تحلیل مسئولیت مدنی سبب و مباشر در نظام حقوقی

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 17، دوره 15، شماره 55، خرداد 1401، صفحه 343-382   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/alr.2022.1955072.2319

نویسندگان

علی بابایی¹؛ علیرضا رجب زاده اصطهباناتی^{* 2}؛ علیرضا مظلوم رهنی³

¹دانشجوی دکتری حقوق خصوصی،گروه حقوق، واحد بین الملل قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

²استادیار مدعو گروه حقوق، واحد بین الملل قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

³استادیاردگروه حقوق، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر قدس، ایران

چکیده

زمینه و هدف: مسئولیت مدنی، هم در ارتباط با زیان‌دیده و هم در ارتباط با عامل زیان و هم در ارتباط با جامعه هدف، کارکردهایی خاص دارد. شاید بتوان اصل لزوم جبران خسارت را مهم‌ترین اصل حاکم بر مسئولیت مدنی دانست. موضوع تعدد اسباب اختصاص به بررسی تأثیر اسباب گوناگون در ارتباط با ضرری واحد دارد. این امر ممکن است به شکل اجتماع اسباب مذکور باشد که به نحو طولی یا عرضی منبع واحـدی را مستقلاً در سبب ضمان ایجـاد خسارت تشکیل می‌دهند و یا آنکه اسباب متعدد به صورت مستقل بوده و هر سبب محسوب گردد. شرط تحقق مسئولیت، وجود رابطه سببیت است و این بدان معنی می‌باشد که رابطه سببیت در کنار شروط دیگر مسئولیت قرار می‌گیرد؛ یعنی اگر رابطه سببیت برقرار نشود، مسئولیتی وجود نخواهد داشت.
روش: پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.
یافته‌ها و نتایج: در این پژوهش سعی شده است موضوع یاد شده در قوانین موضوعه ایران و فقه اسلامی و همچنین در قوانین جاریه از جمله قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مقایسه شود. با تغییرات به وجود آمده به موجب ماده 526 قانون مجازات اسلامی سال 1392 در حالت اجتماع سبب و مباشر اصولاً هر دو مسئول بوده، با تفاوت تأثیر میزان مداخله، مسئولیت نیز به طور نسبی خواهد بود و گرایش با عوامل مادی و عینی در حقوق ایران بیش از عوامل سرزنش پذیری و غیرمادی است. ضمان سبب مقدم در تأثیر نیز که در حالت اجتماع اسباب طولی در فقه و حقوق ایران شهرت دارد، به همان ضمان سبب و عامل اولیه در مقابل عامل مداخله‌گر وابسته بی‌شباهت نیست. مباشری که تحت تأثیر عامل اولیه به جنایت و آسیب اقدام نموده، در حقوق ایران با وصف عدم سلب اراده مسئول است.

کلیدواژه‌ها

مسئولیت مدنی؛ اجتماع سبب و مباشر؛ جبران خسارت؛ استناد عرفی

مراجع

- باریکلو، علیرضا. (1385). مسئولیت مدنی. تهران. چاپ اول. میزان.

- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۷۸). ترمینولوژی حقوق. جلد۱۰.گنج دانش.

- حاجی­ده آبادی، احمد. (۱۳۹۰). استناد و نقش آن در شرکت در جرم. تحقیقات حقوقی، 14(53)، 146-107.

https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56252.html

- حسینی‌نژاد، حسین قلی. (1389). مسئولیت مدنی. مجد.

- خوانساری، حاج سیداحمد. (1388). جامع المدارک. دارالکتب العلمیه.

- رستمی، هادی؛ شعبانی کندسری، هادی. (۱395). احراز رابطه سببیت در فرض مداخله عوامل گوناگون در جنایات و خسارات مالی (با تأکید بر قانون مجازات اسلامی سال ۱392). پژوهش حقوق کیفری، 4(15)، 171-144.

https://jclr.atu.ac.ir/article_4439.html

- ساولانی، اسماعیل. (۱395). حقوق جزای عمومی. مشاهیر دادآفرین.

- شهید اول. (۱379). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد. جلد چهارم. المکتب الاعلام الاسلامی.

- صادقی، محمدهادی. (۱392). اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی. مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، 6(2)، 123-97.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=241520

- طباطبایی، سید علی. (۱386). ریاض. جلد دوم. دارالکتب الاسلامیه.

- عاملی، زین­الدین معروف به شهید ثانی. (۱4۱9). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. جلد 15. مؤسسه معارف اسلامی.

- قیاسی، جلال الدین. (1393). تسبیب در قوانین کیفری. چاپ 9. جنگل جاودانه.

- کاتوزیان، ناصر (۱386). الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری) مسئولیت مدنی.جلد 2. موسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

- گلدوزیان، ایرج. (۱387). محشای قانون مجازات اسلامی. مجد.

- محسنی، فرید؛ ملکوتی، نصیر. (1394). رابطه سببیت در قانون مجازات اسلامی 1392. مجله حقوقی دادگستری، 79(91)، 157-133.

http://www.jlj.ir/article_15719.html

- میر محمدصادقی، حسین. (1393). جرایم علیه اشخاص. چاپ 13. میزان.

- هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1423). موسوعه الفقه الاسلامی. جلد 9. چاپ اول. مؤسسه دایرۀ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع).