تحلیل مولفه‌های ‌عملکردی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی بر سرزندگی مجتمع‌های مسکونی شهر رشت

دو فصل‌نامه فضای زیست

مقاله 5، دوره 1، شماره 2، اسفند 1400، صفحه 81-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهسا مولایی هشجین¹؛ امیررضا کریمی آذری^{* 2}

¹دانش‌آموخته دکتری، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

²دانشیار، گروه معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران. نویسنده مسئول.

چکیده

امروزه یکی از مشکلاتی که دامن­ گیر فضاهای معماری و شهری شده است، بحث سرزندگی می‌باشد. سرزندگی یکی از نیازهای اساسی شهرها است که با توسعه روند شهرنشینی و آسیب‌های اجتماعی، اهمیت آن روزبه‌ روز بیشتر می‌شود و از آنجایی که میزان سرزندگی افراد با بهبود کیفیت زندگی آن­ها رابطه مستقیمی دارد، بنابراین پرداختن به این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. مسئله اصلی در این پژوهش عدم پاسخ‌دهی محیط به نیاز‌های روانی شهروندان است که باعث شده فضاهای موجود با عدم رضایت ساکنین مواجه شوند و محیط‌های ناخوشایند و فاقد سرزندگی به ­وجود آورند. بر همین اساس هدف از پژوهش حاضر، بررسی چگونگی و میزان تاثیر مولفه‌های عملکردی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی فضاهای باز و نیمه‌باز بر افزایش حس سرزندگی ساکنین مجتمع‌های مسکونی شهر رشت می‌باشد. روش تحقیق پژوهش ترکیبی (کمی،کیفی) است. در مرحله اول (روش­ کیفی) با مطالعه ادبیات تحقیق و پیشینه پژوهش عوامل موثر بر سرزندگی استخراج شده، سپس داده‌ها از طریق پرسش‌نامه محقق‌ساخته از متخصصین معماری جمع ­آوری و پس از دسته‌بندی با روش رتبه‌بندی آزمون فریدمن مهم‌ترین متغیرها و مولفه‌های موثر بر سرزندگی حاصل شده است. در مرحله بعد (روش­ کمی) داده­ های مورد نیاز با روش مطالعات پیمایشی و از طریق پرسش‌نامه بسته ‌پاسخ محقق­ ساخته از ساکنین سه مجتمع مسکونی پردیسان، کاکتوس و لاکانشهر رشت جمع‌آوری و بر اساس پاسخ‌های ساکنین میزان تاثیرگذاری مولفه‌های موثر بر سرزندگی در مجتمع‌های مسکونی مشخص شده است. در مرحله بعد با آزمون پیرسون درستی فرضیه­ های تحقیق مورد تحلیل وارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهند که در بعد عملکردی «تنوع و انعطاف­ پذیری در کاربری و فعالیت، آسایش­ جسمی، صوتی، بصری، امنیت، دسترسی مناسب، کارایی و رضایت‌مندی، سازگاری و نظارت‌پذیری» در بعد اجتماعی «تعاملات اجتماعی، سازگاری اجتماعی، قابلیت حضورپذیری برای همه گروه‌های سنی» در بعد فرهنگ «غنای حسی و هویت بومی، هویت‌مندی و در بعد زیست‌محیطی «آسایش اقلیمی، همسازی با طبیعت» از عوامل موثر بر سرزندگی در فضاهای باز و نیمه‌باز مجتمع‌های مسکونی درشهر رشت می‌باشند. همچنین در نهایت راهکارهایی درجهت طراحی مبتنی بر این مولفه‌ها در فضاهای باز و نیمه‌باز ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

