بررسی و تحلیل شیوه‌های وصف عشق در سمک عیار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 384-406   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1934952.2302

نویسندگان

سارا جمالی¹؛ اکبر صیادکوه^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

سمک عیار نوشتۀ فرامرز بن خداد، قدیم‌ترین اثر در حوزۀ ادبیات داستانی زبان فارسی است. اگر چه این داستان بلند عامیانه، از منظر هنر داستان‌نویسی، نقص‌هایی دارد، بسیار جذاب و سرگرم‌کننده است. سمک عیار پر از نشانه‌های زندگی اجتماعی است؛ ولی یکی از گفتمان‌های پربسامد آن عشق است. داستان با عشق شاهزادۀ حلب، خورشید شاه به مه پری، دختر فغفور چین، آغاز می‌گردد و تقریباً تمام روی‌دادهای آن حول محور این عشق می‌گردد. موضوع مقالۀ حاضر بررسی و تحلیل شیوه‌ها و شگردهای وصف عشق، معشوق و عاشق در این داستان است. نویسندگان مقاله می‌خواهند بر طرز تلقی نویسنده از عشق و ملائمات آن تأمل کنند و دریابند که او برای باز نمود ویژگی‌های عشق و احوال عاشق و معشوق و صحنه‌های دیدار و به هم‌آمیزی عشاق، کدام ابزارهای بلاغی را به کار گرفته است.
داده‌های این پژوهش با روش کتابخانه‌ای به دست آمده و پس از مقوله‌بندی، با استفاده از روش کیفی، تحلیل و توصیف شده است. نتایج پژوهش نشانگر آن است که در سمک عیار، عشق اساساً «جسمانی»، «اشرافی» و «مردسالار» و مرکز دایرۀ کنش‌های نیک و بد اشخاص داستان است. این عشق چنان قدرتمند است که می‌تواند عاشق را، در طلب معشوق و رسیدن به وصال از حلب به چین بکشاند. ابزارهای بلاغی نویسنده برای تجسم این احوال، تشبیه، استعاره، کنایه و به ویژه وصف هنری، بوده است.

کلیدواژه‌ها

سمک عیار؛ عشق؛ وصف؛ تصویر؛ گفتگو

مراجع

کتاب‌ها

ارجانی، فرامرز بن خداداد کاتب (1362) سمک عیار، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: نشر آگاه.

انوری، حسن (1381) فرهنگ بزرگ سخن، تهران: نشر سخن.

بیشاب، لئونارد (1374) درس‌هایی دربارۀ داستان‌نویسی، مترجم محسن سلیمانی، تهران: نشر زلال.

پرین، لورنس (1393) ادبیات، جلد2، مترجم علی‌رضا فرح‌بخش، تهران: نشر رهنما.

پورجوادی، نصرالله (1378) بادۀ عشق، تهران: نشر کارنامه.

تقوی، نصرالله (1362) هنجار گفتار، چاپ دوم، اصفهان: فرهنگ‌سرای اصفهان.

حمیدیان، سعید (1395) شرح شوق، جلد 1، تهران: نشر قطره.

دانشور، سیمین (1389) علم الجمال و جمال در ادب فارسی، تهران: نشر قطره.

ذوالفقاری، حسن (1392) یک صد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، تهران: نشر چرخ.

سعدی، مصلح الدین (1385) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: نشر هرمس.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن.

شمس قیس رازی (1360) المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تصحیح محمد فروغی، تهران: نشر زوار.

شمیسا، سیروس (1368) نگاهی تازه به بدیع، تهران: نشر فردوس.

شمیسا، سیروس (1386) بیان، تهران: نشر میترا.

صفا، ذبیح‌الله (1370) گنجینه سخن، تهران: نشر امیرکبیر.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: نشر سخن.

فرشید ورد، خسرو (1363) دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، تهران: نشر امیرکبیر.

کادن، جی. ای (1380) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: نشر شادگان.

کزازی، میرجلال الدین (1372) بدیع، تهران: نشر مرکز.

گرگانی، محمدحسین (شمس العلما) (1377) ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: نشراحرار.

لاج، دیوید (1393) هنر داستان‌نویسی، مترجم رضا رضایی، تهران: نشر نی.

محجوب، محمدجعفر (1382) ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.

معین، محمد (1360) فرهنگ فارسی، تهران: نشر امیرکبیر.

موتمن، زین العابدین (1364) شعر و ادب فارسی، تهران: نشر زرین.

میرزانیا، منصور (1382) فرهنگنامه کنایه، تهران: نشر امیرکبیر.

میرصادقی، جلال، ذوالقدر، میمنت (1377) واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران: نشر مهناز.

میرصادقی، جمال (1367) عناصر داستان، تهران: نشر شفا.

یوسفی، غلامحسین (1372) دیداری با اهل قلم، تهران: نشر علمی.

یونسی، ابراهیم (1365) هنر داستان‌نویسی، تهران: نشر سهروردی.

مقالات

عقدایی، تورج. (1390). مغناطیس زیبایی، نگاهی به اندیشه‌های جمال شناسانۀ سعدی در غزل هایش. فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 3(8)، 3-43.