گل گاو زبان ایرانی (Echium amoenum) به عنوان یک جزء غذایی فراسودمند

اکوفیزیولوژی و فیتوشیمی گیاهان دارویی و معطر

دوره 9، شماره جدید 1، آبان 1401، صفحه 53-60   

نوع مقاله: مقالات مروری

نویسندگان

مونا ترابی توران پشتی¹؛ وجیهه فدائی^{* 2}؛ محمد رضا اسحاقی^{* 3}

¹گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران

²گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³- گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران

چکیده

گل گاوزبان ایرانی (Echium amoenum) گیاهی یک ساله از خانواده Boraginaceae می‌باشد و به­ عنوان یکی از گیاهان مهم داروئی در طب سنتی ایرانیان مطرح است. برگ­ ها و گل­ ها، بخش­ های مصرفی گل گاو زبان را تشکیل می­دهند. از ترکیبات اصلی زیست ­فعال استخراج شده این گیاه می­ توان به پلی ­فنل­ها، آنتوسیانیدین­ ها، فلاونوئید­ها، استرول­ ها، ساپونین­ ها، ترپنوئید­های غیراشباع و اسید­های چرب غیراشباع و مقدار جزئی پیرولیزیدین آلکالوئید­ها اشاره کرد. اسید رزمارینیک، با اثرات ضدالتهابی، ضدویروسی و ضدمیکروبی، به­ عنوان جزء اصلی پلی ­فنل­ ها در گل گاو زبان شناخته شده است. گل گاو­ زبان حاوی ترکیبات زیست­ فعالی هست که دارای اثرات سلامتی بخش ضد اکسیدانی، ضدباکتریایی، ضدویروسی، ضددیابتی، ضدالتهابی، مسکنی و تنظیم­ کننده سیستم ایمنی می­باشد. این گیاه دارویی، منبع مهمی از ترکیبات شیمیایی با اثرات بالقوه درمانی محسوب می­ شود. لازم به ذکر است در مصرف این گیاه دارویی باید اعتدال را رعایت کرد. هدف از این پژوهش، شرح مختصری از اثرات دارویی و سلامتی بخش و ترکیبات زیست فعال گل گاوزبان ایرانی (E .amoenum) برای معرفی آن به­ عنوان یک جزء سلامتی بخش برای کاربرد در صنعت غذا می ­باشد.

کلیدواژه‌ها

اثرات فراسودمند؛ ترکیبات زیست‌فعال؛ جزء غذایی؛ گیاه داروئی؛ Echium amoenum

سایر فایل های مرتبط با مقاله

ترابی-EN.pdf

اصل مقاله

1. مقدمه

مصرف گیاهان به­عنوان دارو، سنتی دیرینه است و بسیاری از جمعیت جهان هنوز هم به­منظور نیاز­های مراقبت از سلامتی خود به دارو­های گیاهی متکی هستند. در این میان، Echium گیاهی است که 4 گونه دارد و دو گونه از آن E. vulgare و E.amoenum در طب سنتی کاربرد دارند. گاوزبان ایرانی (E .amoenum) مشهور به Borage یکی از گیاهان یک ساله از خانواده Boraginaceae می‌باشد که در اکثر اروپا، نواحی مدیترانه و همچنین، بخش­های شمالی ایران یافت می­شود. این گیاه، یکی از مهم ترین گیاهان داروئی در طب سنتی ایران است که چای آن یکی از رایج­ترین دارو­های گیاهی و به­عنوان آرام­ بخش، مورد استفاده دارد. گاوزبان، برای درمان سرفه، گلودرد و ذات الریه نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. در طب سنتی، تمامی بخش­های گیاه شامل ساقه، برگ، گل و ریشه در درمان کاربرد دارند (Patocka and Navratilova, 2019; Abed et al., 2014; Abbaszadeh et al., 2013).

