بررسی چگونگی ساختار و عوامل مؤثر بر زیستپذیری فضاهای شهری بر مبنای حس تعلق مکانی بین شهروندان تهرانی

آمایش محیط

دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 27-46   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سارا میرزاحسین¹؛ ملیحه احمدی^{* 2}؛ کیانوش ذاکرحقیقی³

¹گروه شهرسازی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه شهرسازی ، واحد شهر قدس ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

³گروه شهرسازی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

چکیده

زیست‌پذیری نقش اساسی در حیات، رشد شهرها و کیفیت زندگی شهروندان دارد. بسیاری از شهرهای ایران به رغم داشتن توانایی‌های محیطی بالا، با مسائل و تنگناهای زیست‌پذیری متعددی روبه‌رو هستند که یافتن راهکار برای آنها از اولویت‌های اساسی به شمار می‌رود. زیست‌پذیری به عنوان مکانی مناسب برای زندگی انسانی معنا شده است. یکی از ابعادی که این مفهوم را تحت تأثیر قرار داده است، جوانب معنایی و ذهنی شهروندان است که بارزترین آنها مفهوم حس تعلق به مکان در شهر از نگاه شهروندان است. در همین راستا، در این پژوهش، اثر حس تعلق مکانی بر زیست‌پذیری شهروندان در شهر تهران بررسی شده است. انتخاب شهر تهران نیز به دلیل جمعیت بالای شهرنشین و جابجایی زیاد جمعیت در آن است که در حال حاضر با مسایل زیست‌پذیری روبرو است. برای رسیدن به این هدف، روش تحلیل عاملی مبتنی بر معادلات ساختاری با ابزار پرسشنامه در مناطق یک، چهار، پنج و شش تهران است. علت انتخاب این مناطق، واجد بودن ترکیبی مناسب از بافت قدیم و نوساز و همچنین شرایط مختلف محیطی در بین مناطق منتخب شهر تهران است. نتایج نشان داد که مؤثرترین مسیر ارتقای زیست‌پذیری که آماره t آن در محدوده ۳/۵ تا ۷/۳۶ است؛ شامل مسیر (کالبد-معنا-سرمایه فرهنگی-حس مکان-کیفیت زندگی ذهنی-زیست‌پذیری) است. همچنین درک از وضعیت موجود شهر توسط شهروندان تهرانی، در دو مرحله اجتماعی و روانی صورت می‌پذیرد که مرحله اجتماعی یعنی درک روابط جمعی بیرونی مقدم بر جنبه روانی یعنی ادراکات ذهنی افراد خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

زیست‌پذیری شهری؛ حس تعلق مکانی؛ فضای شهری؛ شهروند تهرانی؛ مدل‌سازی معادلات ساختاری

مراجع

 