سرزندگی؛ مجتمع‌های مسکونی؛ بعد عملکردی؛ اجتماعی؛ فرهنگی؛ زیست‌محیطی

مراجع

• بحرینی، سیدحسین. (1382). فرآیند طراحی شهری. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• پاکزاد، جهانشاه. (1388). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی1.تهران: شهیدی.
• پامیر، سای. (1389). آفریش مرکز شهری سرزنده. ترجمه: مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
• پوراحمد، احمد و زارعی، جواد. (1394). سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده‌ شهری مطالعه موردی: منطقه 9 شهر تهران. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، (21)6 ،18-1.
• جلیلی، محمد و عینی‌فر، علیرضا و ‌طلیسچی، غلامرضا. (1392). فضای باز مجموعه‌های مسکونی و پاسخ‌دهی محیطی: مطالعه تطبیقی سه مجموعه مسکونی در شهر همدان. هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 18 (4) ، 57-68.
• جیکوبز، جین. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. ترجمه: آرزو افلاطونی و حمیدرضا پارسی. تهران: دانشگاه تهران.
• چپ‌من، دیوید. (1386). آفرینش محلات و مکا‌ن‌ها در محیط انسان‌ساخت. ترجمه: شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان. تهران: دانشگاه تهران.
• خستو، مریم و سعیدی‌رضوانی، نوید. (1389). عوامل موثر بر سرزندگی فضای شهری. هویت شهر، 4(6)، 61-71.
• رحیمی، لیلا و جعفری، فیروز. (1396). بررسی تطبیقی سرزندگی در فضاهای تجاری تاریخی و مدرن شهر تبریز. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)،7 (4) ،41-56.
• ستاری فرد، شهرام. (1394). بررسی نقش مراکز مذهبی در افزایش سرزندگی شهرهای معاصر؛ مطالعه موردی: محدوده امامزاده صالح تجریش تهران. مدیریت شهری، (40)، 141-158.
• شهبازی، مهرداد و یگانه، منصور و بمانیان، محمدرضا. (1398). غربالگری عوامل سرزندگی محیطی درفضاهای باز مجموعه مسکونی شهر تهران با استفاده از تکنیک فازی. مدیریت شهری و روستایی، ۱۸ (۵۴)،۱۴۷-۱۶۸.
• قربان‌پور، مریم و زالی، نادر و یوردخانی، مختار و آزاده، سیدرضا. (1397). ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر تقویت سرزندگی در مسیرهای پیاده شهری (مطالعه موردی: پیاده راه علم الهدی شهر رشت). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 13(1)، 105-123.
• کریر، راب. (1396). مفهوم عناصر تیپولوژی و مورفولوژیکی فضاهای شهری. ترجمه: خسرو هاشمی‌نژاد. تهران: جهاد دانشگاهی.
• کشاورز، امیر و مولوی، حسین و کلانتری، مهرداد. (1387). رابطه بین سرزندگی و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی با شادکامی در مردم شهر اصفهان. مطالعات روان‌شناختی، 4 (4)، 45- 64.
• گلکار، کوروش. (1385). نشاط و سرزندگی در شهر به کمک طراحی شهری. مجله شهرنگار، 7(39)، 28-24.
• گهل، یان. (1396). زندگی میان ساختمان‌ها. ترجمه: علی اکبری و فرشته کرمیان و نسترن محرابی. تهران: پرهام نقش.
• لنارد،کروهر و لنارد، هنری. (1386). طراحی فضاهای شهری و زندگی اجتماعی. ترجمه: رسول مجتبی‌پور. معماری و شهرسازی، 44(45)، 82-87.
• لینچ، کوین. (1391). تئوری شکل شهر. ترجمه: سید حسین بحرینی. تهران: دانشگاه تهران.
• مقصود، مهرنوش و ذاکرحقیقی، کیانوش. (1398). سنجش میزان سرزندگی در چهارراه ولی‌عصر شهر تهران بر مبنای تحلیل الگوهای فعالیتی موجود در آن. باغ نظر، 16(71)، 5-18.
• هدایت‌نژادکاشی، سید مصطفی و هادیانی، زهره و حاجی‌نژاد، علی و عسگری، علی. (1398). سرزندگی شهری مفهومی میان‌رشته‌ای (واکاوی اصول، ابعاد و شاخص‌ها). مطالعات ساختار و کارکرد شهری،6(20)، 75-103.

 

• Carmona, Matthew& Heath, Tim & Oc, Taner & Tiesdell, (1997). Public Place Urban Spaces. Netherlands: Architectural Press.
• Geraldine Herrmann Lunecke, Marie & Mora, Rodrigo, (2017). The layered city: pedestrian networks in downtown Santiago and their impact on urban vitality. Journal of Urban Design, 23(3), 336-353.
• Jalaladdini, Siavash & Oktay, Derya. (2012).Urban Public Spaces and Vitality: A Socio-Spatial Analysis in the Streets of Cypriot Towns. Asia Pacific International Conference on Environment-Behavior Studies, Vol 35, 664 – 674.
• Landry, Charls. (2000). Urban vitality, A new source of urban competitiveness. Prince Claus Fund Journal, Archive Issue Urban Vitality—Urban Heroes.
• Montgomery, John. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban Design. Journal of Urban Design, 3(1), 93-116.
• Salzano, E. (1997). Seven aims for the livable city. In S. H. Lennard, S. von Ungern Sternberg, & H. L. Lennard (Eds.), Making cities livable (PP. 18-20). California, USA: Gondolier Press.
• .Whyte, William Hollingsworth. (1980). The social life of small urban spaces. Washington, D.C: The Conservation Foundation.
• Yue, Wenze & Chen, Yang & Zhang, Qun & Liu, Yong.(2019). Spatial Explicit Assessment of Urban Vitality Using Multi-Source Data: A Case of Shanghai, China. Sustainability, 11, 638.