گاو زبان معمول­‌ترین نوشیدنی دم‌ کردنی پس از چای و با ارزش تغذیه‌ای فراوان است (Sadigh Ara et al., 2013) که در کتب قدیم، به آن «لسان ‌الثور» می‌گفتند. برای اولین‌ بار، فواید این داروی سنتی حدود 300 سال قبل از میلاد مسیح توسط Romans کشف شد. هومر (شاعر معروف یونان) معتقد بود که این گیاه، اثرات مثبتی بر اعصاب دارد. در کتاب­های قدیمی پزشکی ایران مثل تحفه‌‌الحکیم و مخزن‌الادویه (خراسانی) و قانون (ابوعلی‌سینا)، معتقد بودند که این گیاه دارای اثرات مسکنی می‌باشد. این گیاه در طب سنتی ایران، قرن­ها­ست که استفاده ‌شده است. ابوعلی‌سینا (1037-980 بعد از میلاد مسیح)، این گیاه را برای کاهش اضطراب توصیه می­‌کرده و همچنین، آن را در درمان زخم‌ها و التهابات دهان مؤثر دانسته است. در کتاب مخزن‌الادویه آورده شده است که E. amoenum برای درمان سرفه، گلو درد، ذات‌ الریه و ناراحتی تنفسی کاربرد دارد و برای درمان تب­های شدید کودکان توصیه شده است (Amirghofran et al., 2000).

برگ­ها و گل­ها، بخش­های مصرفی گاو زبان را تشکیل می­دهند. گل ها، خواص درمانی زیادی دارند که از جمله می توان به ضدحساسیت، ضدروماتیسم و ضدالتهاب بودن اشاره کرد. حتی گل گاو زبان را برای پیشگیری از ابتلا به سرطان معده و دیابت هم توصیه می­کنند. گل گاو زبان دارای مقادیر زیادی کلسیم، پتاسیم و اسید­های معدنی است؛ لذا، به­عنوان داروی مدر، آرام بخش، مسکن و نرم­کننده کاربرد دارد. گاو زبان از نظر طب قدیم ایران سرد است و سنگ­های کلیه و مثانه را خرد کرده و از بین می­برد (Taghipoor et al., 2015). همچنین، یکی از مهم­ترین گیاهان داروئی در طب سنتی ایران برای بیماری های عفونی، آنفولانزا، و به­عنوان یک ضدتب می­باشد. همان طور که اشاره شد، این گیاه اثرات زیادی دارد که با­ارزش ترین آن­ها ضدالتهابی و مسکنی می­باشد. خواص ضدباکتریایی (گل­ها و برگ­ها)، ضداکسیدانی، ضددیابتی و ضدویروسی و اثر بخشی آن در اختلالات افسردگی و ضداضطراب و به عنوان تنظیم کننده سیستم ایمنی تأیید شده است (Azizi et al., 2018; Patocka and Navratilova, 2019; Abed et al., 2014; Rabbani et al., 2004; Amirghofran et al., 2000). همچنین، مصرف عرق E. amoenum، موجب بهبود عوامل هورمونی و اسپرم را در موش نر شده است (Fakhr et al., 2019).

گل گاوزبان به صورت­های مختلف از جمله چای، ژله، مربا، خام و یا پخته مصرف می‌شود. در گذشته، مخلوط این گیاه با عسل را در درمان تپش قلب مؤثر می‌دانستند (Amirghofran et al., 2000). این گیاه به­طور سنتی قبل از نوشیدن، دم و یا در آب جوشانیده می‌شود (sayyah et al., 2009). شربت تهیه شده از پودر این گیاه، خاصیت ضدافسردگی و ضداسترس­های روحی دارد و آرامش دهنده­ی و تسکین دهنده قلب می­باشد (Taghipoor et al., 2015). با توجه به اهمیت و کاربرد گسترده گل گاوزبان ایرانی (E .amoenum) در ایران، در این پژوهش، شرح مختصری از اثرات دارویی و سلامتی بخش و ترکیبات زیست فعال این گیاه، برای معرفی آن به­عنوان یک جزء سلامتی بخش برای کاربرد در صنعت غذا مورد بررسی قرار گرفته است.