• ابراهیم پور، ا. 1399. برنامه‌ریزی بیوفیلیک رویکردی جدید در راستای دستیابی به زیست‌پذیری در شهرهای جدید ایران ( نمونه موردی : شهر جدید هشتگرد ). نشریه آمایش محیط، 13(50)، 39-59.
• اوصانلو، ع؛ عندلیب، ع؛ طغیانی، ش. 1400. تبیین فرایند پایش توازن کالبدی در مدل نوسازی متوازن بافت‎های فرسوده‎ی شهری با استفاده از روش سیستم داینامیک (نمونه موردی: بافت فرسوده مرکزی شهر زنجان). نشریه آمایش محیط، 14(55)، 35-60.
• بندرآباد، ع، ۱۳۹۰. شهر زیست‌پذیر از مبانی تا معانی. آذرخش.192.
• پاکزاد، ج، ۱۳۹۴. سیر اندیشه‌ها در شهرسازی. آرمانشهر.440.
• تاجیک، م، ۱۳۸۴. روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. فرهنگ گفتمان.232.
• خراسانی، م، رضوانی، م، ۱۳۹۲. سنجش و ارزیابی مؤلفه‌های زیست‌پذیری در سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهری (بررسی موردی: شهرستان ورامین). توسعة روستایی، (1) ۵، ص 110-89.
• رلف، ا، ۱۳۹۷. مکان و بی مکانی. محمدرضا نقصان محمدی. آرمان شهر.174.
• ساسان پور، ف، تولایی، س، جعفری اسد آبادی، ح، 1393. قایلیت زیست‌پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: کلان شهر تهران). انجمن جغرافیای ایران، 42، 157-129
• شویره، ک، فونتن، ا، .1385. واژگان بوردیو، مرتضی کتبی. نی.152.
• صالحی‌امیری،س، ر، سپهرنیا، ر، 1394. الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران، ققنوس. 280.
• فرجی، س؛ حامی، ا؛ امامی، ف،1400. ارزیابی شاخص‎های کیفیت منظر عمومی شهری. نشریه آمایش محیط، 14(55)، 61-80.
• فلاحت، م. 1385. مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهندۀ آن. نشریة هنرهای زیبا، 26، 66-57.
• گلکار،ک، 1390. آفرینش مکان پایدار: تأمالتی در باب نظریه طراحی شهری. دانشگاه شهید بهشتی.510.
• لنگ، ج، 1386. آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه علیرضا عینی فر، دانشگاه تهران. 328.
• نوغانی، م، 1382. آموزش و پرورش و بازتولید فرهنگی، آموزش علوم اجتماعی، 3. ص 12-21.
• ویلر، استفان؛ ف، 1393. برنامه‌ریزی برای پایداری: ایجاد جامعۀ زیست‌پذیر، متعادل و اکولویی ، ترجمۀ محمود جمعه پور و شکوفه احمدی، نشر علوم اجتماعی، تهران.
• Adam, M., Ab Ghafar, N., Ahmed, A., & Nila, K. (2017). A systematic review on city liveability global research in the built environment: publication and citation matrix. Journal of design and built environment, 62-72.
• Bland, J. M., & Altman, D. G. (1997). Statistics notes: Cronbach's alpha. Bmj, 314(7080), 572.
• Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgement of taste. Harvard university press.
• Burton, M. (2014). Quality of place. In Encyclopedia of quality of life and Well-Being research (pp. 5312–5314): Springer.
• Canter, D. 1977. The Psychology of Place. London: Architectural Press.
• Cochran, W. G. (1940). Note on an approximate formula for the significance levels of z. The Annals of Mathematical Statistics, 11(1), 93-95.
• Cowan, R., & Rogers, L. (2005). The dictionary of urbanism (Vol. 67). Tisbury: Streetwise press.
• Degnen, C. (2018). Cross-Cultural Perspectives on Personhood and the Life Course. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Structural equation models with unobservable variables and measurement error: Algebra and statistics. 382-388.
• Jacobs, A., & Appleyard, D. (1987). Toward an urban design manifesto. Journal of the American Planning Association, 53(1), 112-120.
• Hahlweg, D. (1997). The city as a family. Making Cities Livable. International Making Cities Livable Conferences. California, USA: Gondolier Press.
• Heylen, K. (2006). Liveability in social housing: three case studies in Flanders. In ENHR Conference'Housing in an Expanding Europe: Theory, Policy, Implementation and Participation', Date: 2006/07/02-2006/07/05, Location: Ljubljana (Slovenia).
• Insch, A., & Florek, M. (2010). Place satisfaction of city residents: Findings and implications for city branding. Towards effective place brand management: Branding European Cities and Regions, 191-204.
• Krosnick, J. A., & Fabrigar, L. R. (1997). Designing rating scales for effective measurement in surveys. Survey measurement and process quality, 141-164.
• Lennard, H. L. (1997). Principles for the livable city. In Making Cities Livable. International Making Cities Livable Conferences. Gondolier Press: California, USA.
• Mccrea, R., Stimson, R., & Western, J. (2005). Testing a moderated model of satisfaction with urban living using data for Brisbane-South East Queensland, Australia. Social indicators research, 72(2), 121-152.
• Morley, D., & Robins, K. (1996). Under Western Eyes: Media, Empire and Otherness. Spaces of Identity. Global Media, Electronic Landscapes and Cultural Boundaries, London: Routledge, 125-146.
• Norris, T., & Pittman, M. (2000). The healthy communities movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, 115(2-3), 118.
• Paxton, P. (1999) "Is Social Capital Declining in the United States? A Multiple Indicator Assessment". American Journal of Sociology. 105(1):88-127.
• Peter, E. (2002). Livable cities: Urban struggles for livelihood and sustainability.
• Pryer, J. A. (2017). Poverty and vulnerability in Dhaka slums: the urban livelihoods study. Routledge.
• Punter, J. (1991). Participation in the design of urban space. Landscape design, 200(1), 24-27.
• Relph, E.1976. Place and Placelessness, Pion, London.
• Southworth, M. (1989). Theory and practice of contemporary urban design: a review of urban design plans in the United States. Town Planning Review, 60(4), 369.
• Shamai, S., & Ilatov, Z. (2005). Measuring sense of place: Methodological aspects. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 96(5), 467-476.
• Timmer, Vanessa and Seymour, Nola- kate,(2006), The livable city. International centre for Ssutainable cities, Canada,PP25.
• Usamah, M., Handmer, J., Mitchell, D., & Ahmed, I. (2014). Can the vulnerable be resilient? Co-existence of vulnerability and disaster resilience: Informal settlements in the Philippines. International journal of disaster risk reduction, 10, 178-189.
• Visser, P., Dam, V. F., & Hooimeijer, P. (2005, June). The influence of neighbourhood characteristics on geographical differences in house prices in the Netherlands. In European Network for Housing Research (ENHR) International Housing Conference (Vol. 29, pp. 149-169).
• Wang, M., Yang, Y., Jin, S., Gu, L., & Zhang, H. (2016). Social and cultural factors that influence residential location choice of urban senior citizens in China–The case of Chengdu city. Habitat International, 53, 55-65.
• Waxman, Lisa Kinch (2004), More Than Coffee: An Examination of People, Place, and Community with Implications for Design. Ph.D. Thesis, Florida State University.