی اعتبار پرسشنامه با بهره مندی از شاخص‌های بار عاملی، مقدار t، پایایی ترکیبی و میانگین واریانس استخراج شده پرداخته شد. بارهای عاملی از طریق محاسبه مقدار همبستگی شاخص‌های یک سازه با آن سازه محاسبه می‌شوند که اگر این مقدار برابر یا بیشتر از مقدار 40/0 شود، مؤید این مطلب است که واریانس بین سازه و شاخص‌های آن از واریانس خطای اندازه‌گیری آن سازه بیشتر بوده و اعتبار در مورد آن مدل اندازه‌گیری قابل قبول است. نکته مهم این است که اگر محقق پس از محاسبه بارهای عاملی بین سازه و شاخص‌های آن با مقادیری کمتر از 40/0 مواجه شد، باید آن شاخص‌ها (سؤالات پرسشنامه) را اصلاح نموده و یا از مدل پژوهش خود حذف نماید (داوری و رضازاده، 1392). در این پژوهش حداقل مقدار بار عاملی، مقدار حداقل 40/0 تعیین شد. برای سنجش پایایی علاوه بر آلفای کرونباخ از روش پایایی ترکیبی نیز استفاده شد. درصورتی‌که مقدار پایایی ترکیبی بیشتر از 7/0 شود، نشان از پایداری درونی مناسب برای مدل‌های اندازه‌گیری دارد (داوری و رضازاده ، 1392). از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) جهت بررسی اعتبار همگرا استفاده شد . مقدار این شاخص بین 0 تا 1 است و مقادیر بالاتر این شاخص نشان از اعتبار همگرای سازه موردنظر دارد. نتایج حاصله بیانگر تائید همه مدل های اندازه گیری بوده است .

3-2-3- آزمون مدل
مدل مفهومی تحقیق با استفاده از تکنیک مدلیابی معادلات ساختاری (SEM) و با استفاده از نرم‌افزار AMOS آزمون شد. شکل (2) مدل پژوهش را در حالت ضرایب استاندارد شده نشان می‌دهد. 

 
شکل 2- مدل تجربی پژوهش در حالت ضرایب مسیر استاندارد شده
منبع: یافته‌های پژوهشگر

ضرایب استاندارد معیاری برای مقایسه شدت تأثیر متغیرها بر یکدیگر هستند و ضرایب تأثیر بزرگ‌تر به معنای تأثیر بیشتر است. دامنه ضریب استاندارد از 1 تا 1- است. مقایسه ضرایب نشان می‌دهد که قوی‌ترین رابطه در مدل مربوط به تأثیر راهبردها بر پیامدها با ضریب 91/0 و بعد از آن مربوط به تأثیر کار شرایط علی بر هسته مرکزی با ضریب 88/0 است.

3-2-4- بررسی شاخص‌های برازش
شاخص‌های برازش مدل در جدول (3 ) بررسی شده است. پس از تخمین پارامترهای مدل، سؤالی که مطرح می‌شود این است که تا چه حد مدل موردنظر با دادههای مربوطه سازگاری دارد. پاسخ به این سؤال تنها از طریق بررسی برازش مدل امکانپذیر است؛ بنابراین، در تحلیل معادلات ساختاری محقق متعاقب انجام تخمین پارامترها و قبل از تفسیر آن‌ها باید از برازندگی مدل اطمینان حاصل کند (کلانتری،  1387).

جدول 3- شاخص‌های برازش مدل پژوهش
 
تفسیر    نتیجه    مقدار قابل قبول    شاخص‌ها       
برازش قابل قبول    92/0    بزرگ‌تر از 90/0    GFI(شاخص نیکویی برازش)       
برازش قابل قبول    062/0    کوچک‌تر از 08/0    RMSEA (جذر برآورد واریانس خطای تقریب)       
برازش قابل قبول    92/0    بزرگ‌تر از 90/0    CFI (شاخص برازش تطبیقی)       
برازش متوسط    89/0    بزرگ‌تر از 90/0    NFI (شاخص برازش نرم شده)       
برازش قابل قبول    91/0    بزرگ‌تر از 90/0    IFI (شاخص برازش افزایشی)       
برازش قابل قبول    73/0    بزرگ‌تر از 05/0    AGFI (شاخص برازندگی تعدیل شده)       
برازش قابل قبول    66/0    بزرگ‌تر از 05/0    PGFI (شاخص نیکویی برازش مقتصد)       
برازش قابل قبول    20/3    بین 1 تا 5    df/ Chi-Square(نسبت کای اسکوئر بر درجه آزادی)       
برازش قابل قبول    راهبردها = 82/0    بزرگ‌تر از 67/0    R2
(ضریب تعیین)       
برازش قابل قبول    پیامدها = 79/0               
منبع: یافته‌های پژوهشگر

در مجموع با ارزیابی تمامی شاخصهای برازش میتوان استنباط کرد که شاخصهای برازش به‌دست‌آمده نشان از برازش قابل قبول و مناسب داده‌ها با مدل دارد و می‌توان برازش مدل را با توجه به شاخص‌های برازش به‌دست‌آمده قابل قبول دانست و اکثر شاخص‌های برازش نشان از تأیید برازش مدل دارند. 

3-2-5- نتایج آزمون مدل ساختاری
در جدول (4) نتایج آزمون مدل ساختاری گزارش شده است. نتایج آزمون مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان داد تمامی روابط در مدل تأیید شده است (05/0>p)

جدول 4- نتایج آزمون مدل‌سازی معادلات ساختاری (جدول ضرایب)
 
نوع رابطه –  فرضیه    ضریب استاندارد    خطای استاندارد    ضریب غیر
استاندارد    مقدار t    مقدار p    نتیجه       
تأثیر شرایط علی بر هسته مرکزی
 (فرضیه اول)    88/0    069/0    883/0    81/12    001/0 <    تأیید       
تأثیر هسته مرکزی بر راهبردها 
(فرضیه دوم)    20/0    026/0    162/0    32/6    001/0 <    تأیید       
تأثیر عوامل زمینه‌ای بر راهبردها 
(فرضیه سوم)    20/0    019/0    122/0    60/6    001/0 <    تأیید       
تأثیر عوامل مداخله‌گر بر راهبردها 
(فرضیه چهارم)    84/0    039/0    665/0    90/16    001/0 <    تأیید       
تأثیر راهبردها بر پیامدها
(فرضیه پنجم)    91/0    061/0    942/0    35/15    001/0 <    تأیید     
منبع: یافته‌های پژوهشگر

نتایج به‌دست‌آمده ( مطابق اطلاعات جدول 2 ) نشان از این دارد میانگین 6 متغیر اصلی کمتر از مقدار 5/3 است و به‌طور معنی‌داری کمتر از 5/3 به‌دست‌آمده است که نشان می‌دهد وضعیت متغیرهای اصلی در حدود متوسط است. تمامی مؤلفه‌ها نیز میانگینی در حدود متوسط دارند و می‌توان گفت فرضیه ششم پژوهش نیز به‌طور تقریبی تأیید می‌شود چون همه مؤلفه‌ها مقدار متوسطی دارند.

3-3- اولویت‌بندی عوامل موثر بر تأمین مالی سبز شرکتها
در بخش سوم و به منظور سطح بندی مولفه های شناسایی شده موثر بر تامین مالی سبز شرکتها ، ضمن تنظیم پرسشنامه و اخذ نظرات 12 نفر از مشارکت کنندگان ( که در مرحله اول نیز با آنها مصاحبه شده است ) ، با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری ، نسبت به رتبه بندی مولفه ها اقدام شده است .
از فرآیند داده بنیاد ، تعداد 77 مولفه بدست آمده است ، با توجه به تعداد زیاد مولفه ها ، تعداد 20 مولفه که دارای فراوانی بیشتری از کدها نسبت به بقیه مولفه ها بودند بعنوان عوامل و شاخص های موثر بر تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری انتخاب شدند که با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) نسبت به سطح بندی و کشف روابط آنها پرداخته شده است .  مولفه های اشاره شده در جدول ( 5 ) آورده شده است .
جدول5- مولفه های موثر بر تامین مالی سبز شرکتها از طریق صنعت بانکداری
 