 

 

2. ترکیبات زیست فعال در گل گاوزبان ایرانی (E. amoenum)

گیاهان دارویی، منبع مهمی از ترکیبات شیمیایی با اثرات بالقوه درمانی هستند. ترکیبات اصلی زیست فعال استخراج شده از E. amoenum عبارتند از: پلی­فنل­ها که اسید رزمارینیک به­عنوان جزء اصلی شناخته شده است، آنتوسیانیدین­ها، فلاونوئید­ها، استرول ها، ساپونین­ها، ترپنوئید­های غیراشباع و اسید­های چرب غیراشباع و مقدار جزئی پیرولیزیدین آلکالوئید­ها (Patocka and Navratilova, 2019). همچنین، در گزارشی تانن، فلاونوئید، آنتوسیانین، موسیلاژ و مقدار کمی آلکالوئید از ترکیبات مؤثره موجود در گل گاو زبان ایرانی ذکر شده است (Taghipoor et al., 2015) گرچه برخی پژوهشگران تنها به وجود ترکیبات فلاونوئیدی، ساپونینی و فنولی در گلبرگ گیاه گل گاو زبان ایرانی اشاره کرده اند و ترکیبان تانن دار را در این گونه مشاهده نکردند (Naderi haji bagher candy and Rezaei, 2004). در پژوهشی دیگر، به ترکیباتی نظیر اسید گاما-لینولینیک، اسید آلفا-لینولینیک، دلتا-8 اسفنگولیپید دساچوراز، پیرولیزیدین آلکالوئید ها، موسیلاژ، رزین، نیترات پتاسیم، کلسیم و اسید های معدنی در این گیاه اشاره شده است (Abed et al., 2014).

شرایط آماده­سازی چای گل گاو زبان بر کیفیت حسی آن بسیار اثر­گذار است؛ 1-پِنتِن-3-اُل، ترکیب اصلی فرار در چای گل گاو زبان می باشد. بوی اصلی آن به الکل­ها، اسید­ها و ترپن­ها نسبت داده شده است (Amanpour et al., 2019). ترکیبات اصلی فرار گلبرگ­های گل گاو زبان به استثنای آلکان­های آلیفاتیک که به سسکوئی ترپن­ها متعلق هستند عبارتند از: آلفا-کاردینن، ویریدیفلورُل، آلفا-موورُلِن، لِدِن، آلفا-کالاکُرِن و آلفا-کادینِن (Ghassemi et al., 2003). در شرایط کشت خاص، تولید محتوای بالای اسید رزمارینیک (با اثر ضدالتهابی، ضدویروسی و ضدمیکروبی) در گل گاو زبان گزارش شده است (Mehrabani et al., 2005a).

 

3. اثرات سلامتی بخش و دارویی گل گاو زبان

3-1 اثر آرام بخشی و ضداضطراب           

  Shafaghiو همکاران (2002)،  با خوراندن عصاره آبی گل گاوزبان به حیوانات دریافتند که عصاره آن، اثرات ضد اضطرابی دارد؛ که این عصاره در مقادیر  mg/kg120-80 مؤثر است و در مقادیر بالاتر از g/kg 6 مسمومیتی مشاهده نشد. Rabbani و همکاران (2004)، مقادیر مختلفی از عصاره اتانلی گل گاوزبان راروی موش­ها آزمایش کردند و گزارش نمودند که بهترین مقدار برای داشتن اثرات ضد اضطرابی با تسکین ملایم، mg/kg50 (با فعالیت مسکنی کمتر از دیاسپام) است؛ در این مقادیر، فعالیت نقص تحرک، 22 درصد در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافت. Sayyah و همکاران (2009) دریافتند که  mg/day375 از عصاره آبی گل گاو زبان دارای اثرات آرام بخشی بدون هیچ اثر منفی دیگری بر روی انسان می­باشد. اثر آرام­بخشی و ضد اضطرابی گلبرگ های گاوزبان در سایر پژوهش­ها نیز گزارش شده است (Sayyah et al., 2009; Soltani Nejad et al., 2020).

