تبیین الگوی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بر اساس ویژگی‌های شخصیتی
تاریخ دریافت: 20/10/1400 تاریخ پذیرش: 22/12/1400 سید پوریا میربزرگی
محمود همت فر
محمد حسن جنانی
چکیده
عاملان اقتصادی بر خلاف نظریه‌های نئوکلاسیک منطقی نیستند و به خاطر ترجیحاتشان یا به دلیل خطاهای شناختی، کاملاً عقلایی رفتار نمی‌کنند. عوامل غیر عقلایی همچون ویژگی‌های شخصیتی، فرهنگ، دین و ایدئولوژی احساسات، نظرات دیگران و. از جمله عواملی هستند که نقش به سزایی در رفتار و عکس‌العمل افراد در موقعیت‌های مختلف تصمیمگیری دارند لذا هدف این پژوهش تبیین الگوی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی اکتشافی و مدلسازی معادلات ساختاری میباشد. این تحقیق از نظر هدف، پژوهشی کاربردی و در دسته تحقیقهای علّی قرار دارد جامعه‌ی مورد پژوهش شامل خبرگان و سرمایهگذاران بوده که برای شناسایی شاخصها از پرسشنامه 35 سؤالی استفاده شد که پس از تأیید روایی و پایایی جهت جمعآوری دادهها مورد استفاده قرار گرفت. برای تجزیه‌وتحلیل دادهها از تحلیل عاملی اکتشافی و تائیدی استفاده شده است. با توجه به تجزیه‌وتحلیل دادهها یافته‌ها و اطلاعات آماری این پژوهش نشان می‌دهد که چهار بعد از زیر عاملهای شخصیت بر ریسکپذیری سرمایهگذاران تأثیر مثبت و معنادار دارد لذا می‌توان نتیجه گرفت بین شخصیت و ریسکپذیری سرمایهگذاران رابطه قوی وجود دارد؛ که در راستای نتایج پژوهش حاضر میباشد.
واژه‌های کلیدی: عدم روان رنجوری، برونگرایی، گشودگی به تجربه، سازگاری، با وجدان بودن.
1- مقدمه
تعریفهای گوناگون و در عین حال مشابهی از مفهوم واژه سرمایهگذاری ارائه شده است. می‌توان گفت سرمایهگذاری عبارت است از تبدیل وجوه مالی به یک یا چند نوع دارائی دیگر که با هدف به دست آوردن سود، برای مدتی در زمان آینده نگهداری خواهد شد. به بیانی دیگر، منظور از سرمایهگذاری، صرفنظر از هزینه کردن پول یا دیگر منابع مالی، در زمان حاضر، به همراه پذیرفتن ریسک (خطر) مشخص یا نامشخص برای کسب سود در آینده میباشد. مهمترین هدف سرمایهگذاری، کسب سود و کاهش هزینههای فرصت میباشد، به این معنی که ممکن است فرد، پول مازاد راکدی داشته باشد که بتواند آن را در محلی برای سرمایهگذاری و کسب سود به کارگیرد، اما به علت عدم آگاهی، آن فرصت کسب سود را از دست بدهد. سرمایهگذاری میتواند در دارائی‌های مالی و دارائی‌های واقعی انجام شود (هیستینگز و میچل، 2020). با گذشت زمان و انجام تحقیقات متفاوت، محققان متوجه بسیاری از حرکتها و نابسامانیها در بازارهای مالی شدند که با استفاده از تئوریهای مربوط به بازار کارا قابل توجیه نبود. همین امر موجب ظهور و بروز انقلاب رفتاری در مباحث مالی گردید (هیجرودی و همکاران، 1397). نظریهها و تئوریهای مالی طبق این رویکرد به این نکته پرداختهاند که تصمیمات سرمایهگذاری تنها تحت تأثیر شاخصهای اقتصادی و عقلانیت قرار ندارند بلکه عوامل دیگری نیز تأثیر بسزایی در رفتار و نوع تصمیمات آنها دارند (آریاناتی، 2018).
سرمایهگذاران برای انتخاب سرمایهگذاری، با توجه به سطح دانش، علائق، تفکرات، عقاید، ذهنیات و تجربیاتی که دارند در تصمیمگیریهای خود تحت تأثیر عوامل درونی و عوامل بیرونی، پول خود را در محل‌هایی سرمایهگذاری میکنند که بازده مورد انتظار زیادی دارد، آنها باید در این انتخاب ریسک که جزئی لاینفک از فعالیت در بازار مالی میباشد را در نظر بگیرند. ریسکی که سرمایهگذاران حاضر به تحمل آن هستند به خصوصیات و ویژگی‌های روانی آنها بستگی دارد (محافظهکار و ریسکپذیر). از دیدگاه تصمیمگیری ریسکپذیری عبارت است از انتخاب سنجیده یک رفتار همراه با ریسک (کورتیس، 2019). برخی از این تصمیمها مانند تصمیمگیری در مسائل مالی به طور مستقیم در زندگی آنها تأثیر دارد. به طور معمول، افراد تمایل دارند در دارایی‌هایی با بازده زیاد سرمایهگذاری کنند تا مطلوبیت خود را بتوانند به حداکثر برسانند؛ اما این تصمیمها تحت تأثیر مسائلی از قبیل سن، جنس، درآمد، سلامتی، هوش، خلق‌وخوی و نگرش سرمایهگذاران قرار دارد (لاری سمنانی، 1397). تصمیمگیری ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت رواﻧﻲ تصمیم‌گیرنده آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ نمی‌توان ﻳﻜﻲ را ﺑﺪون دﻳﮕﺮی ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد. ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻮش و خلق‌وخوی، ﻧﮕﺮش ﻳﻚ ﻓﺮد، ﻫﻤﮕﻲ در اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ. نظریه‌پردازان در زﻣﻴﻨﻪ تصمیمگیری ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻌﻲ داشته‌اند در مدلهای ﺧﻮد از دﺧﺎﻟﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ارزشﻫﺎی ﺧﺎص تصمیم‌گیرنده در ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﺶ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻼش ﺑﺮای ﻋﻘﻼﻳﻲ ﻛﺮدن تصمیمگیری ﺷﺨﺼﻴﺖ و ارزشﻫﺎی ﺧﺎص تصمیم‌گیرنده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻠﻴـﺪی در تصمیمگیری ﻧﻘﺶ دارد. دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی اﻓﺮاد، درﺟﻪ ریسکپذیری و ﺗﺠﺮﺑﻪ وی در ﻧﺤﻮه تصمیمگیری او دﺧﻴﻞ هستند. در هنگام تصمیمگیری سرمایهگذاران، مسائل مالی بر روی رفتارهای آنها تأثیر مهمی دارد در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﺟﻤﻌﻴـﺖشناسی از قبیل سن، بازدهی و ﺟﻨﺴﻴﺖ، نوع شخصیت (برونگرایی، سازگاری، وظیفهشناسی، روان رنجوری و گشودگی به تجربه) نیز تأثیر بسزایی در انحرافات رفتاری دارد (سعدی و همکاران، 1389).
ریسک یک عامل مؤثر بر تصمیمگیری برای سرمایهگذاری هست. بدیهی است که سرمایهگذاری مطلوب با توسعه اقتصادی و اجتماعی دارای رابطه‌ای مستقیم است. میزان ریسک و عوامل مؤثر بر ریسک حائز اهمیت هست. که با توجه به این عوامل سرمایهگذاران در ارتباط با سرمایهگذاری خود برای رسیدن به یک سرمایهگذاری مطلوب برنامهریزی می‌نمایند (ابراهیمی و همکاران، 1397). ریسکپذیری مالی، نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخابهای افراد درباره ثروت، بازنشستگی، ترکیب سبد سرمایهگذاری، بیمه و دیگر سرمایه‌گذاری‌ها و تصمیمهای مالی مرتبط دارد (کناد حسن، 2015).
در اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت سرمایهگذاری ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ تصمیمگیری ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻘﻼﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ. اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدی اﺗﺨﺎذ ﮐﺮد وﻟﯽ عموماً ﻧﻈﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ تصمیمگیری ﻋﻘﻼﯾﯽ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻢ اﺳﺖ. از اﯾﻦ رو ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺗﻮﺻﯿﻪ میشود ﻋﻘﻼﯾﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، ﯾﻌﻨﯽ در تصمیمگیریهای ﺧﻮد ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺨﺼﯽ را دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﯿﻨﯿﺖ و واﻗﻌﯿﺖ تصمیمگیری ﮐﻨﻨﺪ. اﻣﺎ ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺴﺎن ﻋﻘﻼﯾﯽ، ﻣﻔﻬﻮم کاملاً روﺷﻦ و ﺑﺪون اﺑﻬﺎﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ و تصمیمگیری اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ از فرض‌های اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺤﺮاف ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ. در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن رﻓﺘﺎر ﻋﻘﻼﯾﯽ را از تصمیم‌گیرنده ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ادراک سرمایهگذار از ﻋﻮاﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد (پارکر، 2014).
تحقیقات نشان داده است که تیپ شخصیتی، خطاهای ادراکی و نوع سرمایهگذاری رابطه معنادار دارند (بردلی و هبرت، 1997). به عنوان مثال افرادی که دارای تیپ شخصیتی از نوع A هستند تمایل بیشتری به سرمایهگذاری پرریسک دارند که مربوط میشود به اینکه این نوع تیپ شخصیتی علاقه زیادی به درآمدهای بالا نسبت به تیپ شخصیتی نوع B دارند (میسرا و همکاران، 2019).
ویژگیهایی شخصیتی که احتمال دارد منجر به تصمیمگیری متفاوت در بین سرمایهگذاران شود شامل تفاوت در سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات و درآمد ماهانه آنها میباشد (استاکوویچ، 2018). روان رنجوری، برونگرایی، گشودگی به تجربه، سازگاری و وظیفهشناسی (مک کری و کاستا، 1983به نقل از گروسی فرشی، 1380). بطور مثال می‌توان گفت نتایج برخی پژوهشها نشان میدهند یادگیری و کسب اطلاعات در مورد بازارهای مالی میتواند بر مشارکت افراد در بازار سهام مؤثر باشد. این یادگیری میتواند به طور رسمی (تحصیل در مدرسه یا دانشگاه ) یا غیر رسمی (یادگیری از دیگران و تجربههای قبلی) حاصل شود. پژوهشی با بیان این مطلب که نوع و سطح تحصیلات خانوارها بر میزان مشارکت آنها در بازار سهام مؤثر است نشان می‌دهد، افرادی که دارای دانش اقتصادی هستند به جهت داشتن دانش بیشتر در مورد فرصتهای سرمایهگذاری و موازنه ریسک-بازده به احتمال بیشتری در بازار سهام مشارکت میکنند؛ یعنی افراد دارای دانش اقتصادی میتوانند کمتر ریسک گریز و بیشتر خوشبین باشند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است، بین دو گروه سرمایهگذاران با تحصیلات اقتصادی و سرمایهگذاران با درآمد بالا، احتمال مشارکت در بازار سهام برای سرمایهگذاران با تحصیلات اقتصادی، بالاتر است و با بیان این مطلب که سرمایهگذاران با تحصیلات اقتصادی بالاتر نسبت به سرمایهگذاران با تحصیلات اقتصادی پایینتر، بیشتر در بازار سهام مشارکت میکنند، به بیان اهمیت تأثیر میزان اطلاعات اقتصادی بر مشارکت افراد در بازار سهام می‌پردازد. بطور خلاصه می‌توان گفت اگر اثبات شود که گروه‌های خاصی از سرمایهگذاران، مستعد بروز برخی از تمایلات رفتاری هستند، در این صورت فعالان بازار میتوانند قبل از اتخاذ تصمیمات سرمایهگذاری، گرایشهای رفتاری را تشخیص داده و به احتمال زیاد به نتایج و دستاوردهای بهتری در زمینه سرمایهگذاری دست یابند (خلیلی عراقی و قربانی، 1390).
این پژوهش به تبیین الگوی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی اکتشافی و مدلسازی معادلات ساختاری می‌پردازد؛ بنابراین مسئله اصلی که پژوهش حاضر با آن روبه‌رو میباشد را می‌توان به صورت سؤالات زیر ارائه داد:
الگویی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی کدام است؟
شاخصهای مؤثر در قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی کدامند؟
اولویت شاخصهای مؤثر بر قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی چگونه است؟
2- مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش
مفهوم تصمیم سرمایهگذاری به عنوان تصمیم اتخاذ شده توسط سرمایهگذاران حقیقی که در حال سرمایهگذاری در محصولات و خدمات مالی هستند تعریف میشود (کنجکاو منفرد و همکاران، 1395). سبک تصمیمگیری افراد بیانگر الگوی عادتی است که آنها در هنگام تصمیمگیری مورد استفاده قرار میدهند؛ به عبارت دیگر سبک تصمیمگیری هر فرد رویکرد شخصیتی او در درک و واکنش به وظیفه تصمیمگیری خود است (بیات و آبچر، 1394).
ﺑﯿﺎن ﻓﺮآﯾﻨﺪ سرمایهگذاری در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ، ﻣﺴﺘﻠﺰم تجزیه‌وتحلیل ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺻﻠﯽ تصمیمهای سرمایهگذاری اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ فعالیت‌های ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ تصمیمگیری ﺗﺠﺰﯾﻪﺷﺪه و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﻣﺤﯿﻂ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ سرمایهگذاری ﮐﻪ ﺑﺮ روی تصمیمگیری آنﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ می‌گذارد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار میگیرد. ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ سرمایهگذاری ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ وﺟﻮه ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع داراﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ در زﻣﺎن آﺗﯽ ﻧﮕﻬﺪاری ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻮد، ﺗﻌﺮﯾﻒ میشود. تصمیمهای سرمایهگذاری ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ سرمایهگذاری و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺛﺮوت ﺳﻬﺎﻣﺪاران اﺳﺖ. ﻫﻤﻮاره تصمیمهای سرمایهگذاری ﺑﺎ ﺳﺆال اﺻﻠﯽ ﻣﺪﯾﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ میباشد. اﯾﻦ تصمیم‌گیری‌ها ﺑﻪ دﻟﯿﻞ، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود سرمایهگذاری، فرصتهای سرمایهگذاری ﻣﺘﻨﻮع و آﺛﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت تصمیمهای سرمایهگذاری روی ﺛﺮوت ﺳﻬﺎﻣﺪاران، دارای اﻫﻤﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﻧﺘﯿﺠﻪ، تصمیمهای سرمایهگذاری ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺗﺨﺎذ ﮔﺮدﻧﺪ (عربصالحی و همکاران، 1393).
مفهوم شخصیت
ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮑﻰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در اﯾﺠﺎد رﻓﺘﺎر و تفاوت‌های ﻓﺮدى میباشد. ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ، ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻟﮕﻮى ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﯾﺪار از ﺻﻔﺎت و گرایشهای رﻓﺘﺎرى ﻓﺮد میباشد ﮐﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﺪاوم دارد. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﻪ درون داد اﺳﺎﺳﻰ و ﻣﺪاوم درﺑﺎره ﻓﺮد اﻧﺴﺎن ﺗﻠﻘﻰ میشود و ﺗﻌﺮﯾﻒ آن از دیدگاه ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ، ﻣﮑﺘﺐ و ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ آنها ﺑﺴـﺘﮕﻰ دارد. ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺨﺼﯿﺖ از آن ﺟﻬﺖ ﺑﺮاى ﻋﻠﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ میباشد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮ ﻣﺪﯾﺮان ﻧﻘﺶ عمده‌ای در ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ادراک، ارزﯾﺎﺑﻰ و واﮐﻨﺶ ﻓﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ دارد. رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ روزﻣﺮه، رﻓﺘﺎر ﺷﺨﺺ را ﺗﺎﺑﻌﻰ از راﺑﻄﻪ داﺋﻤﻰ او و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ می‌داند. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﺮﯾﮏ از ویژگی‌های ﺷﺨﺺ نمایانگر ﺷﺨﺼﯿﺖ اوﺳﺖ. اﯾﻦ ویژگی‌های ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎرى اﺛﺮ می‌گذارد و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً از آن ﺗﺄﺛﯿﺮ می‌پذیرند (ذاکریپور، 1392). شخصیت عبارت است از ساختارها و فرآیندهای روانشناختی نسبتاً ثابت و اساسی که تجربه انسان را سازمان داده و اعمال و واکنشهای شخص نسبت به محیط را شکل می‌دهد (لتنر و همکاران، 2014).