ردیف    مولفه       
1    میزان تنوع درسبد محصولات بانکها جهت جذب سپرده های سبز       
2    سیاست گذاری شفاف حفظ محیط زیست در برنامه های توسعه ای کشور       
3    هدف گذاری سبز بانکها با توجه به رسالت وجودی آنها       
4    تمرکز استراتژیک بر جلوگیری از آلاینده ها و تخریب محیط زیست       
5    برنامه ریزی پویا و فراهم آوردن نیروی انسانی خبره       
6    تمرکز بر ارتقاء سطح سلامت محیط زیست       
7    شناخت شرایط موجود و نیازمندیهای پروژه های سبز       
8    همسویی قوانین بانکها با سیاست های سبز کلان کشور       
9    منابع مالی مناسب  و تخصیص به موقع منابع جذب شده به پروژه های سبز       
10    التزام عملی بانکها به ارزش ها و معیارهای جامعه در حفظ محیط زیست       
11    نگاه عمومی به حفظ محیط زیست و تمایل سپرده گذاری سبز در بانکها       
12    اولویت دهی طرح های با تامین مالی سبز در بانک ها       
13    شرایط ویژه پروژه های سبز و دوره بلندمدت بازگشت سرمایه       
14    اقدامات انگیزشی جهت افزایش توانمندی کارکنان       
15    ارزیابی عملکرد بانکها در حوزه تامین مالی پروژه های سبز       
16    صداقت بانکها در اعلام وظایف و مسئولیت های اجتماعی       
17    نگاه مدیران ارشد بانکها به حوزه تامین مالی سبز شرکتها       
18    تسهیم اهداف بلند مدت به میان مدت و کوتاه مدت سبز       
19    نظارت مستمر بر برنامه های سبز بانکها و پیگردهای قانونی موثر       
20    اعمال معافیت های ویژه جهت بانکهای عامل سبز     
منبع: یافته‌های پژوهشگر

3-3-1- استخراج ماتریس دسترسی نهایی
برای تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری ، هر یک از خبرگان ، معیارها را به صورت زوجی با یکدیگر در نظر میگیرند و بر اساس مقایسات زوجی پرسشنامه را تکمیل می نمایند . سپس ماتریس دستیابی اولیه با تبدیل ماتریس های خودتعاملی ساختاری به اعداد صفر و یک تشکیل می گردد بمنظور انجام ISM گروهی ، تمام ماتریس های دستیابی اولیه ( حاصل از پاسخ هر یک از خبرگان ) را درایه به درایه باهم جمع و مد ماتریس بدست آمده را مشخص میکنیم ، سپس در درایه های مساوی یا کوچکتر از مد عدد صفر و در درایه های بزرگتر از مد عدد یک را قرار می دهیم که درنتیجه ماتریس دسترسی اولیه ایجاد میگردد .
پس از اینکه ماتریس اولیه دستیابی بدست آمد، باید سازگاری درونی آن برقرار شود. به عنوان نمونه اگر عامل 1 منجر به عامل 2 شود و عامل 2 منجر به عامل 3 شود، باید عامل 1 نیز منجر به عامل 3 شود و اگر در ماتریس دسترسی این حالت برقرار نبود، باید ماتریس اصلاح شود و روابط این چنینی اصلاح و ایجاد شوند. این سازگاری با استفاده از روابط ثانویه که ممکن است وجود نداشته باشند به ماتریس دستیابی اولیه افزوده میشوند. در جدول ( 6 ) سلولهای که با  نشان داده شد روابطی هستند که در ماتریس دسترسی نهایی ایجاد شده اند.

