جستارهای معرفت شناختی ویلیام چیتیک در ادب عرفانی

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 11، شماره 23، شهریور 1401، صفحه 87-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه نقدبیشی^{* 1}؛ محمد تقی فعالی²؛ هادی وکیلی³

¹دانشجوی دکترای گروه عرفان اسلامی دانشکده الهیات، حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه عرفان اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

بررسی معرفت‌شناختی گزاره‌های ادبیات عرفانی در نمونه‌ای از آثار مولوی و ابن عربی از نظر ویلیام چیتیک هدف این جستار است. «تحقیق» و «تقلید» دو راهبرد شناختی هستند که در متون متقدم و متأخر رد پای خود را بر جای گذاشته و در معرفت‌شناسی معاصر نیز محل بحث و نظر بوده‌اند. حوزة متأثر از این دو علوم عقلی و نقلی است که عرفان پژوهانی مانند ویلیام چیتیک را متوجه خود کرده و هرکدام شیوه متناسب خود را داراست. این گزارش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد چیتیک با روشی پارادوکسیکال عقل را در تمامی معارفی که به دست می‌آورد مقلّد و عقلانی‌ترین جریان تقلید را که تبعیت از خداست موجّه می‌داند. او می‌کوشد تا از میراث ادبی و عرفانی اسلام برای احیای سنت عقلی سود برده و در مقام نقد معرفت‌شناسی مدرن، به نفس از دست رفته شناخت و وجود آدمی از نظر مولوی اشاره می‌کند که در تقلید گرفتار شده است و در آموزه‌های ابن عربی هم تقلید را امری ناگزیر در روند شناخت و تنها از خدا دانسته و راه تفکر و تعقل خلاق را باز می‌کند.هر چند که آرای چیتیک در این باره و نیز در نقد مدرنیته قابل نقد است و به پاره ای از آنها در این مقاله پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

معرفت‌شناسی؛ مولوی؛ ابن‌عربی؛ ویلیام چیتیک؛ ادبیات عرفانی

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1388). مقدمه ابن خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران، شرکت انتشاراتی علمی و فرهنگی.

ابن عربی، محی‌الدین (1405ق). الفتوحات المکیة فی معرفة أسرار المالکیة والملکیة، تحقیق عثمان یحیى، بیروت: دارصادر.

استیونسن، لزلی و همکاران (1398). دوازده نظریه درباره طبیعت بشر، ترجمه: میثم محمدامینی، تهران، نشر نو.

تبریزی، شمس­الدین محمد (1385). مقالات، تصحیح: محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

ترمذی، ابوعیسی­محمد (1398ق). سنن ترمذی، تصحیح: احمدمحمدشاکر، قاهره: شرکة مکتبة و مطعبة مصطفی البابی الحلبی و اولاده.

جرجانی، میرسید شریف (1360). التعریفات، ترجمه: عمران علیزاده، تهران: وفا.

جهانگیری، محسن(1383).محیی­الدین ابن عربی: چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.

چیتیک، ویلیام (1385). راه عرفانی عشق (تعالیم معنوی مولوی)، ترجمه: شهاب­الدین عباسی. تهران: پیکان.

--------  (1389). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن عربی، ترجمه: مهدی نجفی افرا.  تهران: جامی.

--------  ( 1394). علم جهان علم جان: ربط جهان­شناسی اسلامی در دنیای جدید، ترجمه: امیرحسین اصغری. تهران: انتشارات اطلاعات.

--------  (1395). عشق الهی، ترجمه: انشالله رحمتی و حسین کیانی. تهران: سوفیا.

خراسانی، شرف­الدین (1370). «ابن­عربی» در دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، ج4، تهران: مرکز دایرة‌ المعارف بزرگ اسلامی.

راغب اصفهانی، ابی‌القاسم حسین بن محمد (1428)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

سرّاج طوسی، ابونصر (1388). اللمع فی التصوف، ترجمه: مهدی محبتی، تهران: اساطیر.

سهروردی، عمر بن‌ محمد سهروردی (1393). عوارف المعارف، به کوشش: قاسم انصاری، تهران:  شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سهلگی، محمد بن علی (1388). از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

مجلسی، محمدباقر [علامه]1398. بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم‌السلام، 110جلد. قم: دار الکتب الاسلامیه.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1387). شرح التعرّف لمذهب [اهل] التصوف، ج3، به کوشش محمد روشن، تهران: اساطیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1387). مثنوی معنوی، ج2، به کوشش محمد استعلامی، تهران: سخن.

-------- (1388). فیه مافیه، به کوشش بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: خیام.

-------- (1398). مجالس سبعه، به کوشش سلمان مفید، تهران: مولی.

نسفی، عزیزالدین (1399).  کتاب الانسان الکامل، تهران: طهوری.

ورّام بن أبی فراس (1410ق). تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج 1، قم: مکتبة الفقیه.

Chittick, William. C (2014). Rumi’s Path of Realization, http://www.allamaiqbal.com/publications/journals/review/oct01/05.htm.

______________. 1994. Toward a Theology of Development. http://www.allamaiqbal.com/publications/journals/review/oct95/6.htm

______________.1998 .Can the Islamic Intellectual Heritage be Recovered. Iqbal Review. 40/3.