 

3-2  اثر بر حفظ سلامت مغز

اثر بخشی عصاره هیدروالکلی گل گاوزبان برای بهبود از دست رفتن حافظه و عدم تعادل ناشی از اسکوپولامین بر روی موش های صحرایی به اثبات رسیده است که به فعالیت آنتی اکسیدانی این عصاره و کاهش پراکسیداسیون لیپید در مغز نسبت داده شده است (Rabiei and Setorki, 2018). گل­های گل گاوزبان یکی از مهم­ترین منابع ترکیبات فنلی نظیر اسید رزمارینیک، سیانیدین و دلفینیدین هستند (Safaeian et al., 2015a). سیانیدین-3-گلوکوزید مهم­ترین آنتوسیانین موجود در این گیاه است که اثر محافظت کنندگی در مقابل صدمه و مرگ سلول­های مغزی ناشی از ایسکمی مغزی دارد (Min et al., 2011).  Sadeghiو همکاران (2018) گزارش کردند که عصاره گل گاوزبان می­تواند به عنوان درمان اولیه در پارکینسون و اختلالات شبه پارکینسون مورد توجه قرار گیرد.

 

3-3  اثر کاهنده درد

گلبرگ­های گل گاوزبان ایرانی دارای خواص کاهش­‌دهنده درد مخصوصاً‌ در سرما خوردگی‌­های رایج است (Sayyah et al., 2009). این گلبرگ­ها دارای خواص ضد درد و ضدتب می­باشند و به­عنوان مسکن عمل می­کنند (Sadigh Ara et al., 2013 Heidari et al., 2006;). همچنین، به­عنوان ملین، نرم کننده سینه، شفا­بخش تنگی تنفس و درد گلو و ضد اسپاسم کاربرد دارند (Amirghofran et al., 2000).

 

3-4  اثرضددیابتی

Mahmodi و همکاران (2015) گزارش کردند که عصاره گل‌گاوزبان ایرانی دارای اثر کاهندگی قند‌خون بر روی موش­های صحرایی بود و از کاهش وزن دیابتی جلوگیری کرد؛ و این اثرات را به وجود ترکیباتی نظیر فلاونوئیدها، ساپونین‌ها و خواص آنتی‌اکسیدانی آن نسبت دادند. 

 

3-5  اثر ضد وسواسی

Sayyah و همکاران (2009) در مطالعه ای خاصیت و ایمن بودن عصاره آبی گل گاو زبان ایرانی را بر روی بیماری وسواس اجباری بررسی کردند. نتایج مطالعات نشان داد که عصاره آبی گل گاو زبان دارای اثرات ضد عصبی می­باشد و در درمان این بیماری مؤثر است. بنابراین، گلبرگ های این گیاه داروئی مؤثر و بی‌­خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواس می­باشد.

 

3-6  اثر ضدسرطان

اثر گلبرگ­های گل گاو زبان ایرانی در پیش­گیری از سرطان به دلیل دارا بودن منیزیم تأیید شده است (Sadigh Ara et al., 2013).

 

3-7  اثر ضدمیکروبی

Noorian Soroor و همکاران (2013)، اثر عصاره گل گاو زبان ایرانی را روی مرحله رشد و پارامترهای تخمیر در شکمبه بره­ها مورد مطالعه قرار دادند. آن­ها دریافتند که این عصاره در بهبود اثر متابولیسم پروتئین در بره و در شکمبه با کاهش دآمینه کردن اسید آمینه و کاهش نسبت استات به پروپیونات مؤثر است. همچنین، این مطالعه نشان داد که این عصاره دارای اثرات ضد میکروبی می­باشد و این اثر را می­توان به وجود ساپونین و یا اسید رزمارینیک نسبت داد.

