بررسی ویژگی سبکی «تأکید» در روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه قاجار و شناخت گوشه‌ای از شخصیت او بر این اساس همراه با نقدی بر تصحیحات غیرتخصصی از آثار وی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 268-300   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1916857.2150

نویسندگان

نسیم محمدی¹؛ علی محمد موذنی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در این مقاله برای نخستین بار با رویکرد زبانی، ادبی و سبکی و با روش (توصیفی– تحلیلی – آماری) مسأله «تأکید» و انواع آن را به‌عنوان یکی از ویژگی‌های سبکی مهم و پربسامد در روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه قاجار بررسی کرده‌ایم؛ به این منظور ابتدا در قالب نموداری مهم‌ترین روش‌های تأکید در کلام را در دو بخش صرف و نحو با استفاده از مهم‌ترین آرای محققان و نیز اجتهاد شخصی، نشان داده‌ایم و بعد مهم‌ترین شیوه‌های تأکید را در این یادداشت‌ها بررسی کرده‌ایم. با تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده وجه تازه‌ای را از شخصیت ناصرالدین شاه نشان داده‌ایم و در‌نهایت با انتخاب مثال‌های تصادفی از اصل نسخ و مقابله با تصحیحات انجام‌شده از این آثار نشان داده‌ایم بدخوانی‌ها، بدفهمی‌ها و حذف‌های بی‌توضیحی که مصححان در این تصحیحات انجام داده‌اند سبب شده است که نتوان برای تحقیقات ادبی و زبانی به این تصحیحات اعتماد و استناد کرد.

کلیدواژه‌ها

ناصرالدین شاه قاجار؛ روزنامه خاطرات؛ سبک‌شناسی؛ تأکید؛ تکرار؛ دستور زبان؛ آلبوم بیوتات سلطنتی

مراجع

کتاب‌ها

اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1350) روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات در اواخر دوره ناصری مربوط به سال‌های 1292 تا 1313 هجری قمری، مقدمه و فهارس ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغتنامه دهخدا، جلد سوم، تهران: دانشگاه تهران.

شمیسا، سیروس (1383) نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا.

فرشید ورد، خسرو (1375) جمله و تحول آن در زبان فارسی، تهران، امیرکبیر.

فرشید ورد، خسرو (1384) دستور مفصل امروز، تهران: سخن.

قاضیها، فاطمه (1381) سفرهای ناصرالدین شاه به قم (1266-1309 ه.ق)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران «پژوهشکده اسناد».

ناصرالدین شاه قاجار (1371) روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان (کتاب دوم)، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، تهران: مدیریت پژوهش و انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.

ناصرالدین شاه قاجار (1389) گزارش شکارهای ناصرالدین شاه قاجار: 1279-1281 ه. ق، تصحیح فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

ناصرالدین شاه قاجار (1395) روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه: ربیع‌الثانی ۱۲۸۲ تا ربیع‌الاول ۱۲۸۳ ق به انضمام سفرنامه مازندران، تصحیح مجید عبدامین، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

ناصرالدین شاه قاجار (1397) دست‌نوشته‌های ناصرالدین شاه قاجار از سفر و شکار در فیروزکوه (محرم الی ربیع‌الاول 1282)، تصحیح فاطمه قاضیها، تهران: میراث مکتوب.

ناصرالدین شاه قاجار (1398) روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار از ربیع‌الاول 1287 تا شوال 1288 ق به انضمام سفرنامه کربلا و نجف، به کوشش مجید عبدامین، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.

ناصرالدین شاه قاجار (1399) روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار از شوال 1288 تا ذیحجه 1290 ق به انضمام سفرنامه اول فرنگ، تصحیح مجید عبدامین، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.

ناصرالدین شاه قاجار، آلبوم 94 بیوتات سلطنتی[ روزنامه خاطرات از 1288 ق تا 1293 ق و سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار به فرنگستان]، شماره منبع: 7230/295، شماره کتاب‌شناسی ملی: ۳۳۲۹۶۷۲، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

ناصرالدین شاه قاجار، آلبوم 96 بیوتات سلطنتی [سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگستان در سال 1306 ق]، شماره منبع: 7228/295، شماره کتاب‌شناسی ملی: ۳۳۱۵۰۰۷، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

ناصرالدین شاه قاجار، آلبوم 97 بیوتات سلطنتی [روزنامه خاطرات از 1279 ق تا 1285 ق]، شماره منبع: 7226/295، شماره کتاب‌شناسی ملی: ۳۳۰۸۰۵۷، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

گرکانی، محمدحسین شمس‌العلماء (1377) ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، با مقدمه جلیل تجلیل، تبریز: احرار تبریز.

وحیدیان کامیار، تقی (1376) در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، مشهد: محقق.

مقالات

رفیعی، داود. (1396). روش‌‌های تأکید کلمه در زبان فارسی. پژوهش های دستوری و بلاغی، 7(12), 147-164. doi: 10.22091/jls.2018.1379.1061

شعار، جعفر. (1342). بحثی درباره اتباع (1). یغما، (181)، 202-204.

شقاقی، ویدا. (1379). فرآیند تکرار در زبان فارسی. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی، به ‌کوشش سید علی میرعمادی، جلد اول، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، (97)، 519-534.

شوقی، عباس. (1323). تلقین - تأکید – تکرار. آموزش‌و پرورش (تعلیم و تربیت)، 14(9)، 474-476.

طیب، سید محمدتقی. (1383). برخی ساختارهای دستوری گونه شعری زبان فارسی. دستور (ویژه نامه نامه فرهنگستان)، 1(1)، 65-78.

فرشید ورد، خسرو. (1354). تأکید و قصر در زبان فارسی. گوهر، (31)، 579-584.