جدول 6- ماتریس دسترسی نهایی
 
    1    2    3    4    5    6    7    8    9    10    11    12    13    14    15    16    17    18    19    20    قدرت نفوذ       
1    *1    *1    *1    1    *1    1    *1    *1    1    *1    1    *1    *1    0    1    *1    *1    0    *1    *1    18       
2    1    *1    0    *1    *1    *1    0    0    *1    0    *1    *1    0    *1    *1    0    *1    0    1    0    12       
3    1    *1    *1    1    *1    *1    0    1    *1    1    1    *1    *1    *1    1    1    *1    *1    1    1    19       
4    1    1    0    *1    *1    *1    0    1    1    0    *1    *1    0    0    *1    0    0    0    *1    *1    12       
5    *1    1    0    1    *1    0    0    1    *1    1    0    1    1    1    0    0    0    *1    *1    *1    13       
6    1    1    *1    1    1    *1    1    1    1    1    1    1    *1    *1    *1    1    1    *1    *1    1    20       
7    1    *1    1    1    1    1    *1    *1    *1    *1    1    *1    *1    *1    1    1    *1    *1    *1    *1    20       
8    1    1    0    *1    1    *1    0    *1    1    *1    *1    *1    *1    *1    *1    0    *1    0    *1    1    16       
9    1    1    0    *1    *1    *1    0    *1    *1    0    *1    1    0    *1    *1    0    *1    0    1    *1    14       
10    1    *1    0    1    *1    *1    0    1    1    *1    *1    1    1    *1    *1    0    0    1    *1    *1    16       
11    1    *1    1    *1    1    *1    0    1    *1    1    *1    *1    1    *1    *1    1    1    *1    *1    *1    19       
12    1    1    0    *1    *1    *1    0    1    1    *1    *1    *1    0    *1    *1    0    *1    0    *1    1    15       
13    1    *1    0    1    *1    *1    0    1    1    1    *1    1    *1    1    *1    0    0    *1    *1    *1    16       
14    1    1    0    1    *1    *1    0    1    1    0    *1    *1    0    *1    *1    0    0    0    *1    *1    13       
15    1    *1    1    *1    *1    *1    0    1    1    *1    1    *1    *1    *1    *1    1    *1    *1    1    *1    19       
16    *1    1    1    1    1    1    *1    1    1    1    *1    1    1    *1    *1    *1    1    1    *1    *1    20       
17    *1    1    0    1    1    *1    0    1    1    1    0    *1    1    1    0    0    *1    1    *1    *1    15       
18    *1    1    0    1    1    1    *1    1    1    *1    *1    *1    *1    *1    0    *1    *1    *1    *1    *1    18       
19    1    1    *1    *1    1    *1    0    *1    1    *1    *1    1    *1    1    1    *1    1    *1    *1    *1    19       
20    1    1    0    1    *1    1    *1    *1    *1    1    *1    1    *1    1    *1    *1    1    *1    *1    *1    19       
میزان وابستگی    20    20    8    20    20    19    6    19    20    16    18    20    15    18    17    10    15    13    20    19         
منبع: یافته‌های پژوهشگر

3-3-2- تعیین سطوح عوامل و شبکه تعاملات ISM
در این گام مجموعه معیارهای ورودی (پیش نیاز) و خروجی (دستیابی) برای هر معیار را محاسبه  و سپس عوامل مشترک را نیز مشخص میکنیم ، معیاری دارای بالاترین سطح است که مجموعه خروجی (دستیابی) با مجموعه مشترک برابر باشد. پس از شناسایی این عامل یا عامل ها، سطر و ستون آنها را از جدول حذف میکنیم و عملیات را دوباره بر روی دیگر معیارها تکرار میکنیم.
در گام نهایی با استفاده از سطوح بدست آمده از معیارها، شبکه تعاملات ISM رسم میشود. اگر بین دو عامل i و j رابطه باشد آن را به وسیله یک پیکان جهت دار نشان میدهیم. دیاگرام نهایی ایجاد شده که با حذف حالتهای تعدی و نیز با استفاده از بخشبندی سطوح بدست آمده است در نمودار ( 1 ) نشان داده شده است.