اثر ضدباکتریایی عصاره آبی گاو زبان در مقابل استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و سودوموناس آئروجینوزا نیز تأیید شده است (Sabaeifard, 2015; Abolhassani, 2004). اثر ضدویروسی عصاره آن می­تواند به اسید رزمارینیک نسبت داده شود (Mehrabani et al., 2015b).

Hamedi و Vatani (2015) با بررسی اثر روغن گاو زبان بر استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس اپیدرمیس، سودوموناس آئروجینوزا، کاندیدا آلبیکانس و آسپرژیلوس نایجر گزارش کردند که این روغن باعث رشد آسپرژیلوس نایجر و استافیلوکوکوس اپیدرمیس شد ولی غلظت1 mg/l  از این روغن مانع از رشد سودوموناس آئروجینوزا و کاندیدا آلبیکانس گردید. این روغن در تمام غلظت­های آزموده شده بر استافیلوکوکوس اورئوس بی اثر بود.

 

3-8  اثر ضد اکسیدانی

به طور عمده، اثر ضد اکسیدانی گل گاو زبان به پلی فنل­ها (Abbaszadeh et al., 2013) مانند اسید رزمارینیک و فلاونوئید­ها نسبت داده می شود (Adel Pilerood and Prakash, 2014; Safaeian et al., 2015b). فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره اتانولی دانه در قیاس با ساقه و برگ­ها بیشتر بود که علت آن، محتوای بالای ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی است. منطقه رویش گیاه هم بر فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره­های دانه و ساقه گل گاو زبان اثر گذار است به طوری که در مناطق رامسر و و بهشهر بالاتر از بومهن و الموت قزوین گزارش شده است (Abbaszadeh et al., 2013). پژوهش­های زیادی در زمینه بررسی فعالیت اکسیدانی این گیاه انجام پذیرفته است و اثر فعالیت ضداکسیدانی گلبرگ­های گل گاوزبان ایرانی و عصاره الکلی آن در پژوهش­های دیگر نیز تأیید شده است. Sadigh Ara و همکاران (2013)، به ارزیابی ظرفیت آنتی­اکسیدانی عصاره الکلی گل گاو زبان پرداختند؛ نتایج نشان داد که گل گاو زبان دارای قدرت آنتی­اکسیدانی بالایی بود. ظرفیت آنتی­اکسیدانی آن، 340 ppm معادل با 200 ppm BHA[1] (آنتی­اکسیدان سنتزی معمول در صنعت غذا) به اثبات رسید. Khalilzadeh و همکاران (2009) نیز گزارش کردند عصاره اتانولی گیاه گاو زبان دارای فعالیت آنتی­اکسیدانی بالایی است. 

ترکیبات فنلی موجود در عصاره اتانولی گیاه گل گاو­زبان نسبت به سایر گیاهان آروماتیک، عطر و طعم کمتری داشته و به همین دلیل کاربرد وسیع تری در صنایع غذایی دارد و یک گزینه مناسب در تولید پوشش­های خوراکی دارای خاصیت آنتی اکسیدانی می­باشد. نتایج نشان می­دهد که ژلاتین پوست ماهی یک منبع عالی برای تهیه پوشش­های خوراکی بود و ترکیب عصاره گیاه گل گاوزبان با پوشش­ها سبب بهبود قدرت آنتی­اکسیدانی پوشش­ها شد (Ahmadiyan and Najafi, 2009).

 

3-9  اثر ضدالتهابی و ضدروماتیسمی

گلبرگ­های گل گاوزبان ایرانی و عصاره الکلی آن دارای اثر ضد التهابی می­باشد (Sadigh Ara et al., 2013). همچنین، این گیاه دارای اسید­های چرب امگا شش مؤثر برای درمان آرتریت روماتوئید می­باشد (Taghipoor et al., 2015).

