بررسی مؤلفه های کم خردی در شخصیت مسعود غزنوی بر اساس مدل سه بُعدی خرد آردلت

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 70-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.692014

نویسندگان

مرضیه مشعلیان¹؛ لیلا هاشمیان^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

خرد مقوله‌ای است که علاقه به آن در حوزۀ روان‌شناسی به سرعت رو به فزونی است و در طول دو دهۀ گذشته، پژوهش­ های روان­شناسی پیرامون خرد به شدّت از نظر کمیّت رشد یافته است. مدل­ های علمی خرد و پژوهش­ های انجام گرفته در مورد ویژگی­ های خردمندان همگی بر وجود یک عامل شناختی و یک توازن فکری در همۀ خردمندان توافق دارند و ضعف و کاستی در هر یک از عوامل را منجر به رفتار بی­ خردانه می­ دانند. با وجود اینکه مفهوم خرد، خردمندی و خردمند واژه‌های شناخته شده در میان مردم فرهنگ‌های مختلف هستند و هر یک از افراد فرهنگ‌های مختلف براساس جهان‌بینی خود به توصیف خرد می­ پردازند، همچنان مشاهده می‌کنیم که بسیاری از افراد جوامع در مسائل سیاسی، اجتماعی، روان ­شناختی و به طور کلی در زندگی، مسیرهای نادرست را طی کرده و زمینۀ آسیب‌پذیری را برای خود و دیگران فراهم می­ کنند. تاریخ مملو از بی­ خردی رهبران است و انسان در حکومت بیش از هر رشته دیگر از فعالیت­ های بشری از خود بی­ کفایتی و بی­ خردی نشان داده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی مؤلفه‌های کم‌خردی در شخصیت سلطان مسعود غزنوی، در تاریخ بیهقی و براساس نظریۀ سه‌ بعدی خرد آردلت صورت گرفته است. این پژوهش براساس تحلیل محتوا و منابع کتابخانه­ ای و در چارچوب رویکرد کیفی انجام شده است و جامعۀ آماری آن کتاب «تاریخ بیهقی» می ­باشد که از طریق نمونه ­گیری هدفمند، شخصیت سلطان مسعود به عنوان فرد کم­خرد براساس نظریۀ خرد سه‌بعدی آردلت، برگزیده شده است.

کلیدواژه‌ها

خردمندی؛ کم‌خردی؛ نظریۀ خرد سه ‌بُعدی آردلت؛ تاریخ بیهقی؛ سلطان مسعود غزنوی

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، علی، سعید نهایی، وحید (1386) توصیفی جامع از روش‌های تحقیق (پارادایم‌ها، استراتژی‌ها، طرح‌ها، رویکردهای کمی، کیفی و ترکیبی)، تهران: تولید دانش.

بیهقی، ابوالفضل (1383) تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، به اهتمام محمد جعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

بیهقی، ابوالفضل (1371) تاریخ بیهقی، به اهتمام دکتر خلیل خطیب رهبر، چاپ 2، تهران: انتشارات مهتاب.

تاکمن، باربارا (1392) تاریخ بی‌خردی از تروآ تا ویتنام، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: کارنامه.

دبیر سیاقی، محمد (1369)گزیدۀ تاریخ بیهقی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های حبیبی.

صفا، ذبیح ا... (1369) حماسه‌سرایی در ایران، جلد 5، تهران: امیرکبیر.

کُرد نوقابی، رسول (1396) روان‌شناسی خرد، تهران: انتشارات ارجمند.

کاکاوند، رشید (1388) شعور قلم، تهران: نشر ققنوس.

متینی، جلال (1386) سیمای مسعود غزنوی در تاریخ بیهقی، یادنامۀ ابوالفضل بیهقی به کوشش محمد جعفر یاحقی، چاپ 3، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

یوسفی، غلامحسین (1380) دیداری با اهل قلم، تهران: انتشارات علمی.

یاحقی، محمد جعفر (1350) یادنامۀ ابوالفضل بیهقی، چاپ 3،مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

مقالات

اسعدی، سمانه. (1394). ویژگی‌های افراد خردمند بر پایۀ نظریه‌های ضمنی: با نگاهی بر تفاوت گروه‌های سنی و جنسیتی. پژوهش‌نامۀ وران‌شناسی مثبت، 1(پیاپی1)، 66-51.

اسعدی، سمانه، امیری، شعله، مولوی، حسین. (1394). تحول خردمندی از دورۀ نوجوانی تا سالمندی. مجلۀ روان‌شناسی، 19(پیاپی73)، 37-52.

کرد نوقابی، رسول، کرمی، نساء، دلفان بیرانوند، آرزو، نظری، نجمه. (1397). مؤلفه‌های کم‌خردی از نظر فردوسی براساس شخصیت کیکاووس. فصلنامۀ علمی - پژوهشی ادبیات تطبیقی، 6(3)، 131-152.

منشادی، مرتضی، اطهری، حسین. (1394). چگونگی عروج و افول حکومت در تاریخ بیهقی. فصلنامۀ سیاست، 45(1)، 184-161.

منابع لاتین

Ardelt, M. (2003). Development and empirical assessment of a three -dimensional wisdom scale. Research on Aging , 25, 275-324.

Ardelt, M. (2011) .The measurement of wisdom: A commentary on Taylor, Bates, and Webster's com-parison of the SAWS and 3D-WS. Experiment Aging Research, 37(2), 241-255.

Webster, J.D. (2007). Measuring The Character Strength of Wisdom. Iternation of Aging and Human Development, 65(2), 163-183.