 
نمودار 1- مدل ISM پژوهش
منبع: یافته‌های پژوهشگر

با توجه به نمودار ( 1 ) مدل ISM پژوهش شامل 6 سطح میباشد که سطح ششم که عامل : شناخت شرایط موجود و نیازمندیهای پروژه های سبز ، است به عنوان تاثیرگذارترین سطح انتخاب میشود. این سطح به صورت مستقیم بر روی عوامل سطح پنجم یعنی معیارهای شماره 3، 11، 15 و 16 تاثیر میگذارد. تاثیرپذیرترین سطح، سطح اول است که 7 شاخص در آن میباشد و در واقع از تمامی عوامل تاثیر میپذیرند.

3-3-3- تحلیل MICMAC
همچنین مدل پژوهش را میتوان از لحاظ قدرت نفوذ و وابستگی به صورت نمودار ( 2 ) نشان داد. بر این اساس معیارهای شماره 3 و 7 از نوع متغیرهای مستقل هستند. این متغیرها دارای وابستگی کم و هدایت بالا میباشند به عبارتی دیگر تاثیرگذاری بالا و تاثیرپذیری کم از ویژگیهای این عوامل کلیدی است. مابقی معیارها از نوع رابط هستند این متغیرها از وابستگی بالا و قدرت هدایت بالا برخوردارند به عبارتی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این معیارها بسیار بالاست . تنها معیار شماره 16 یعنی: صداقت بانکها در اعلام وظایف و مسئولیت های اجتماعی ، هم دارای ویژگیهای معیارهای مستقل و هم دارای ویژگیهای معیارهای رابط است. 

 
نمودار ( 2 ) ماتریس قدرت نفوذ-وابستگی
منبع: یافته‌های پژوهشگر

4- نتیجه گیری، پیشنهادات 
4-1- نتیجه گیری
در این پژوهش به منظور آگاهی از نظرات مدیران و کارشناسان بانکی و اساتید دانشگاهی و خبرگان مرتبط با تامین مالی سبز برای طراحی و تحلیل الگوی تامین مالی سبز شرکتها از طریق تخصیص منابع بانکی، از روش ترکیبی یا آمیخته استفاده شده است. در رویکردهای آمیخته معمولاً ترکیبی از تکنیک های کمّی و کیفی وجود دارد . بدون شک رویکردهای آمیخته دید جامعتری برای فهم پدیدهها در مقایسه با سایر رویکردها به محقق می دهند .
نتایج تحلیل دادههای کیفی بر اساس نظریه داده بنیاد بیانگر این بوده است که زمینهسازی تحقق رسالت اجتماعی و رشد صنعت بانکداری، نهادینه شدن و گسترش پروژههای سبز و بهبود شاخص زیست محیطی EPI و بستر سازی توسعه پایدار از جمله پیامدهای فرآیند تامین مالی سبز به شمار میروند. 
در ادامه و در مرحله دوم پژوهش، بمنظور بررسی فرضیه ها و برازش مدل استخراج شده (حاصله از مرحله اول) از روش معادلات ساختاری (SEM) استفاده گردید که نتایج حاصله بیانگر آن است که مقولات شناسایی شده دارای ارتباط و همبستگی مناسب با تامین مالی مالی سبز شرکتها بوده و مدل از برازش مناسب برخوردار است، همچنین فرضیهها تائید و اینکه در حال حاضر وضعیت ابعاد اصلی تأمین مالی سبز شرکت‌ها از طریق صنعت بانکداری ایران در سطح آمادگی پایینی قرار دارد، در مرحله سوم پژوهش و جهت برقراری ارتباط و توالی بین مولفهها و ارائه مدل ساختاری آنها، از روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) استفاده شد. در نهایت بر اساس نظر خبرگان و تجزیه و تحلیلهای صورت گرفته مدل نهایی تحقیق در 6 سطح احصاء گردید. همچنین پس از تحلیل MICMAC انواع هرکدام از مولفه ها تعیین شد. یافتههای این مرحله نشان میدهد، مولفههای: شناخت شرایط موجود و نیازمندیهای پروژه های سبز و همچنین هدف گذاری سبز بانکها با توجه به رسالت وجودی آنها، از نوع متغیرهای مستقل و کلیدی هستند، این متغیرها دارای وابستگی کم و قدرت هدایت بالایی میباشند.