 

3-10  اثر بر فشار خون   

مصرف عصاره گل گاوزبان ایرانی به همراه لیمو عمانی و عسل برای پایین آوردن فشار خون و نیز رفع ناراحتی پروستات بسیار مفید است .لازم به ذکر است Hamidi و همکاران (2010) گزارش کردند گل گاو زبان دارای اثر افزایش­دهندگی فشارخون بر موش صحرایی به ویژه در فشار بالا بود؛ و بنابراین، در فشارخون بالا توصیه نمی­شود. هم چنین، مصرف دم کرده لیموعمانی و مخلوط آن با گل گاو زبان برای کاهش ضربان قلب پیشنهاد گردید.  

 

4. عوارض جانبی و سمیت

به طور کلی، صدها سال است که از گل ‌گاو زبان استفاده می‌شود و تاکنون، از عوارض جانبی آن گزارشی ارائه نشده است؛ ولی در مصرف آن باید اعتدال را رعایت کرد. B. officinalis به­علت داشتن آلکالوئید برای زنان باردار و کودکان مضر است. پیرولیزیدن آلکالوئید ها دسته مهمی از سموم گیاهی هستند. کمیت و کیفیت این ترکیبات در اندام­های مختلف گاو زبان ایرانی مورد بررسی قرار گرفته­اند؛ نتایج نشان داده است که نمونه­های برگی گاو زبان ایرانی توانایی ایجاد عوارض حاد حاصل از پیرولیزیدن آلکالوئید ها را دارند ولی نمونه­های بذری، گلبرگی و ریشه توانایی ایجاد این نوع از مسمومیت­ها را ندارند. با در معرض قرار گرفتن طولانی مدت، حتی سطوح پایینی از پیرولیزیدن آلکالوئید ها ممکن است باعث آسیب فزاینده­ای به اندام­های بدن و مسمومیت کبدی شود (Azadbakhsh et al., 2012; Patocka and Navratilova, 2019).

 

5. نتیجه­گیری

گل گاو­زبان ایرانی با طیف وسیعی از فعالیت­های دارویی را می­توان به­عنوان یک جزء سلامتی­بخش به­شمار آورد. از آن جا که مصرف عصاره­های گیاهی به دلیل عطر و طعم خاصی که دارند، برای اکثریت مردم مورد پسند نیست، می­توان آن­ها را در ترکیب با سایر مواد غذایی به کار برد و یا ماده ی مؤثره آن ها را ریزپوشانی کرد، هرچند این روش گرانقیمت است و سپس، در ترکیب با مواد غذایی مورد استفاده قرار داد. در واقع، در قالب مواد غذایی فراسودمند از اثرات سلامتی بخش و مفید آن­ها بهره­مند گردید که در ارتباط با گل گاو زبان نیز صادق است. همچنین، با توجه به اثر مثبت گل گاو­زبان بر زنده مانی باکتری­های پروبیوتیک می توان از آن در تولید مواد غذایی سینبیوتیک استفاده کرد.

 

[1] butylated hydroxy anisole

مراجع

Ahmadian, F. and Najafi, A. 2009. Study of application of Echium amoenum in oral coating from fish skin gelatin. Medicinal plants national Congress, Sari. Iran. (In Persian)

Abbaszadeh, S., Radjabian, T. and Taghizadeh, M. 2013. Antioxidant activity, phenolic and flavonoid contents of Echium species from different geographical locations of Iran. Journal of Medicinal Plants and By-products, 1: 23-31.

Abed, A., Vaseghi, G., Jafari, E., Fattahian, E., Babhadiashar, N. and Abed, M. 2014. Echium amoenum Fisch. Et Mey: A review on its pharmacological and medicinal properties. Asian Journal of Medical and Pharmaceutical Researches, 4(1): 21-23.

