تحلیلی بر کهن‌الگوی آنیما در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 19، شماره 55، خرداد 1401، صفحه 79-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ویدا رکاب¹؛ آرش مشفقی^{* 2}؛ غلامحسین جوانمرد²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

چکیده
از مهمّ­ترین ویژگی­های منظومه­های غنایی، پرداختن به احوال درونی شخصیّت­ها و نمودهای آن است. این احوال، با کهن ­الگوهای مطرح شده در علم روان‌شناسی­ رابطة تنگاتنگی دارد که نمونة آن، آنیما و آنیموس است. بر اساس نظریّة یونگ، کهن­الگوهای آنیما، تجسّم روحیّات و گرایش‌های زنانه در مرد، بر اساس تجارب نژادی در طول تاریخ است. در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی، شاعر قرن هشتم، این گرایش­ به اشکال مختلف نمود یافته است. مهر، به عنوان معشوق کارکرد گسترده­ای در پیشبرد داستان دارد؛ ولی در برخی از موارد، روحیة زنانه، او را از دیگر شخصیّت­ها برجسته­تر کرده است. همچنین، مشتری با ویژگی­هایی از قبیل خلق و خوی مبهم و... به شخصیّت زنانه نزدیک می­شود. در پژوهش حاضر که با بهره­گیری از منابع کتابخانه و روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، به بررسی و تحلیل این نمودها پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: منظومة غنایی؛ مهر و مشتری؛ عصار تبریزی؛ نقد روان‌شناختی؛ یونگ؛ آنیما

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن = 4 تیر 1398.jpg

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- آلندی، رنه، 1378، عشق، ترجمه جلال ستّاری، تهران: توس.

2- اردوبادی، احمد، (1354)، مکتب روان­شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ، تهران: امیرکبیر.

3- داد، سیما، (1375)،  فرهنگ اصطلاحات ادبی ، تهران: مروارید، چاپ2.

4- ستّاری، جلال، (1366)، سه مفهوم اساسی در روانشناسی یونگ، رمز و مثل در روانکاوی. تهران: توس.

5- شمیسا، سیروس، (1371)، انواع ادبی، تهران: فردوس.

6- عصار تبریزی، شمس­الدّین محمّد بن احمد، (1375)، مهر و مشتری؛ عشقنامه، تصحیح رضا مصطفوی سبزواری، تهران: دانشگاه علامة طباطبایی، چاپ اوّل.

7- فرودهام، فریدا، (1346)، روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمة مسعود میر بهاء، تهران: اشرفی.

8- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1373)، شرح مثنوی شریف(سه جلد)، تهران: زوّار.

9- مورنو، آنتونیو، (1376)، یونگ، خدایان  و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.

10- یوسفی، غلامحسین، (1383)، چشمه روشن دیدار با شاعران، تهران: علمی، چاپ دهم.

11- یونگ، کارل گوستاو، (1370الف)، خاطرات رؤیاها اندیشه‌ها، ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

 12- ___________ ، (1370ب)، روان‌شناسی و دین، ترجمة فؤاد روحانی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی(با همکاری امیرکبیر)، چاپ سوم.

13- ___________ ،  (1376)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.

14- ___________ ، (1383)، انسان و سمبولهایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی، چاپ چهارم.

 

ب- مجلاّت

15- باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی، (1395)، «تحلیل آنیما در غزلیات حافظ شیرازی»، پژوهش­نامه ادبیّات غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال چهاردهم، شمارة بیست و ششم، صص: 9-26.

16- بهرامی رهنما، خدیجه و همکاران، (1392)، «نقد و بررسی دو کهن الگوی آنیما و آنیموس در منظومة بانوگشسب نامه»، پژوهش نامة ادب حماسی، سال نهم، شمارة شانزدهم، صص: 126-146.

17- سلمانی­نژاد، صغری و همکاران، (1391)، «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفارزاده» نشریة زن در فرهنگ و هنر، دورة چهارم، شمارة اوّل، صص: 107- 126.

18- صرفی، محمّدرضا و جعفر عشقی، (1387)، «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی» فصلنامة نقد ادبی، دورة اوّل، شماره سوم، صص: 59- 88.

19- طایفی، شیرزاد، (1393)، «نقد کهن­الگوی عشق در منظومة لیلی و مجنون نظامی»، نشریه تاریخ ادبیّات، شمارة 3/74، صص: 133- 150.

20- مصطفوی سبزواری، رضا، (1386)، «عصار شاعر و عارف توانمند آذربایجان»، مجلّة میراث، شمارة چهارم، صص: 9-15.

21- مونسان، فرزانه و همکاران، (1392)، «اسطوره‌های زن محور، مشخّصه‌ای سبکی در آثار پارسی پور، گلی ترقّی و غزّاله علیزاده»، فصلنامة تخصّصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) سال ششم، شمارة سوم، پائیز، شمارة پیاپی 21 صص: 475 -  496.

• Beebe, John, (2007), Type and archetype. Journal of Analytical Psychology. Vol 18, No.2.