4-2- پیشنهادات اجرایی
با توجه به نتایج حاصل از مراحل سه گانه پژوهش و بمنظور افزایش سطح آمادگی و توان عملیاتی بانکها جهت تامین مالی سبز شرکتها، پیشنهادهای زیر ارائه می‌گردد:
لحاظ نمودن ریسک زیست محیطی پروژه‌ها در سیاست‌های اعتباری سالیانه بانک‌ها
ایجاد واحد مستقل در ساختار بانک‌ها جهت بررسی مخاطرات زیست محیطی پروژه‌ها و هدایت پروژه‌های سبز جهت تأمین مالی
اعمال سیاست‌های حمایتی بالادستی از بانک‌های سبز
تدوین شاخص‌های ارزیابی و مکانیزم رتبه‌بندی بانک‌ها در حوزه تأمین مالی سبز
رفع موانع و چالش‌های تأمین مالی سبز از دیدگاه شرکت‌های متقاضی تسهیلات بانکی جهت اجرای پروژه‌های سبز
توجه اساسی مراجع بالادستی در هدف گذاری سبز بانکها با توجه به رسالت وجودی آنها (در بخش های مختلف)

 

 

 

 

 

 

مراجع

فهرست منابع
ابوالمعصوم، م.، مشبکی، ا.، و نعامی، ع. 1399.ارائه مدل بازاریابی هوشمند در شرکتهای سرمایه گذاری (گسترش پایا ‎صنعت سینا). تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 13(1): 278-261.‎
آذر، عادل؛ غلامزاده، رسول؛ و مهدی قنواتی (1391).  « مدل‌سازی مسیری-ساختاری در مدیریت » . تهران. انتشارات ‎نگاه دانش.‎
اعرابی ، سید محمد ( 1394 ) . « تحقیق داده بنیاد ». تهران . انتشارات پژوهشهای فرهنگی با همکاری پژوهشکده مدیریت ‎سما . ‎
دانایی فرد ، حسن وسیدمجتبی امامی ( 1386) . « استراتژی های پژوهش کیفی : تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد » . ‎اندیشه مدیریت. سال اول . شماره دوم .‎
داوری، علی و آرش رضازاده (1392) . « مدل سازی معادلات ساختاری ». تهران. سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.‎
شاهبندرزاده, حمید ؛ کبگانی, محمد حسین و سیده نعیمه شجاع الدین (1395). « ارائه مدل و تحلیل کمی خدمات پولی و مالی ‎بانک‌ها بر مبنای ابعاد عملکردی در بانکداری سبز». راهبرد مدیریت مالی . سال چهارم . دوره 23 . صص 49-67. ‎
کریمی، رامین (1394) .  « راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS  ».  تهران . نشر هنگام.‎
کلانتری ، خلیل(1387). « مدل سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، ».تهران . فرهنگ صبا .‎
میرز، لاورنس اس ؛ گامست، گلن و ا.جی .گارینو (1391) . « پژوهش چندمتغیری کاربردی ».  ترجمه حسن پاشا شریفی و ‎دیگران.تهران. رشد. ‎
هومن، حیدرعلی (1384). « مدلیابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار لیزرل ». تهران . انتشارات سمت.‎
Evans, M., Sha Yu, S., Roshchanka, V., Halverson, M., Halverson, M., Shen, B., Price, L., Liu, M., ‎Meng, L., Miao, P. and Dai, F. 2019. Unleashing Energy Efficiency Retrofits through.‎
Hoque, N., Mowla, M. M., Uddin, M.     S., Mamun, A., & Uddin, M. R. (2019). Green Banking ‎Practices in Bangladesh: A Critical Investigation. International Journal of Economics and ‎Finance, 11(3), 58-68. 30 .‎
Ng, A.W. 2018. From sustainability accounting to a green financing system: Institutional ‎legitimacy and market heterogeneity in a global financial centre. Journal of cleaner ‎production, 195: 585-592.‎
Shahband Zade, H., Kabgani, M. H. and Shojaedin, N., 2016. Developing a Model and ‎Quantitative Analysis of Monetary and Fiscal Services of Banks Based on Functional Aspects in ‎Green Banking. Journal of Financial Management Strategy. 4 (14): 49-67. (In Persian with ‎English Summary)‎
‎    Volz, U. 2015. Towards a Sustainable Financial System in Indonesia. Geneva and Washington, ‎DC: UNEP Inquiry into the Design of a Sustainable Financial System and International Finance ‎Corporation.‎
