بررسی مردم‌شناختیِ پوشاک زنان و دختران در قوم بختیاری(براساس دیدگاه ون جنپ «مناسک گذار»)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

دوره 17، شماره 50، خرداد 1401، صفحه 119-144   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسنده

ولی الله نصیری^*

استادیار ،گروه ادیان و عرفان ، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش، بازتاب منزلت اجتماعی زنان بختیاری از طریق پوشاک قبل از ازدواج، حین ازدواج و بعد از ازدواج می­باشد. در این جستار بر اساس دیدگاه ون جنپ مردم­شناس و تحلیل این دیدگاه به پوشاک زنان بختیاری می­پردازیم. در مناسک گذار، آداب گذر از یک موقعیت اجتماعی به موقعیت دیگر است که به تناسب اقوام و فرهنگ­های مختلف ممکن است متفاوت باشد. در ایران، اقوام مختلفی وجود دارد که مناسک گذار در هر یک از آنها، آداب متفاوتی دارد. این مقاله با تمرکز بر آداب و رسوم مردمان بختیاری (یکی از اقوام ایران)، کوشیده است تا نوع پوشش دختران بختیاری را در سه مرحله­ی قبل از ازدواج، حین ازدواج و بعد از ازدواج بررسی و تحلیل کند. جستار حاضر به روش تلفیقی میدانی و کتابخانه­ای، اسنادی و تحلیل محتوایی است. نتایج جستار نشان می­دهد زنان در فرهنگ بختیاری پوشاک خود را  بر اساس جایگاه و منزلت خود انتخاب کرده و به رنگ، تزیین پوشاک و متناسب با فصل­های سال اهمیت می­دهند و زنان و دختران بختیاری با تغییر دادن نوع پوشش خود در هر مرحله از زندگی، موقعیت تازه­ای در روند اجتماع­پذیری­شان می­یابند. رنگ لباس و نوع پوشش دختران و زنان بختیاری در هر مرحله از زندگی، بیانگر مسئولیت­ها و انتظاراتی است که آنها در هر دوره از زندگی، مطابق با شرایط زیستی و طبیعی با آن مواجه می­شوند. نوع پوشش دختران بختیاری و معنای متفاوت رنگ این لباس­ها،  فرهنگ آنها را متفاوت با دیگر اقوام ایرانی جلوه داده است.

کلیدواژه‌ها

مناسک گذار؛ قوم بختیاری؛ پوشاک؛ دختران؛ زنان

مراجع

 الیاده، میرچا (1376). آیین ها و نمادهای آشناسازی؛ رازهای زادن و دوباره زادن، ترجمه ی نصراالله زنگویی، تهران، نشر قطره.
 الیاده، میرچا (1390) . مقدس و نامقدس (ماهیت دین)، ترجمه ی بهزاد سالکی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
 امان اللهی به داروند، اسکندر (1372). قوم لر، تهران، انتشارات آگاه.
 آهن جیده، اسفندیار (1374). ایل بختیاری و مشروطیت، اراک، ذرهبین.
بتیس، دانیل، پلاگ، فرد (1392) انسان شناسی فرهنگی، ترجمه ی محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
بختیاری، سردار اسعد (1376) تاریخ بختیاری، تهران، انتشارات اساطیر.
بلوکباشی، علی (1377) آیین به خاک سپردن مرده و سوگواری آن، تهران، پیام نوین.
بوی، فیونا (1392) مقدمه ای بر انسان شناسی دین، ترجمه ی مهرداد عربستانی، تهران، نشر افکار.
 بیرو، آلن (1380) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه ی باقر ساروخانی، تهران، نشر کیهان.
پانوف، میشل، پرن، میشل (1367) فرهنگ مردم شناسی، ترجمه ی اصغر عسگری خانقاه، تهران، انتشارات سمت.
پورداود، ابراهیم (1380) خرده اوستا، تهران، اساطیر.
تریگ،راجر (1384 ) فهم علم اجتماعی، شهناز مسمی پرست، تهران، نشر نی.

حکمت، علیرضا (1350) آموزش وپرورش در ایران باستان، تهران، انتشارات مؤسسه تحقیقاتی وبرنامه ریزی علمی و آموزشی.
خسروی، عبدالعلی (1375) بختیاری در جلوه گاه فرهنگ، تهران، شهسوار.
داودی حموله، سریا (1393) دانشنامه قوم بختیاری، اهواز، انتشارات معتبر.
رفیع فر، جلال الدین و کماللو، خدیجه (1393) بررسی آیین حنابندان از دیرباز تاکنون، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، شماره 4 ،صص 53-27 .
 رفیع نژاد، مهشید و دیگران (1399) مطالعه شکاف ارزشی بین نسلی زنان قوم ترکمن برحسب نقش ویژگی های فردی و عوامل زمینه ای (مقایسه بین نسلی مادران دهه پنجاه و دختران دهه ی هشتاد)، مجله مطالعات میان فرهنگی، سال شانزدهم، شماره 46 .
رنجبر، محمود، ستوده، هدایت االله (1380) مردم شناسی: با تکیه بر فرهنگ مردم ایران، تهران، نشر ندای آریا.
 ریویر، کلود (1390) درآمدی بر انسان شناسی، ترجمهی ناصر فکوهی، تهران، نشر نی.
 شوالیه، ژان و گربران، آلن (1379) فرهنگ نمادها، ترجمه ی سودابه فضایلی، تهران، انتشارات جیحون.
ضیاءطبری، فرهنگ (1369) نگرشی به آیین سدره پوشی نزد مزدی سنان، چیستا،  .690-686 ،  شماره 77و76
عضدانلو، حمید (1386) آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی، تهران، نشر نی. 

فکوهی، ناصر (1390) تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی، تهران، نشر نی.
قربان پور دشتکی، خدابخش (1389) انگلیس و بختیاری، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
 گارثویت، جین راف (1375) تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه ی مهراب امیری،  تهران، انتشارات آنزان.
 لایارد، هنری (1367 ) سفرنامه لایارد، ترجمه ی مهراب امیری، تهران، انتشارات آنزان.
مددی، ظهراب (1375) واژه نامه زبان بختیاری، تهران، انتشارات آیات.
 معین، محمد (1350) فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
 میرزایی دره شوری، غلامرضا (1373)  بختیاری ها و قاجاریه، شهرکرد، انتشارات ایل.

Eliade, Mircea (1959), The Sacred and Profane, the Nature of Religion, New York.
Eliade, Mircea (1987), The Encyclopedia of Religion, New York.
Lincoln, Bruce (1991), Emerging from the Chrysalis: Rituals of Womens Initiation, New York and Oxford: Oxford University press.
Tellard Ania (1948), Le Symbolisme du reve, Paris.

Van Gennep, Arnold (1966), The Rites of Passage, Routledge and Kegan Paul, London.
Van Gennep, Arnold (1977), Monika B (Translator); Caffee,
Gabrieiie L (Translator) (1977) (1960), The Rites of Passage, Routledge Library Editions Anthropology and Ethnography, London.