تحلیل تأثیر شاخص‌های کنش عقلائی بر مشارکت شهروندان در طرح‌های توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر‌رسمی (نمونه موردی: محلات وکیل‌آباد و اسلام‌آباد 2 ارومیه)

آمایش محیط

دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 181-200   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

لیلا رحیمی^{* 1}؛ حدیث بردبار²؛ روناک جمشیدی³

¹استادیار، گروه معماری، دانشکده عمران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در کشور­های در­ حال توسعه از جمله ایران، افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین سبب بروز معضلات عمده‌ای نظیر ازدیاد سکونتگاه­های غیر­رسمی شده است. در همین راستا رویکردها و طرح‌های مختلفی مطرح گردید که ناکارآمدی آن‌ها، منجر به ظهور رویکرد توانمندسازی شد. لازم به ذکر است که مشارکت ساکنان در توانمند‌سازی سکونتگاه­‌های غیر­رسمی از جمله راهبردهای مورد تأیید پژوهشگران شهری می‌باشد؛ زیرا در این صورت می‌توان از قابلیت‌‌های افراد جامعه در جهت بهبود شرایط بهره گرفت. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی تأثیرگذاری شاخص­های رویکرد کنش عقلائی (هزینه-منفعت) در ارتقاء مشارکت مردم جهت اجرایی شدن طرح­های توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر­رسمی است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، تحلیلی و میدانی به شیوه آمیخته می‌باشد، همچنین برای گردآوری داده‌های پژوهش از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی (پرسش‌نامه) استفاده شده است؛ به‌طوری ‌که داده‌های کمی با پرسش‌نامه پژوهشگرساخته گردآوری شد و برای تحلیل‌های پژوهش نیز از آزمون‌های آماری پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد با ارتقاء سطح شاخص­های کنش عقلائی، میزان مشارکت ساکنان محدوده در اجرایی شدن طرح­های توانمندسازی افزایش می­یابد. همچنین نتایج تحلیل مدل مسیر نشان داد که شاخص‌های اثرپذیری توصیه­های دولت در زمینه طرح­های توانمندسازی با امتیاز (0.490) و سپس سودمندی انجام طرح­های توانمندسازی با امتیاز (0.445) بیشترین میزان اثرگذاری؛ و شاخص‌های سودمندی تخریب واحدهای مسکونی و تجمیع آن­ها با امتیاز (0.128) و انجام به موقع طرح­ها توسط شهرداری با امتیاز (0.292)، کمترین میزان تأثیرگذاری بر مشارکت مردمی را دارند.

کلیدواژه‌ها

کنش عقلائی؛ مشارکت؛ توانمندسازی؛ سکونتگاه‌های غیررسمی؛ ارومیه

مراجع

 

1. افشاری آزاد، س.، عثمانی، آ.، پیری، سعید.، خسروبیگی، ب. 1394. ادراک ساکنان در سکونتگاه‌های غیررسمی و ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی آن، نمونه مورد مطالعه: حصار امام خمینی (ره) شهر همدان. نشریه آمایش محیط، 37 (10): 9-36.
2. پیری،ع.، رضاییان،م. 1393. امکان سنجی توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی بر بنیان سیاست‌های دارایی مبنای توسعه اجتماعی محلی مطاله موردی: سکونتگاه‌های غیررسمی کلانشهر تبریز. فصلنامه مطالعات شهری،10 (3): 72-63.
3. جمشیدی، ع.، جمینی، د.، جمشیدی، م.، چراغی، ر. 1392. اسکان غیررسمی، اولویت‌بندی چالش‌های محله جعفرآباد شهر کرمانشاه. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 4 (45): 242-221.
4. حسین زاده دلیر، ک.1381. حاشیه نشینان تبریز. چاپ سوم. دانشگاه تبریز.
5. حیدری نوشهر، م.، نظریان، ا. 1390. بررسی عوامل مؤثر بر حاشیه نشینی و بازتاب‌های آن با تأکید بر کاربری خدمات شهری نمونه مورد مطالعه: شهر یزد. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 31 (8): 49-31.
6. داداش پور، ه.، علیزاده، ب. 1390. اسکان غیررسمی و امنیت تصرف زمین. آذرخش. تهران.
7. رجایی، س.ع.، عباسی فلاح، و.، نجفی، ا. 1396. ارزیابی تطبیقی شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ورامین، نشریه آمایش محیط، 46 (12): 149-176.
8. رستم زاده، ی. 1391. ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در محلات شهری با بررسی نگرش ساکنین محلی؛ مورد پژوهی: محله توحید بندرعباس. مجله مدیریت شهری، 23 (6): 336-321.
9. زالی، ن.، رحمتی، ی.، چاره، ن. 1394. ارزیابی و نقدی بر طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی شیراز نمونه مورد مطالعه: محله مهدی آباد (کتس بس). نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 23 (6): 132-115.
10. زیاری، ک.، سالاروندیان، ف.، قنبری نسب، ع.، حبیبی، ل. 1392. بررسی و تحلیل تطبیقی تفاوت‌های سکونتگاه غیررسمی شیراز موارد مطالعه شهرک بهار، مهدی آباد، سهل آباد. فصلنامه آمایش محیط، 21 (6): 64-39.
11. سرگلزایی جوان، ط.،‌هادیانی، ز. 1395. امکان‌سنجی توانمندسازی محله‌های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایه اجتماعی در محله شیرآباد شهر زاهدان. فصلنامه رفاه اجتماعی، 63 (16): 213-185.
12. شکویی، ح. 1392. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. سمت. تهران.
13. مسعود، م.، حق وردیان، ف. 1391. نقش سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی مطالعه موردی: پیرامون محله استخر عینک رشت. نشریه چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 18 (7): 140-128.

 

14. Abbot, J. 2002. An Analysis of Informal settlements Upgrading, an Critique of Existing Mythological Approaches. Journal of Habitat international, 26 (11): 303-315.
15. Arimah, B.C. 2010. the face of urban poverty, explaining the prevalence of slums in developing countries. UNU-WIDER.
16. Aziz, N. N. A., Hassan, W. H. A. W., Saud, N. A. 2014. The effects of urbanization towards social and cultural changes among Malaysian settlers in the federal land development schemes (FELDA). Journal of Johor Procedia-Social and Behavioral Sciences, 68 (13): 910-920.
17. Dubovyk, O., Sliuzas, R., Flacke, J. 2016. Spatio-temporal modelling of informal settlement development in Sancaktepe district, Istanbul, Turkey. Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 66 (2): 235-246.
18. Güzey, Ö. 2016. The last round in restructuring the city: Urban regeneration becomes a state policy of disaster prevention in Turkey. Journal of Cities, 50 (32): 40–53.
19. Khalifa, M. 2016. Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development. Journal of Ain Shams Engineering Journal, 6 (4):1151–1159.
20. Mukhija, V. 2009. Upgrading Housing Settlrment in developing countries. Journal of Cities, 36 (4): 213-222.
21. Njoh, A. J. 2015. An OLS analysis of the impact of colonialism on inter-country differentials in slum incidence in Africa. Journal of Cities, 44 (12): 104–111.
22. Pugh, C. 2011. the theory and practice of housing sector development for developing countries. Journal of Housing Studies, 20 (31): 4-16.
23. Rapoport, A. 2003. Cultura, Arquitectura Y Diseño. Barcelona: Univ. Politèc. de Catalunya 28.
24. F. 2006. dictionary of Urban planning and regional. Aeej, First Edition, tehran.
25. The Housing Development Agency. 2012. South Africa: Informal settlements status. Killarney. Johannesburg: The Housing Development Agency.
26. Todes, A. 2012. Urban growth and strategic spatial planning in Johannesburg. Journal of South Africa Cities, 29 (8): 158–165.
27. UN Habitat, 2012. urban planning for leaders. UN habitat for a better urban future.
28. UN Habitat. 2010. The challenge of slums; global report on human settlements and metropolitanisation.
29. UN Habitat .2003. the challenge of slums; global report on human settlements and metropolitanisation.
30. 2001. Municipal and Management in Asia: A comparative study. In: United Nation Economic and Social Commission for Asia and the specific.
31. UN-Habitat. 2010. Global urban indicators–selected statistics: Global report on human settlements. Gateshead, England: Earthscan.
32. Wekesa, B.W. S., Mukhija, G.S., Otieno, F.A.O. F. 2012, A review of physical and socio-economic characteristics and intervention approaches of informal settlements. Journal of Habit International, 35 (2): 238-245.