Volery, T. 2002. Ecopreneurship: Rationale, current issues and future challenges. Radical ‎change in  the world: Will SMEs soar or crash, 541-553.‎
Wang, Y. and Zhi, Q. 2016. The role of green finance in environmental protection: Two aspects ‎of market mechanism and policies. Energy Procedia, 104: 311 – 316.‎
Zhang, M., Lian,Y., Zhao, H., Xia-Bauer, CH.,(2020), Unlocking green financing for building ‎energy retrofit: A survey in the western China, Energy Strategy Reviews, 30 (2020) 100520. ‎
Zimman, R. Brenner, R. and Llopis Abella, J. 2019. Green infrastructure
Abolmasum, M., moshabaki esfhani, A. and Naami, A., 2021. Providing an intelligent marketing model of the investment company gostaresh paya sanat sina. Journal of Agricultural Economics Research. 13 (1): 261-278. (In Persian)
Arabi, M., 2015. Cultural Research Office, Sama Management Research Institute, Tehran. (In Persian)
Azar, A., Qanavati, M. and Gholmzadeh, R., 2012. Route-Structural Modeling in Management. Negahe Danesh Press, Tehran, Iran. (In Persian)
Danaiefard, H. and Emami, S. M., 2007. Strategies of Qualitative Research: A Reflection on Grounded Theory. Strategic Management Thought. 1 (2). (In Persian)
Davari, A. and Rezazadeh, A., 2013. Structural equation modeling. Jihaddaneshgahi Publishing Organization, Tehran, Iran. (In Persian)
Evans, M., Sha Yu, S., Roshchanka, V., Halverson, M., Halverson, M., Shen, B., Price, L., Liu, M., Meng, L., Miao, P. and Dai, F. 2019. Unleashing Energy Efficiency Retrofits through.
Hooman, H. A., 2005. Structural equation modeling using LISREL software. Semat Press, Tehran, Iran. (In Persian)
Hoque, N., Mowla, M. M., Uddin, M.     S., Mamun, A., & Uddin, M. R. (2019). Green Banking Practices in Bangladesh: A Critical Investigation. International Journal of Economics and Finance, 11(3), 58-68. 30 .
Ng, A.W. 2018. From sustainability accounting to a green financing system: Institutional legitimacy and market heterogeneity in a global financial centre. Journal of cleaner production, 195: 585-592.
Kalantari, Kh., 2008. Structural Equation Modeling in Socio-Economic Research. Farhang Saba, Tehran, Iran. (In Persian)
Karimi, R., 2015. Easy Statistical Analysis Guide with SPSS. Hengam Press, Tehran, Iran. (In Persian)
Shahband Zade, H., Kabgani, M. H. and Shojaedin, N., 2016. Developing a Model and Quantitative Analysis of Monetary and Fiscal Services of Banks Based on Functional Aspects in Green Banking. Journal of Financial Management Strategy. 4 (14): 49-67. (In Persian with English Summary)
Volz, U. 2015. Towards a Sustainable Financial System in Indonesia. Geneva and Washington, DC: UNEP Inquiry into the Design of a Sustainable Financial System and International Finance Corporation.
Volery, T. 2002. Ecopreneurship: Rationale, current issues and future challenges. Radical change in  the world: Will SMEs soar or crash, 541-553.
Wang, Y. and Zhi, Q. 2016. The role of green finance in environmental protection: Two aspects of market mechanism and policies. Energy Procedia, 104: 311 – 316.
Zhang, M., Lian,Y., Zhao, H., Xia-Bauer, CH.,(2020), Unlocking green financing for building energy retrofit: A survey in the western China, Energy Strategy Reviews, 30 (2020) 100520. 
Zimman, R. Brenner, R. and Llopis Abella, J. 2019. Green infrastructure