چالش‌های‌ نهاد قسامه؛ ‌امکان‌ و ‌امتناع‌ جایگزینی‌آن‌ در ‌حقوق ‌کیفری ‌ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 67، خرداد 1401، صفحه 218-231   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.691901

نویسندگان

ابوالحسن مجتهد سلیمانی¹؛ مریم آگاه پور^{* 2}

¹استادیار، گروه فقه و حقوق خصوصی، واحد کرج، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران.

²دکتری تخصصی گروه فقه و حقوق جزا، واحد کرج، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

چکیده

یکی از ادله اثبات جرم در نظام کیفری ایران، قسامه است. با توجه به محدودیتهایی که استناد به قسامه را در جهت اثبات جنایت با مشکل مواجه می­سازد، ارائه جایگزینی برای نهاد قسامه، امری ضروری به نظر می­رسد. یکی از جایگزین­هایی که می­تواند نقشی همانند قسامه را ایفا نماید، امارات قضایی (ادله علمی) است که به دلیل پیشرفت علوم، جایگاه و اعتبار خاصی در میان سایر ادله اثبات دعوا دارد. دلایل فقهی نیز بر مشروعیت اماره قضایی گواهی می­دهند و آن را یکی از راههای معتبر در اجرای عدالت می­دانند. با توجه به حصری نبودن ادله اثبات امور کیفری، طریقیت داشتن ادله اثبات جرم در حق­الناس به ویژه جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص، پیشرفت علوم و فنون و وجود روش های علمی و دقیقی مانند انگشت نگاری، چهره نگاری، علم بیولوژی، رجوع به کارشناس و نظایر آن، می­توان از امارات قضایی در مسیر دادرسی اثبات جنایت به عنوان جایگزین قسامه بهره برد. پژوهش حاضر با تکیه بر منابع متعبر فقهی، به دنبال تبیین این جایگزین است.

کلیدواژه‌ها

قسامه؛ لوث؛ جنایت؛ عرف؛ ادله علمی

مراجع

کتاب­ها

قرآن کریم

       ابن بابویه، محمد بن علی(1413). من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

ابن فهد الحلی، جمال الدین(1411). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. تحقیق مجتبی عراقی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم(1408). لسان العرب. بیروت: بی نا.

حر عاملی، محمد بن حسن(1403). تفصیل وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.

حلی، حسن بن یوسف.(بی­تا) .المنتهی­المطلب، بیجا: بینا.

حلی، محمد بن حسن بن یوسف(1387). ایضاح الفوائد (چاپ یازدهم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.

حلی، نجم الدین جعفر بن حسن(1409). شرائع­الإسلام(چاپ چهارم). تهران: استقلال.

داورزنی، حسین(1390). پژوهشی در امکان تعمیم ادله اثبات جرم. تهران: نشر راشدین. 

رشتی، حبیب­الله(1394). کتاب­القضا(چاپ اول)، قم: انتشارات دارالقرآن الکریم.

زحیلی، محمد(بی­تا). وسائل­الاثبات(چاپ دوم)، الریاض: انتشارات المکتبه الموید.

سبحانی، جعفر(1385). نظام القضاء و الشهاده فی شریعه الاسلامیه الغراء. قم: مؤسسه امام صادق (ع).

عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین­بن­علی(بی­تا). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. قم: دارالهدی للطباعه و النشر.

فیومی، احمد بن محمد(1405). مصباح المنیر. قم: بی نا.

کاتوزیان، ناصر(1385). اثبات و دلیل اثبات(چاپ سوم)، تهران: میزان.

کلینی، محمدبن یعقوب(1406). الکافی(چاپ چهارم)، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.

مرعشی شوشتری، سیدمحمدحسن(1379). دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام. تهران: نشر میزان. 

مفید، محمد بن محمد(1413). المقنعه. قم: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید.

مکی (شهید اول)، محمد(1402). القواعد و الفوائد. قم: مکتبه المفید.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم(1408). فقه القضاء. قم: انتشارات امیرالمؤمنین.

موسوی بجنوردی، محمد(1385). فقه تطبیقی «بخش جزائی». تهران: انتشارات سمت.

موسوی خمینی، روح­الله(1388). تحریرالوسیله(چاپ چهارم)، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

موسوی خمینی، روح­الله(1410). الرسائل(چاپ اول)، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

نجفی، محمدحسن(1415). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

نراقی، محمدمهدی(1388). أنیس المجتهدین فی علم الأصول. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود(1382). بایسته­های فقه جزا. تهران: انتشارات میزان.

مقالات

دارایی باف، مهدیه(1391). بررسی دلایل عدم توقیفی بودن ادله از منظر فقه و حقوق. دومین کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

داروئی، عباسعلی؛ اسکندری، حسن؛ اسکندری، حسین(1400). تاملی بر چالش­های شهادت در نظام دادرسی ایران، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال هفدهم، شماره شصت و پنج، ص 177- 159.

فیض، علیرضا(1385). عرف عقلاء، نشریه جستارهای فلسفی، شماره 7.

کلانتری، کیومرث و همکاران(1396). قلمرو و شرایط اعمال قاعدهی درأ در حدود و تعزیرات، فصلنامه تعالی حقوق، شماره 14.

واسعی، سیدمحمد(1379). فقه و عرف، مجله قبسات، دوره 5.