Abolhassani, M. 2004. Antibacterial effect of borage (Echium amoenum) on Staphylococcus aureus. Brazilian Journal of Infectious Diseases, 8: 382-385.

Adel Pilerood, S. and Prakash, J. 2014. Evaluation of nutritional composition and antioxidant activity of Borage (Echium amoenum) and Valerian (Valerian officinalis). Journal of Food Science and Technology, 51(5): 845-854.

Amanpour, A., Zannou, O., Kelebek, H. and Selli, S. 2019. Elucidation of infusion-induced changes in the key odorants and aroma profile of Iranian endemic Borage (Echium amoenum) herbal tea. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 67(9): 2607-2616.

Amirghofran, Z., Azadbakht, M. and Keshavarzi, F. 2000. Echium amoenum stimulate of lymphocyte proliferation and inhibit of humoral antibody synthesis. Iranian Journal of Medical Sciences, 25: 119–124.

Azadbakht, M., Nematzadeh, G.A., Nurodin-Hosseinpour-Azad, N. and Shokri, E. 2012. Quantitative and qualitative investigation of pyrrolyzidine alkaloids in roots, leaves, petals and seeds of Iranian Echium amoenum Fisch. & Mey. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 22(1): 131-137.

Azizi, H., Ghafari, S., Ghods, R., Shojaii, A., Salmanian, M. and Ghafarzadeh, J. 2018. A review Ssudy on pharmacological activities, chemical constituents, and traditional uses of Echium amoenum. Pharmacognosy Reviews, 12(24): 208-213.

Fakher, Sh., Seghatoleslam, A., Noorafshan, A., Karbalay Doust, S., Rahmanifard, M. and Rashidi, M. 2019. The impact of Echium Amoenum distillate on naturally boosting fertility: potential ameliorative role in male mice reproductive parameters. Iranian Journal of Medical Sciences, 44(3): 227-235.

Ghassemi, N., Sajjadi, S.E., Ghannadi, A., Shams-Ardakani, M. and Mehrabani, M. 2003. Volatile constituents of a medicinal plant of Iran, Echium amoenum Fisch. and A. Mey. Daru. Journal of Pharmaceutical Sciences, 11(1): 31-33.

Hamedi, J. and Vatani, M. 2015. Antibacterial and antifungal effects of evening primrose "Oenothera biennial L." and Borage "E.a" Fisch. & C.A. Mey.oils. Nova Biologica Reperta, 2(3): 199-206. (In Persian)

Hamidi, A., Khaksari, M. and Hojabri, Kh. 2010. The effects of aqueous extracts of Echium amoenum and citrus aurantifilia on blood pressure and heart rate before and after phynelephrine injection in rat. Journal of kerman university of medical sciences, 18(4): 349-357. (In Persian)

Heidari, M.R., Azad, E.M. and Mehrabani, M. 2006. Evaluation of the analgesic effect of Echium amoenum Fisch & C.A. Mey. Extract in mice: Possible mechanism involved. Journal of Ethnopharmacology, 103: 345–349.

Khalilzadeh, M., Pooladi, H. and Gheibi, S. 2009. Study of antioxidant effects of alcoholic extracts of Echium amoenum. Medicinal plants national Congress, Sari. Iran. (In Persian)

Mahmoudi, M., Golmohammadi, H. and Shahidi, S. 2015. The effect of the hydroalcoholic extract of Echium amoenum on glycemic control and body weight in streptozotocin_induced diagnostic Male Rats. Pars. Journal of medical sciences, 13(1): 37-44. (In Persian)

Mehrabani, M., Shams-Ardakani, M., Ghannadi, A., Ghassemi-Dehkordi, N. and Sajjadi-Jazi, S. E. 2005a. Production of rosmarinic acid in Echium amoenum Fisch. and C.A. Mey. Cell Cultures. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 2: 111-115.