ویژگی‌های شخصیتی سرمایهگذار
ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی زﯾﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آنها وﯾﮋگیهای ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ آﻧﺎن اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻓﺮاد ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد ﺑﻪ منش‌ها و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ آنها ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﯾﮋگیهای ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻓﺮاد زمینه‌ساز رﻓﺘﺎرﻫﺎی آﻧﺎن اﺳﺖ. ﯾﮏ راه آﺷﮑﺎر ﺑﺮای ﯾﺎدﮔﯿﺮی درباره واﺑﺴﺘﮕﯽ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ ﯾﮏ وﯾﮋﮔﯽ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ، ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ درﺑﺎره آن ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﮐﻠﯿﺖ ﻣﻔﻬﻮم آن، آﻟﭙﻮرت ﺑﻪ ﮔﺮدآوری و ذﮐﺮ ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ دارد. اﺗﮑﯿﻨﺴﻮن (2000) ﺷﺨﺼﯿﺖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎی اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺗﻔﮑﺮ، ﻫﯿﺠﺎن و رﻓﺘﺎر ﮐﻪ اﺳﻠﻮب ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ، ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﻣﮏ ﺷﯿﻦ و وان ﮔﻠﯿﻨﻮ ﺷﺨﺼﯿﺖ را اﻟﮕﻮﻫﺎی ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺛﺎﺑﺖ رﻓﺘﺎر و ﺣﺎلتهای دروﻧﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت رﻓﺘﺎری ﯾﮏ ﺷﺨﺺ را ﻧﺸﺎن میدهند، می‌دانند. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل، ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ آﻟﭙﻮرت ﺑﺮای ﺷﺨﺼﯿﺖ اراﺋﻪ ﮐﺮده، ﻫﻨﻮز ﻫﻢ زﺑﺎﻧﺰد ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ. او ﺷﺨﺼﯿﺖ را ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻮﯾﺎی درون ﻓﺮد می‌داند ﮐﻪ از سیستم‌های رواﻧﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ تعیین‌کننده ﺳﺎزش ﻓﺮد ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻄﺶ اﺳﺖ. ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ وﯾﮋگیهای ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ او اﺷﺎره میشود؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻔﺎﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﺑﺎﻫﻮش ﺑﻮدن، ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ، ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی، بی‌خیالی، ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن. ﯾﮑﯽ از اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ در ﺧﺼﻮص ﺷﺨﺼﯿﺖ، اﻟﮕﻮی ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﺖ.
ﮔﻠﺪﺑﺮگ اﻇﻬﺎر می‌دارد ﮐﻪ اﻟﮕﻮی ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺮای ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان علاقه‌مند ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎی ﻓﺮدی زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ در ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺸﻒ ﺑﻨﯿﺎدی ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می‌رسد. ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺪل ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ از وﯾﮋگیهای ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در انتزاعی‌ترین ﺳﻄﺢ اراﺋﻪ میشود. ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دارای دو ﻗﻄﺐ اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دروﻧﮕﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ویژه‌تر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر OCEAN ﻧﺎﻣﯿﺪه میشود و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺎﻣﻞ تجربه‌گرایی (ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮی)، وظیفهشناسی، ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ، توافق‌پذیری و روان رنجوری اﺳﺖ. تجربه‌گرایی ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮی ﮔﻮﯾﺎی ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﻪ ﮐﻨﺠﮑﺎوی، ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ، انعطاف‌پذیری، ﺧﺮدورزی، ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﯾﺎ ﻣﺒﺘﮑﺮ ﺑﻮدن، ﻣﺤﺘﺎط ﯾﺎ ﻧﺘﺮس ﺑﻮدن و محافظهکار ﯾﺎ آزاداﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ. وظیفهشناسی ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮد ﺑﺮای ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن، ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن، ﺧﻮدﻧﻈﻢ ﺑﺨﺸﯽ، ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﺪاری، ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮدن، آرام ﺑﻮدن، اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻮدن و بی‌خیال ﯾﺎ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد. ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﺮای ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن، ﺟﺮﺋﺖ ﻃﻠﺒﯽ، ﭘﺮ اﻧﺮژی ﺑﻮدن، ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺑﻮدن، گوشه‌گیر ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن، ﺳﺎﮐﺖ ﯾﺎ ﭘﺮﺣﺮف ﺑﻮدن و ﺧﻮددار ﯾﺎ ﺧﻮدﺟﻮش ﺑﻮدن اﺳﺖ. توافق پذیری ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮای ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ، ﺳﺨﺎوت، ﻫﻤﺪﻟﯽ، نوع‌دوستی، اﻋﺘﻤﺎدورزی، ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ رﺋﻮف ﺑﻮدن، کج‌خلقی ﯾﺎ خوش‌خلق ﺑﻮدن و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪی ﯾﺎ ﻓﺪاﮐﺎر ﺑﻮدن ﮔﻔﺘﻪ میشود و ﺳﺮاﻧﺠﺎم، روان رنجوری ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ اﺿﻄﺮاب، ﺗﻨﺶ، ترحم‌جویی، ﮐﯿﻨﻪورزی، ﺗﮑﺎﻧﺶ وری، اﻓﺴﺮدﮔﯽ، عزت‌نفس ﭘﺎﯾﯿﻦ، آرام ﯾﺎ ﻧﮕﺮان ﺑﻮدن و ﺑﺮدﺑﺎر ﯾﺎ زودرﻧﺞ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد (اردلان و همکاران، 1393).
ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼﻴﺖ بر اساس اﻟﮕﻮﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه اﺳﺖ. اﻟﮕﻮی 5 ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ راﺑﺮت ﻣﮏ ﮐﺮی و ﭘﻞ ﮐﻮﺳﺘﺎ ﺑﺎ پشتوانه‌های ﻧﻈﺮی، ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻣﺤﺴﻮب میشوند ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ویژگی‌های ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ، راﺑﺮت ﻣﻚ ﻛﺮی و ﭘﻞ ﻛﻮﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺪل ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ. ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﺳﺎلهای اﺧﻴﺮ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﺑﻌﺪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ، ﻣﺒﻨﺎی ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﺨﺼﻴﺖ میباشند. اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ویژگی ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ عبارتند از: روان رنجورخویی (N)، برونگرایی (E)، پذیرا بودن (O)، سازگاری (A) و مسئولیتپذیری (C) میباشد. بدین ترتیب با در نظر گرفتن اول حروف پنجگانه کلمه اقیانوس (Ocena) به دست میآید. در ﻣﻮرد اﺑﻌﺎد ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻓﺮاد، داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ اراﺋﻪ و ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪیﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. در اینجا به بررسی مقیاسهای پنجگانه عامل اصلی که برای درک شخصیت در سطح وسیع میباشد، میپردازیم (بابائیان و همکاران، 1393).
میزان (ﮔﺸﻮدﮔﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ) باز بودن ذهنی
ﻛﺎﺳﺘﺎ و ﻣﻚ ﻛﺮی در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻓﺮاد دارای ﺻﻔﺎت ﺑـﺎز ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﺎ ﺑﺎز ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻴﺎن میکنند: «اﻓﺮاد ﺑﺎز ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ خود تجربه ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدن علاقه‌مندند، ﻣﺸﺘﺎق ﺗﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ، اﺑﻬﺎم را ﺗﺤﻤﻞ میکنند و زﻧـﺪﮔﻲ غنی‌تر، پیچیده‌تر و نامتعارف‌تری دارﻧﺪ. ﺑﺮﻋﻜﺲ، اﻓﺮاد ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﺑـﺎز ﻧﺒﻮدن ﺑـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ در ﺗﺨﻴﻞ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می‌رسند، ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺣﺴﺎس ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ، در ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺤﺪودﻧﺪ، از ﻟﺤـﺎظ رﻓﺘﺎری ﺧﺸﻚ و از ﻟﺤﺎظ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ». جنبه‌های ﻋﻨﻮان ﺷـﺪه اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺗﺨﻴﻞ، زیباشناسی، ﻋﻮاﻃﻒ، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ، ﻧﻈﺮات و ارزش‌ها ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ می‌دهد، اﻓﺮاد روانرﻧﺠﻮر دارای ویژگی‌های اﺿﻄﺮاب، ﺧﺸﻢ و کینه‌ورزی، اﻓﺴﺮدﮔﻲ، ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و آسیب‌پذیری ﻫﺴﺘﻨﺪ (اسدنیا و همکاران، 1395).
میزان وﺟـﺪاﻧﯽ ﺑـﻮدن
ﺑﺎ وﺟﺪان ﺑﻮدن میتواﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻔﺎﯾﺖ، ﻧﻈﻢ، وظیفهشناسی، ﺗﻼش ﺑﺮای ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ (ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﮔﺮاﯾﯽ)، خویشتن‌داری (اﻧﻀﺒﺎط ﻓﺮدی)، ﻃﻤﺄﻧﯿﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﺮد ﺑﺎوﺟﺪان ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ، ﺑﺎ اراده و ﻣﺼﻤﻢ میباشد؛ وﯾﮋﮔﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در ﺣﻞ مسئله ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد در فعالیت‌های ﺣﻞ مسئله ﺷﺮﮐﺖ می‌کند و ﭘﺬﯾﺮش ﻧﻘﺶ ﺧﻮﯾﺶ در ﻣﺸﮑﻞ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن اﻣﻮر و ﻣﺴﺌﻮلیتها ﻫﻤﺮاه میباشد، ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ (ابراهیمی و همکاران، 1395). اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ اﺣﺴﺎس وﻇﻴﻔﻪ، ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ و ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ را ﺷﺎﻣﻞ میشود. اﻳﻦ اﻓﺮاد دارای ویژگیهایی از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ، ﻧﻈﻢ، وظیفهشناسی، ﺗﻼش ﺑﺮای ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻧﻈﻢ دروﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ (اسدنیا و همکاران، 1395). از ویژگی‌های ﺑﻌﺪ وﺟﺪاﻧﯽ ﺑﻮدن، دﻗﺖ، خوش‌قولی، ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﻤﺎد، وظیفهشناسی، ﺗﻼش ﺑــﺮای ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﻣﻨﻀﺒﻂ ﺑﻮدن اﺳﺖ (مبشری و همکاران، 1395).
میزان روان رﻧﺠﻮری
اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ رﻓﺘﺎری ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد در ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدن اﺳﺘﺮس اﺷﺎره می‌کند. اﻓﺮاد ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ روانرﻧﺠﻮری دارای ﺛﺒﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ میباشند. اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺎل و هوای ﻣﻨﻔﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪ و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻧﮕﺮش ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎری ﺧﻮد دارند. به طور کلی، اﻓﺮاد با استواری هیجانی پایین و روان رﻧﺠﻮری بالا ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎتی ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺮس، ﻧﺎراﺣﺘﯽ، دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﯽ، ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ و ﺑﯿﺘﺎﺑﯽ، ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻮدن در زﻣﯿﻨﻪ ایده‌های ﻏﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ دارﻧﺪ و ﺗﻮان ﮐﻤﺘﺮی ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻨﻔﯽ ﺧﻮد دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤـﻮ ﺿـﻌﯿﻔﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس اﻧﻄﺒﺎق ﭘﯿﺪا میکنند. اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻧﻤﺮه ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ در روان رﻧﺠﻮری ﮐﺴﺐ میکنند، ﺑـﻪ ﻟﺤﺎظ اﺣﺴﺎﺳـﯽ ﺑﺎﺛﺒﺎت، آرام، ﻣﻼﯾﻢ و خویشتن‌دار ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﻨﻔﯽ ﭼﻮن ﺗـﺮس، ﻏﻢ، دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﯽ، ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ و اﺣﺴـﺎس ﮔﻨﺎه و ﻧﻔﺮت روان رﻧﺠﻮری را ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌دهد ( لتنر و همکاران، 2014). روان رﻧﺠﻮری ﯾﮏ ﺑﻌﺪ از ﺷﺨﺼﯿﺖ بهنجار اﺳﺖ ﮐﻪ نشان‌دهنده ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮس، ﻏـﻢ، ﺧﺠﺎﻟﺖ، ﺧﺸﻢ، ﮔﻨﺎه و اﻧﺰﺟﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮ می‌گذارد (مبشری و همکاران، 1395).
میزان ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎری (تطابق‌پذیری)
همانند برونگرایی، دلپذیر بودن بعدی از تمایلات بین فردی است. یک فرد دلپذیر اساساً نوع‌دوست است، او نسبت به دیگران همدردی کرده و مشتاق است که کمک کند و باور دارد که دیگران نیز متقابلاً کمک‌کننده هستند. در مقابل فرد غیر دلپذیر ستیزهجو، خودمدار و شکاک نسبت به دیگران بوده و رقابتجو است تا همکاری کننده. افراد بسیار مایلند که دلپذیر بودن را هم به عنوان صفتی که از لحاظ اجتماعی مطلوب است و هم از لحاظ روانی حالت سالم‌تری است را داشته باشند (بابائیان و همکاران، 1393). ﻋﻨﺎﺻﺮ این بعد، ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﻮر ﻓﻌﺎل، اﺣﺴﺎس زﯾﺒﺎ ﭘﺴﻨﺪی، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت دروﻧﯽ، تنوع‌طلبی، ﮐﻨﺠﮑﺎوی ذﻫﻨﯽ و اﺳﺘﻘﻼل در ﻗﻀﺎوت میباشد (محمودی مفید و منجم زاده، 1393). اﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎن ﺑﻮدن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺮﺑﻮط میشود. اﻓﺮادی ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ را دارﻧﺪ، اﻏﻠﺐ در ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان راﺣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آنها ﺑﺮای اﻣﻮر ﻣﺸﺎوره و ﻛﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎلیتهای اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ میباشند.
میزان برونگرایی
ﮔﺮم ﺑﻮدن، ﻣﻌﺎﺷﺮﺗﯽ ﺑﻮدن، اﺑﺮاز وﺟﻮد، ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن، ﻫﯿﺠﺎن ﺧﻮاﻫﯽ، اﺑﺮاز ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت ﻣﺜﺒﺖ از ﺻﻔﺎت ﺑﺮوﻧﮕﺮاﻫﺎ اﺳﺖ. آنﻫﺎ ﺳﺮﺧﻮش، ﺑﺎ اﻧﺮژی و ﺧﻮشﺑﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ. مقیاسهای ﺣﯿﻄﻪ E ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻮی ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ریسک‌های ﺑﺰرگ در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ میرﺳﺪ ﻫﺮﭼﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ در اﻓﺮاد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ریسکپذیری آنﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺑﺎزار ﮐﺎرا ﻓﺮد ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ رﯾﺴﮏ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎزده ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ (ابراهیمی و همکاران، 1395، 95). اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ویژگیهایی از ﻗﺒﻴﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑـﻮدن، ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻮدن، ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن و دوﺳﺖدار دﻳﮕﺮان ﺑـﻮدن اﺳﺖ. اﻓﺮاد ﺑﺮونﮔﺮا دارای ویژگی‌های جمع‌گرایی، ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ، هیجان‌خواهی و هیجان‌های ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ می‌دهد، اﻓﺮاد روانرﻧﺠﻮر دارای ویژگی‌های اﺿﻄﺮاب، ﺧﺸﻢ و کینه‌ورزی، اﻓﺴﺮدﮔﻲ، ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و آسیب‌پذیری ﻫﺴﺘﻨﺪ (اسدنیا و همکاران، 1395، 144). ﺑﺮونﮔﺮاﯾﯽ، ﺷﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑـﻮدن و ﺻـﻔﺎﺗﯽ ﻣﺜـﻞ ﺳﺮزﻧﺪﮔﯽ، ﺷﺎداﺑﯽ، ﺟﺮأت‌ورزی، ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ، ﻫﯿﺠﺎن و ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺳﺖ (مبشری و همکاران، 1395، 47).
نتایج پژوهش دوستار و همکاران (1396) بیانگر آن بود که ریسکپذیری دارای رابطه قوی و معناداری با شخصیت سرمایهگذاران نیست و از بین پنج بعد شخصیت تنها بعد برونگرایی است که بر روی ریسکپذیری سرمایهگذاران اثر می‌گذارد. کنجکاو منفرد و همکاران (1395) نتایج نشان داد که ریسکپذیری، اعتماد، خودکارآمدی و آگاهی سرمایهگذاران تأثیر معنیداری بر ریسک ادراک شده آنها دارند. در این راستا، بیشترین اثرگذاری بر ریسک ادراک شده مربوط به دانش و آگاهی سرمایهگذاران است. علاوه بر این ریسک ادراک شده بر نگرش و تمایل به سرمایهگذاری اثرگذار میباشد. لاجوردی و فائض (1394) ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ برونگرایی ﺑﺮ ﻧﻮع سرمایهگذاری تأثیر ﻣﻌﻨﺎدار دارد. ﺑﻌﺪ ﺳﺎزﮔﺎری، ﺑﻌﺪ وظیفهشناسی، بعد روان رﻧﺠﻮری و ﺑﻌﺪ ﮔﺸﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﻧﻮع سرمایهگذاری تأثیر ﻣﻌﻨﺎدار دارد و همچنین نتایج نشان داد ﺗﯿﭗ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺮ ﻧﻮع تصمیمگیری تأثیر ﻣﻌﻨﺎدار دارد. چراغی و همکاران (1392) نتایج نشان داد که فرایند تصمیمگیری سرمایهگذاران در بازار سرمایه بیشتر تحت تأثیر فاکتورهای روانشناختی به ترتیب، قدرت تحلیل ذاتی، شایعات و اخبار تأیید نشده و میزان درجه ریسکگریزی افراد بوده است. طاهری عابدی 1399) نتایج نشان دادند ویژگی رفتاری مدیران یعنی متغیر اطمینان بیش از حد و شفافیت گزارشگری مالی رابطه منفی و معناداری مشاهده گردیده است.
نتایج تحقیقات تائونی و همکاران (2016) نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی به عنوان یک تعدیلکننده بین منابع اطلاعات و رفتار معاملاتی سرمایهگذاران عمل می‌کند. مشاوره مالی از طرف حرفه‌ای‌ها میتواند تعداد معاملات سرمایهگذاران دارای ویژگی شخصیتی روان رنجوری و گشودگی را افزایش دهد و تعداد معاملات سرمایهگذاران برونگرا و وظیفه‌شناس را کاهش دهد. نتایج باکر و یی (2016) نشان داد که اطمینان بیش از حد، محافظه‌کاری و مقبولیت اثر معناداری بر روی تصمیمگیری سرمایهگذاران دارد. همچنین عوامل روانشناختی تصمیمگیری سرمایهگذاران به جنسیت افراد بستگی دارد. نتایج تحقیق ریاض و هانجیرا (2015) نشان داد که فاکتورهای روانشناختی ریسک ادراک شده و ذهنیت تصمیمگیری اثر مثبتی بر تصمیمگیری در سرمایهگذاری دارد اما عدم تقارن اطلاعاتی اثر منفی و معناداری بر روی تصمیمگیری سرمایهگذاری دارد. نتایج باکیول و زری (2015) نشان داد که ویژگی تسلط بر خویشتن ارتباط معنیداری با درجه ریسکپذیری افراد داشته و بعلاوه ویژگی گشودگی نسبت به تجربیات جدید نیز بر روی فرآیند تصمیمگیری افراد تأثیرگذار است. نتایج تائونی و همکاران (2015). این مطالعه نشان می‌دهد که کسب اطلاعات به طور مستقیم با حجم معاملات در ارتباط است. از سوی دیگر، تأثیر ویژگی‌های شخصیتی سرمایهگذار در کسب اطلاعات و حجم معاملات اثبات شده است. نتایج چارلز و کاسیلینگام (2014)، مطالعه نشان می‌دهد سرمایهگذاران بر اساس حالت شخصیتی در زمینه فردگرایی، میزان مشورت و بصری بودن به نوع ای، بی و سی طبقه‌بندی میشوند. از سوی دیگر بین ویژگی‌های شخصیتی سرمایهگذار با برخی از متغیرهای جمعیت شناختی ارتباط معناداری وجود دارد. شخصیت سرمایهگذار نقش مهمی در تعیین سبک سرمایهگذاری دارد. نتایج ریاض و همکاران (2012) نشان می‌دهد رفتار سرمایهگذار به چگونگی اطلاعات موجود و همچنین میزان ریسک بستگی دارد. همچنین به چگونگی تمایل به ریسکپذیری در جهت تصمیمگیری نیز بستگی دارد که نقش معناداری در سبکهای سرمایهگذاری به عنوان یک سرمایهگذار ایفاء می‌نماید. نتایج داک ورث و همکاران (2012) نشان داد که ویژگی با وجدان بودن در بین سرمایهگذاران ارتباط مستقیمی با سطح تحصیلات آنها داشته و بیشترین تأثیر را از بین پنج ویژگی کلی شخصیتی با عملکرد آنها دارد و همچنین نتایج میفیلد و همکاران (2008)، نتایج نشان می‌دهد افراد برونگرا در سرمایهگذاریهای کوتاه‌مدت شرکت کرده و افرادی که دارای خصوصیت روان رنجوری یا ریسکگریزی هستند در سرمایهگذاریهای بلندمدت شرکت میکنند.
3-روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است، از لحاظ روش استنتاج، توصیفی- همبستگی میباشد و به لحاظ طرح تحقیق نیز پس رویدادی است. روش گردآوری اطلاعات مربوط به پیشینه و مبانی نظری تحقیق از کتابها و مقالات تخصصی، پایان‌نامه‌ها و نیز پایگاه‌ها اینترنتی بهره جسته شد. ابزار مورد استفاده برای گردآوری اطلاعات مصاحبه و پرسشنامه استفاده شد.
به منظور تبیین الگوی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی، در اولین قدم با بررسی ادبیات تحقیق و به کمک تحقیقات انجام شده شاخصها استخراج شد، سپس نظر10 نفر از خبرگان ارشد (افرادی بودند که داری مقالات علمی در این زمینه و سابقه 15 سال در بازار سرمایه ایران را داشتند) از طریق مصاحبه در خصوص شاخصهای که تأثیرگذار در قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی میباشد، دریافت و سپس با تلفیق شاخصهای استخراج شده از مبانی نظری و نظر خبرگان ارشد پرسشنامه اولیه طراحی گردید و برای اعلام نظر خبرگانی که با آنها مصاحبه شده بود ارسال گردید و از آنها خواسته شد میزان اهمیت هر کدام از شاخصها را نمره بین صفر الی نه بدهند. پس از جمعآوری پرسش‌نامه‌ها، شاخصهای که نمره بالای 45 کسب کرده بودند برای مرحله بعد انتخاب شدند که در این مرحله از شاخص قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی که 60 بُعد بودند 35 بُعد انتخاب شدند.
جمعآوری اطلاعات مربوط به آزمون فرضیههای تحقیق از پرسشنامه مرتبط استفاده گردیده است. برای تجزیه‌وتحلیل دادهها از دو بخش استفاده شده که در زیر ارائه شده است:
الف) شناسایی شاخصهای اولیه و ارائه مدل: در این مرحله بعد از استفاده از فن دلفی و جمعآوری نظرات در مرحله ابتدایی شاخصها شناسایی شده و در مرحله دوم نظرات 45 خبره (این افراد شامل خبرگان ارشدی که با آنها مصاحبه شده بودند و اساتیدی که حداقل 7 سال سابقه فعالیت در بازار سرمایه دارند ) و جمعآوری و بررسی شده و پس از تدوین پرسشنامه اولیه و ارائه پاسخ به آن نتایج با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی (با کمک نرم‌افزار SPSS) و تحلیل عاملی تأییدی (با نرم‌افزار PLS) مورد آزمون قرار گرفته است. در این مرحله شاخصهای اولیه در زمینه و قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و مدل مفهومی شکل گرفته است.
ب) بررسی مؤلفههای قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی: در این مرحله محقق مدلهای اکتشافی مرحله اول را به عنوان مدل ملاک قرار داده و سپس از داده‌های جمعآوری شده از 45 نفر از جامعه مورد بررسی استفاده کرده و نتایج را با روش معادلات ساختاری و نرم‌افزار PLS مورد بررسی قرار داده است. روایی ابزار تحقیق با استفاده از نظر خبرگان، متخصصان و اساتید و نیز تحلیل عاملی و پایایی سازهها با استفاده از آزمون آلفای کرون باخ سنجیده شد که نتایج در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1- بررسی پایایی پرسشنامه
متغیر شماره سؤالات آلفای کرونباخ
عدم روان رنجوری 1 الی 7 969/0
برونگرایی 8 الی 14 967/0
گشودگی به تجربه 15 الی 21 958/0
سازگاری 22 الی 28 956/0
با وجدان بودن 29 الی 35 938/0
منبع: یافته‌های پژوهشگر
4- تجزیه‌وتحلیل سؤالات پژوهشی
به منظور شناسایی مؤلفههای اصلی شاخصهای اولیه برای تدوین الگویی مناسب قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی از آزمون تحلیل اکتشافی استفاده شده است؛ و نتایج در چهار مرحله زیر ارائه شده است.
4-1- بررسی کفایت تعداد دادهها
برای تحلیل عاملی از شاخص KMO استفاده میشود که نتایج در جدول 2 ارائه شده است:
جدول 2- نتایج آزمون KMO و بارتلت مربوط به مؤلفههای حسابداری اکوسیستم
آماره KMO 688/0
آزمون بارتلت آماره کای اسکوئر 2039/818
درجه آزادی 595
سطح معنیداری 0/000
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در جدول 2 با توجه به نتیجه آزمون بارتلت برابر با (688/0) بوده و این مقدار بیشتر از (6/0) میباشد بنابراین تعداد دادهها برای انجام تحلیل عاملی مناسب است
4-2- بررسی تناسب تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مدل
نتیجه آزمون بارتلت برای این پژوهش نشان می‌دهد سطح معنیداری برابر با (000/0) میباشد که از 5 درصد کمتر بوده بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار (مدل عاملی) روشی مناسب است.
4-3- بررسی بار عاملی سؤالات
به منظور بررسی این مسئله که آیا سؤالات طراحی شده مناسب هستند یا نه به بار عاملی سؤالات استناد میشود، نتایج بررسی بار عاملی سؤالات پرسشنامه در جدول 3 ارائه شده است:
جدول 3- جدول بار عاملی سؤالات پرسشنامه مربوط به مؤلفههای حسابداری اکوسیستم
سؤالات بار عاملی سؤالات بار عاملی
من اصولاً شخص نگرانی نیستم. 0/854 به ندرت به احساسات و عواطفی که محیط‌های متفاوتی به وجود می‌آورند، توجه می‌کنم. 0/815
اغلب خود را کمتر از دیگران حس می‌کنم. 0/832 معتقدم که هنگام تصمیمگیری در مسائل اخلاقی باید پیرو مراجع مذهبی باشیم. 0/754
هنگامی که تحت فشار روحی زیاد هستم گاه احساس می‌کنم دارم خرد می‌شوم. 0/867 بعضی اوقات وقتی شعری می‌خوانم یا یک کارهنری را تماشا می‌کنم، یک احساس لرزش و یک تکان هیجانی را حس می‌کنم. 0/675
به ندرت احساس تنهایی و غم می‌کنم. 0/728 سعی می‌کنم در مقابل همه مؤدب باشم. 0/811
اغلب احساس عصبی بودن و تنش می‌کنم. 0/918 همکاری را بر رقابت ترجیح می‌دهم. 0/898
به ندرت احساس اضطراب یا ترس می‌کنم. 0/844 برخی فکر میکنند من فردی سرد و حسابگر هستم. 0/924
اغلب از طرز برخورد دیگران با خودم عصبانی می‌شوم. 0/954 عموماً سعی می‌کنم شخصی با ملاحظه و منطقی باشم. 867/0
دوست دارم همیشه افراد زیادی دور و برم باشند. 0/797 در روش‌هایم سرسخت و بی‌انعطاف هستم. 684/0
خودم را فرد سرحال و زنده‌ای نمی‌دانم. 0/817 اگر لازم باشد می‌توانم برای رسیدن به اهداف دیگران را به طور ماهرانه‌ای به بازی بگیرم. 678/0
همیشه برای کار آماده‌ام. 0/826 اگر کسی را دوست نداشته باشم، می‌گذارم متوجه احساسم بشود. 937/0
غالباً ترجیح می‌دهم که کارهایم را به تنهایی انجام دهم. 0/892 فرد خیلی منظم و مرتبی نیستم. 0/892
اغلب احساس می‌کنم که سرشار از انرژی هستم. 0/887 قبل از شروع هر کاری وقت زیادی تلف می‌کنم. 0/745
زندگی و رویدادهای آن برایم سریع می‌گذرد. 0/884 فرد مولدی هستم که همیشه کارهایم را به اتمام می‌رسانم. 0/898
ترجیح می‌دهم برای خودم کار کنم تا رهبر دیگران باشم. 0/880 تلاش می‌کنم هر کاری را به نحو احسن انجام دهم. 0/694
هنگامی که راه درست کاری را پیدا کنم آن روش را همیشه ادامه می‌دهم. 0/908 فکر نمی‌کنم هیچ وقت بتوانم فردی منطقی بشوم. 0/649
دوست ندارم وقتم را با خیال‌پردازی تلف کنم. 0/870 وقتی قول یا تعهدی می‌دهم همواره می‌توان برای عمل به آن روی من حساب کرد. 0/673
واقعاً از صحبت کردن با دیگران لذت می‌برم. 0/863 به خوبی می‌توانم کارهایم را طوری تنظیم کنم که درست و سر زمان تعیین شده انجام شوند. 0/876
اغلب از کلنجار رفتن با نظریه‌های انتزاعی لذت می‌برم. 0/818
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در جدول 3 مشخص میشود هیچ کدام از سؤالات پرسشنامه دارای بار عاملی کمتر از 5/0 نیستند بنابراین سؤالات استخراج شده متغیرهای تحقیق را به شکل قابل قبولی نمایش میدهند و می‌توان نتیجه گرفت که سؤالات طراحی شده مناسب هستند.
4-4- شناسایی تعداد مؤلفههای معنادار و تبیین واریانس
این جدول نشان‌دهنده مقادیر ویژه برای متغیرهای تحقیق میباشد. بر اساس این جدول عاملهایی که مقدار ویژه آنها کمتر از 1 هستند از تحلیل خارج میشوند. عوامل خارج شده از تحلیل، عواملی هستند که حضور آنها باعث تبیین بیشتر واریانس نمیشود. نتایج این جدول برای متغیرهای تحقیق حاضر در جدول 4 ارائه شده است:
جدول4- جدول واریانس کل مربوط به مؤلفههای حسابداری اکوسیستم
متغیرها (عوامل) مقادیر ویژه عوامل استخراجی با چرخش
عدد کلی درصد واریانس واریانس تجمعی عدد کلی درصد واریانس واریانس تجمعی
1 10/291 29/403 29/403 6/171 17/631 17/631
2 7/031 20/089 49/492 6/030 17/228 34/859
3 5/352 15/292 64/784 5/857 16/734 51/593
4 3/670 10/486 75/270 5/672 16/204 67/798
5 2/566 7/331 82/600 5/181 14/802 82/600
منبع: یافته‌های پژوهشگر
جدول 4 حاکی از این است که چهار عامل دارای مقادیر ویژه بیشتر از 1 بوده و در تحلیل باقی می‌مانند. این پنج عامل میتوانند تقریباً 6/82 درصد از واریانس مورد نظر را تبیین نمایند.
جدول 5- ماتریس چرخش یافته مربوط به مؤلفههای قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی
گویه ها عامل اول عامل دوم عامل سوم عامل چهارم عامل پنجم
سؤال 1 0/892 0/071 -0/107 0/186 -0/081
سؤال 2 0/898 0/069 -0/021 0/139 -0/043
سؤال 3 0/908 0/166 -0/017 0/116 -0/046
سؤال 4 0/820 0/034 0/154 0/171 -0/041
سؤال 5 0/941 0/040 0/010 0/159 -0/075
سؤال 6 0/894 0/138 0/089 0/128 0/046
سؤال 7 0/965 0/037 -0/045 0/098 -0/095
سؤال 8 0/091 0/851 -0/003 0/254 0/010
سؤال 9 0/108 0/815 0/156 0/290 0/182
سؤال 10 0/131 0/886 0/009 0/131 0/077
سؤال 11 0/141 0/911 -0/080 0/164 0/101
سؤال 12 0/008 0/918 0/047 0/139 0/149
سؤال 13 0/054 0/927 -0/052 0/121 0/067
سؤال 14 0/052 0/912 0/019 0/187 0/098
سؤال 15 0/011 0/000 0/944 -0/069 0/113
سؤال 16 0/037 0/062 0/922 -0/059 0/103
سؤال 17 -0/003 -0/062 0/916 -0/068 0/127
سؤال 18 -0/056 0/151 0/874 0/022 0/168
سؤال 19 0/098 -0/061 0/870 -0/072 0/197
سؤال 20 -0/092 -0/074 0/859 -0/034 -0/019
سؤال 21 0/077 0/045 0/811 0/064 0/078
سؤال 22 0/220 0/102 -0/109 0/823 0/249
سؤال 23 0/087 0/226 -0/072 0/902 0/141
سؤال 24 0/257 0/246 0/057 0/890 0/044
سؤال 25 0/090 0/191 -0/086 0/887 0/166
سؤال 26 0/299 0/158 -0/012 0/755 0/016
سؤال 27 0/015 0/217 -0/134 0/720 0/307
سؤال 28 0/231 0/222 0/106 0/904 0/074
سؤال 29 -0/178 0/185 0/262 0/155 0/856
سؤال 30 0/107 0/114 0/144 0/081 0/832
سؤال 31 -0/137 0/123 0/330 0/222 0/840
سؤال 32 0/028 -0/029 0/117 0/057 0/822
سؤال 33 -0/136 0/025 0/050 0/235 0/756
سؤال 34 -0/106 0/162 0/080 0/341 0/716
سؤال 35 -0/013 0/143 -0/039 -0/073 0/921
منبع: یافته‌های پژوهشگر
در جدل 5 با توجه به نتایج به دست آمده از ماتریس چرخش یافته مشخص شد که پنج عامل معنادار بوده و 35 سؤال مطرح شده در قالب این پنج عامل قرار گرفته‌اند. بر این اساس عامل اول با عنوان عدم روان رنجوری دارای سؤالات (1 الی7)، عامل دوم با عنوان برونگرایی دارای سؤالات (8 الی14)، عامل سوم با عنوان گشودگی به تجربه دارای سؤالات (15 الی21)، عامل چهارم با عنوان سازگاری دارای سؤالات (22 الی 28)، عامل پنجم با عنوان با وجدان بودن دارای سؤالات (29 الی 35) میباشند.
5- مؤلفههای مؤثر قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی
در این بخش به منظور بررسی مؤلفههای مؤثر قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی از آزمون معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS استفاده شده است:
5-1- آزمونهای مدل اندازهگیری
آزمونهای مدل اندازهگیری در راستایی تأیید سؤالات پرسشنامه میباشد. این بخش در غالب دو گام (آزمون پایایی و آزمون روایی) برای سؤالات پرسشنامه مورد آزمون قرار گرفته است.
نتایج به دست آمده از جدول 6 در مورد بارهای عاملی سؤالات نشان داد که از 35 سؤالات همه سؤالات دارای بارهای عاملی بیشتر از 7/0 بوده که حاکی از کیفیت بالای این سؤالات است. از سوی دیگر برای بررسی معنیداری سؤالات به ضرایب معنیداری در جدول 7 مراجعه میشود.
جدول 6- بررسی بار عاملی سؤالات مربوط به ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
سؤالات عدم روان رنجوری برونگرایی گشودگی به تجربه سازگاری با وجدان بودن
سؤال 1 0/888497
سؤال 2 0/861072
سؤال 3 0/864034
سؤال 4 0/897267
سؤال 5 0/936689
سؤال 6 0/931118
سؤال 7 0/935296
سؤال 8 0/685492
سؤال 9 0/908225
سؤال 10 0/862259
سؤال 11 0/890235
سؤال 12 0/910026
سؤال 13 0/840113
سؤال 14 0/862259
سؤال 15 0/701204
سؤال 16 0/909759
سؤال 17 0/883079
سؤال 18 0/892842
سؤال 19 0/869394
سؤال 20 0/899383
سؤال 21 0/931913
سؤال 22 0/902470
سؤال 23 0/841149
سؤال 24 0/927395
سؤال 25 0/783616
سؤال 26 0/759969
سؤال 27 0/811559
سؤال 28 0/551984
سؤال 29 0/875356
سؤال 30 0/932055
سؤال 31 0/925114
سؤال 32 0/903490
سؤال 33 0/812886
سؤال 34 0/759640
سؤال 35 0/945096
منبع: یافته‌های پژوهشگر
جدول 7- بررسی معناداری سؤالات (آماره تی) برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
سؤالات عدم روان رنجوری برونگرایی گشودگی به تجربه سازگاری با وجدان بودن
سؤال 1 68/147235
سؤال 2 68/352884
سؤال 3 72/203234
سؤال 4 87/070945
سؤال 5 119/933377
سؤال 6 116/425286
سؤال 7 147/331323
سؤال 8 22/409532
سؤال 9 78/189165
سؤال 10 43/291680
سؤال 11 56/737407
سؤال 12 81/790966
سؤال 13 70/829122
سؤال 14 32/585841
سؤال 15 17/715120
سؤال 16 36/922293
سؤال 17 37/049217
سؤال 18 58/942399
سؤال 19 53/184693
سؤال 20 31/950765
سؤال 21 45/595739
سؤال 22 66/732449
سؤال 23 46/998092
سؤال 24 104/871295
سؤال 25 32/106825
سؤال 26 28/492128
سؤال 27 35/359522
سؤال 28 7/126316
سؤال 29 54/366933
سؤال 30 98/788168
سؤال 31 99/010840
سؤال 32 66/612388
سؤال 33 40/142732
سؤال 34 29/171761
سؤال 35 128/229475
منبع: یافته‌های پژوهشگر
نتایج به دست آمده از جدول 7 در مورد معناداری سؤالات نشان داد که ضرایب تی مربوط به تمامی سؤالات پرسشنامه در بازه (96/1+ و 96/1-) نبوده که حاکی از تأیید معناداری تمامی 35 سؤال مربوط به ابعاد ویژگی‌های شخصیتی معنادار بوده و نیازی به حذف هیچ یک از سؤالی نیست.
5-2- پایایی آلفای کرونباخ، پایایی مرکب، پایایی اشتراکی
آلفای کرون باخ معیار سنجش انسجام یا همسانی درونی سؤالات میباشد که نتایج در جدول 8 ارائه شده است.
جدول 8- نتایج پایایی مرکب، اشتراکی و آلفای کرونباخ برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
متغیر آلفای کرونباخ پایایی مرکب پایایی اشتراکی
عدم روان رنجوری 0/961906 0/968460 0/814523
برونگرایی 0/941139 0/952609 0/743170
گشودگی به تجربه 0/946378 0/956868 0/761363
سازگاری 0/894731 0/921303 0/633796
با وجدان بودن 0/951040 0/960388 0/776878
منبع: یافته‌های پژوهشگر
نتایج مربوط به پایایی نشان داد که مقادیر محاسبه شده برای پایایی بر اساس ضریب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب بیشتر از 7/0 بوده و مورد تأیید میباشد. همچنین نتایج پایایی اشتراکی نشان داد که مقادیر محاسبه شده برای تمامی متغیرها بیشتر از 5/0 بوده و حاکی از تأیید قابلیت تعمیم‌پذیری سؤالات میباشد.