Mehrabani, M., Ghassemi, N., Ghannadi, E.S.A. and Shams-Ardakani, M. 2005b. Main phenolic compound of petals of Echium amoenum Fisch and CA Mey, a famous medicinal plant of Iran. Journal of Pharmaceutical Sciences, 13(2): 65-69.

Min, J., Yu, S.W., Baek, S.H., Nair, K.M., Bae, O.N., Bhatt, A., Kassab, M., Nair, M.G. and Majid, A. 2011. Neuroprotective effect of cyanidin-3-O-glucoside anthocyanin in mice with focal cerebral ischemia. Neuroscience Letters, 500: 157-161.

Naderi nagy bagger candy, M. and Rezaee, M.B. 2004. Piromory phytochemical investigation of Echium amoenum. Iranian journal of medicinal and aromatic plants researches, 20(3): 377-383. (In Persian)

Nooriyan Soroor, E., Rouzbehan, Y. and Alipour, D. 2013. Effect of Echium amoenum extract on the growth rate and fermentation parameters of mehraban lambs. Animal food sciences and Technology, 184: 49-57.

Patocka, J. and Navratilova, Z. 2019. Bioactivity of Echium Amoenum: A Mini Review. A Mini Review. Biomedical Journal of Scientific and Technical Research, 20(2): 14915-14917.

Rabbani, M., Sajjadi, S.E., Vaseghi, G. and Jafarian, A. 2004. Anxiolytic effects of Echium amoenum on the elevated plus-maze model of anxiety in mice. Fitoterapia, 75: 457–464.

Rabiei, Z. and Setorki, M. 2018. Effect of hydroalcoholic Echium amoenum extract learning and memory impairment in rats. Pharmaceutical Biology, 56(1): 672-677.

Sabaeifard, P. 2015. Antibacterial activity of Echium amoenum aqueous and ethanolic extracts. Third International Student Biotechnology Congress.

 

Sadigh Ara, P., Barin, A., Jahed, G.H. and Farjadmand, F. 2013. Assessment of Antioxidant capacity and Anti_Inflammatory of alcoholic extraction of chamomile, morus, marshmallow, borage and rosemary.  Knowledge and health, 8(1): 31-34. (In Persian)

Sadeghi, L., Tanwir, F. and Yousefi Babadi, Y. 2018. Physiological and Biochemical Effects of Echium Amoenum Extract on Mn2⁺-Imposed Parkinson Like Disorder in Rats. Advanced Pharmaceutical, 8(4): 705-713.

Safaeian, L., Tameh, A.A., Ghannadi, A., Naghani, E.A., Tavazoei, H. and Alavi, S.S. 2015a. Protective effects of Echium amoenum Fisch. and CA Mey. Against cerebral ischemia in the rats. Advanced Biomedical Research, 4: 22-29.

Safaeian, L., Haghjoo Javanmard, S., Ghanadian, M. and Seifabadi, S. 2015b. Cytoprotective and antioxidant effects of Echium amoenum anthocyanin rich extract in human endothelial cells (HUVECs). Avicenna Journal of Phytomedicine, 5(2): 157-166.

Sayyah, M., Boostani, H., pakseresht, S. and Malaieri, A. 2009. Efficacy of aqueous extract of Echium amoenum in treatment of obsessive- compulsive disorder. Progress in Neuro- Psychopaharmacology and Biological Psychiatry, 33: 1513-1516.

Shafaghi, B., Naderi, N. and Tahmasb Kamalinejad, M. 2002. Anxiolytic effect of Echium amoenum L, in mice. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 1: 37-41.

Soltani Nejad, S., Zeighami, M., Beirami, A. and Amirifar, A. 2020. Effect of Echium amoenum on the anxiety of college students. Complementary Medicine Journal, 10(1): 46-55.

Taghipoor, F., Amoei, A. and Nazarian, H. 2015. Entrepreneurship package of cultivation of Echium amoenum. Asrar_e_elm: Tehran, 56-72. (In Persian)