5-3-بررسی میانگین واریانس استخراج شده (AVE)
روایی همگرا حاکی از این مطلب بود تا چه اندازه سؤالات هر متغیر با هم همبستگی دارند که نتایج آن در جدول (9) ارائه شده است. در جدول 9 با توجه به اینکه شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) برای تمامی متغیرهای مطرح شده بالای 5/0 بوده که حاکی از تأیید روایی همگرا میباشد.
جدول 9- نتایج آزمون روایی همگرا برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
متغیر میانگین واریانس استخراج شده (AVE)
عدم روان رنجوری 0/814523
برونگرایی 0/743170
گشودگی به تجربه 0/761363
سازگاری 0/633796
با وجدان بودن 0/776878
منبع: یافته‌های پژوهشگر
5-4- آزمونهای کیفیت مدل ساختاری و اندازهگیری
در این بخش به بررسی کیفیت مدل در غالب کیفیت مدل اندازهگیری (سؤالات) و کیفیت مدل ساختاری (متغیرها و فرضیهها) پرداخته شده است. برای بررسی کیفیت مدل اندازهگیری از شاخص اشتراک با روایی متقاطع (CV COM) استفاده میشود. مقادیر مثبت برای این شاخص نشان‌دهنده کیفیت مناسب مدل اندازهگیری میباشد. همچنین به منظور بررسی کیفیت مدل ساختاری از شاخص اشتراک افزونگی (CV RED) استفاده میشود. مقادیر مثبت برای این شاخص نشان‌دهنده کیفیت مناسب مدل ساختاری میباشد. از سوی دیگر شاخص (GOF) به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد کلی مدل به کار میرود و هر دو مدل ساختاری و اندازهگیری را به صورت همزمان مدنظر قرار میگیرد. این شاخص به صورت مجذور حاصل‌ضرب میانگین ضرایب تعیین و پایایی اشتراکی محاسبه میشود. بر این اساس سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 به ترتیب به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای این شاخص میباشد (محسنین و اسفیدانی، 1393، 155)؛ که در شکل 1 و جدول 10 ارائه شده‌اند.
با توجه به نتایج جدول 10 مشخص شد که تمامی مقادیر محاسبه شده برای شاخصهای اشتراک (CV COM) و (CV RED) مثبت بوده که حاکی از تأیید مدل اندازهگیری و مدل ساختاری مربوط به ابعاد ویژگی‌های شخصیتی میباشد.
با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده برای ضریب کیفیت کلی مدل (GOF) برابر با 52/0 بوده و این مقدار از 36/0 بیشتر میباشد از این رو می‌توان نتیجه گرفت که مدل از مطلوبیت بالایی برخوردار است.
GOF = ضرایب پایایی اشتراکی میانگین ضرایب تعیین × میانگین
GOF = 0.74 × 0.37 = 0.52
شکل 1- کیفیت مدل ساختاری و اندازهگیری برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
جدول 10- آزمونهای کیفیت مدل ساختاری و اندازهگیری برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
متغیر شاخص اشتراک
(CV COM) شاخص اشتراک
(CV RED)
عدم روان رنجوری 0/814507 0/278150
برونگرایی 0/743386 0/131190
گشودگی به تجربه 0/761223 0/150500
سازگاری 0/633813 0/321753
با وجدان بودن 0/272139 0/454007
منبع: یافته‌های پژوهشگر
5-5- آزمونهای مدل ساختاری
آزمونهای مدل اندازهگیری در راستایی تأیید روابط مطرح شده در مدل میباشد. این بخش در غالب دو گام (ضرایب مسیر و ضریب معناداری) برای مدل تحقیق مورد آزمون قرار گرفته است. بر این اساس شکل 2 نشان‌دهنده ضرایب استاندارد و مدل 4 نشان‌دهنده ضرایب معناداری میباشد.
شکل 2 -مدل ضرایب استاندارد برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
شکل 3- مدل معناداری (تی) برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
جدول 11- نتایج آزمون مدل برای ابعاد ویژگی‌های شخصیتی
شاخصهای مؤثر در قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی ضریب تی ضریب مسیر نتیجه
عدم روان رنجوری 609/8 690/0 تأثیر مثبت و معنی‌دار
برونگرایی 374/4 417/0 تأثیر مثبت و معنی‌دار
گشودگی به تجربه 288/4 461/0 تأثیر مثبت و معنی‌دار
سازگاری 670/19 725/0 تأثیر مثبت و معنی‌دار
با وجدان بودن 181/31 784/0 تأثیر مثبت و معنی‌دار
منبع: یافته‌های پژوهشگر
با توجه به اینکه ضرایب معناداری تمامی مؤلفههای بررسی شده بیشتر از سطح 85/2 میباشد از این رو می‌توان نتیجه گرفت که این چهار متغیر در سطح اطمینان 99 درصد به عنوان مؤلفههای مؤثر در قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی هستند.
6- بحث و نتیجه‌گیری
به منظور بررسی مؤلفههای اصلی قدرت ریسکپذیری سرمایهگذاران بورس بر اساس ویژگی‌های شخصیتی از آزمون معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS استفاده شده است؛ آزمونهای مدل اندازهگیری در راستایی تأیید سؤالات پرسشنامه میباشد. این بخش در غالب دو گام (آزمون پایایی و آزمون روایی) برای سؤالات پرسشنامه مورد آزمون قرار گرفته است. بر این اساس در گام اول آزمونهای مدل اندازهگیری (مدل مربوط به سؤالات پرسشنامه) مورد بررسی قرار گرفته سپس آزمونهای مدل ساختاری (مدل مربوط به فرضیهها) بررسی و تحلیل شده و در مرحله نهایی کیفیت مدل بررسی شده است؛ که نتایج نشان داد که حاکی از معناداری سؤالات بوده و نیازی به حذف سؤال از فرایند تجزیه‌وتحلیل نیست؛ بارهای عاملی بیشتر از 7/0 نیز حاکی از کیفیت بالای سؤالات میباشد، ضرایب تی مربوط به تمامی سؤالات پرسشنامه نیز در بازه (96/1+ و 96/1-) قرار نداشته که حاکی از تأیید معناداری تمامی سؤالات بوده و نیازی به حذف هیچ یک از سؤالات نیست. نتایج مربوط به پایایی نیز نشان داد که مقادیر محاسبه شده برای پایایی بر اساس ضریب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب بیشتر از 7/0 بوده و مورد تأیید میباشد. به علاوه شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) برای تمامی متغیرهای مطرح شده بالای 5/0 بوده که حاکی از تأیید روایی همگرا میباشد؛ و با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده برای ضریب کیفیت کلی مدل (GOF) برابر با 52/0 بوده و این مقدار از 36/0 بیشتر میباشد از این رو می‌توان نتیجه گرفت که مدل از مطلوبیت بالایی برخوردار است. در نهایت ضرایب معناداری تمامی متغیرها بیشتر از سطح 58/2 میباشد از این رو می‌توان نتیجه گرفت که این پنج متغیر مشتمل بر " عدم روان رنجوری؛ برونگرایی، گشودگی به تجربه، سازگاری و با وجدان بودن "در سطح اطمینان 99 درصد به عنوان مؤلفههای مؤثر در ابعاد ویژگی‌های شخصیتی میباشند. در این راستا تائونی و همکاران (2016)، میفیلد و همکاران (2008)، جوادیان و لنگرودی (1393) نیز در پژوهشی تأثیر شخصیت بر رفتار ریسکپذیری سرمایهگذاران را در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار دادند. یافته‌ها و اطلاعات آماری این پژوهش نشان می‌دهد که چهار بعد از زیر عاملهای شخصیت بر ریسکپذیری سرمایهگذاران تأثیر مثبت و معنادار دارد لذا می‌توان نتیجه گرفت بین شخصیت و ریسکپذیری سرمایهگذاران رابطه قوی وجود دارد؛ که در راستای نتایج پژوهش حاضر میباشد.
