تعامل اجتماعی همسایگی، مسأله‌ای شهری

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 12، شماره 42، خرداد 1401، صفحه 67-100   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2022.693120

نویسندگان

مهدیه باقری¹؛ غلامرضا صدیق اورعی^{* 2}؛ احمد فرزانه³؛ علی یوسفی⁴

¹دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسؤول)

³دکترای جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

⁴دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

لازمه شکل‌گیری جامعه، تعاملات مستمر است و"عیار" سلامت جامعه، تعاملات‌ گرم است. بخش عظیمی از جمعیت جامعة ایران، در شهرها زندگی می‌کنند. اقتضای زندگی شهری، فشردگی جمعیت است و زندگی در شهر، معمولاً داشتن همسایگان متعدد را سبب می‌شود. کم ‌و‌ کیف تعاملات، کیفیت زندگی را متأثر می‌سازد؛ ازین‌رو اندازه و وضعیت تعاملات همسایگی در جامعة ایران، موضوعی قابل‌اعتناست. هدف این نوشتار، توصیف وضع تعاملات اجتماعی همسایگی در ایران است؛ آن‌گونه که جامعه‌شناسان ادراک و گزارش کرده‌اند. تحقیق حاضر به 30 مقالة پژوهشی معتبر که 22 جامعه‌شناس برجستة ایرانی نوشته‌اند، (از مجموعه 714 اثر 119 جامعه‌شناس) استناد کرده است. روش مورد استفاده، روش «تحلیل محتوای جهت‌دار» است. داده‌های بررسی‌شده حاکی از وجود مشکل، «فقدان تعاملات همسایگان»،«کمبود و کاهش روابط و تعاملات همسایگان»، «ضعف تعاملات گرم همسایگان»، «تعاملات سرد همسایگان»، «شناخت محدود همسایگان نسبت به ‌هم» و«کم بودن اعتماد همسایگان به یکدیگر» بوده است. هرکدام از این مشکلات، مشتمل بر مشکلات تعاملی جزئی‌تری است که نشان می‌دهد؛ تعاملات اجتماعی همسایگی در ایران بسیار "کم‌عیار" و بیمار است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

تعامل ‌اجتماعی؛ تعامل سرد؛ تعامل گرم؛ جامعه کم‌عیار؛ همسایگی

مراجع

منابع لاتین

hatala, j.-p. (2006). Social Network Analysis in Human Resource Development. Human Resource Development Review, 45-71.

Hsieh, H.-F., & Shannon, S. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. QUALITATIVE HEALTH RESEARCH, 1277-1288.

Krippendorff, K. (2004). Content analysis: an introduction to its methodology. London: SAGE Publication .

Mayring, P. (2014). Qualitative Content Analysis. Theoretical Foundation, Basic Procedures and Software Solution. Austria: Klagenfurt.

Putnam, R. (2000). Bowling Alone (the collapse and revival of American). New York: Simon and Schuster Paperbacks.

Wasserman, S., & Faust, K. (1994). Social Network Analysis: Methods and Applications. cambrige: cambrige university press.

Zhang, Y. (2006). Content analysis (qualitative, thematic) .

 

منابع فارسی

اسمعیلی، معصومه؛ دشتی، اعظم؛ دهدشت، کوثر.(1397). تجربة زنان تهرانی از بی‌اعتنایی اجتماعی در روابط همسایگی. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان) دورة شانزدهم (2): 221-241.

اصغرپور، احمدرضا؛ صادقی، عطیه. (1393). همکاری و خیرجمعی در یک مجتمع‌ مسکونی. مطالعات جامعه‌شناختی شهری. سال چهارم. 129-160.

آگبرن، ویلیام. فیلدینگ و نیم‌کوف، مایر. فرانسیس. (1353). زمینة جامعه‌شناسی. امیرحسین آریان‌پور. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسة انتشارات فرانکلین.

امامی، علی؛ هاشم نژاد شیرازی، هاشم؛ طاهایی، سید عطاالله و  وحید شالی امینی.(1393). تأثیر محیط کالبدی بر تعاملات میان همسایگان (نمونة موردی: مجموعه‌های مسکونی استان گلستان). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمودرضا. (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش. سال سوم. 15-44.

باستانی، سوسن و ساعی‌مهر، منیره. (1386). سرمایة ‌اجتماعی و مهاجرت و استقرار در شهرهای بزرگ؛ مورد مطالعه: شهر تبریز. جامعه‌شناسی ایران، دورة هشتم. 136-167.

باستانی، سوسن و نیکزاد، سلمه. (1393). شبکه‌های اجتماعی فردی و دلبستگی به محله در شهر تهران: با تأکید بر وسایل ارتباطی نوین. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة دوم. 193-219.

باستانی، سوسن. (1387). بررسی سرمایة‌ اجتماعی شبکه در 10 محلة تهران: بررسی جایگاه روابط محلی در شبکه‌های اجتماعی. مجلة مطالعات اجتماعی ایران، دورة دوم. 55-74.

بخشی، پریسا؛ اکبری قمصری، امیر و تولایی، نوین.(1399). بررسی نقصان روابط همسایگی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در 9 محلة شهر تهران. مسائل اجتماعی ایران دورة یازدهم (1): 7-34.

بهزادپور، محمد؛ گرجی مهلبانی، یوسف و سهیلی، جمال الدین.(1399). ارزیابی نقش طبیعت بر تعاملات همسایگی در مجتمع‌های مسکونی (مورد مطالعه: مجتمع مسکونی اکباتان تهران و مجتمع مسکونی پردیسان قم). آمایش محیط، دورة سیزدهم: 131-152.

بوردیو، پیتر. (1389). شکل‌های سرمایه. افشین خاکباز و حسن پویان،  در: کیان تاجبخش. سرمایة اجتماعی(اعتماد، دموکراسی و توسعه) تهران: شیرازه.131-165.

پارسامهر، مهربان؛ بیرجندی چهارطاقی، فاطمه.(1398). آزمون تجربی تئوری کنش عقلانی در تبیین تعاملات همسایگی (مورد مطالعه: جامعة شهری یزد). جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، دورة ششم (13): 67-94.

چلبی، مسعود و امیرکافی، مهدی. (1383). تحلیل چندسطحی انزوای اجتماعی. مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة پنجم. 3-31.

چلبی، مسعود. (1386). جامعه‌شناسی نظم. تهران: نی.

چیتامبار، جی‌بی. (1385). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی روستایی. احمد حجاران و مصطفی ازکیا. تهران: نی.

حسن پور، آناهیتا؛ امیدواری، سمیه و صدر ارحامی، محمدحسین.(1397). بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری (نمونة موردی: میدانچه جلفا – اصفهان). معماری‌شناسی، دورة یکم(5): 1-9.

خاک‌پور، براتعلی؛ مافی، عزت الله و باوان پوری، علیرضا.(1388). نقش سرمایة اجتماعی در توسعة پایدار محله‌ای (نمونه: کوی سجادیه مشهد). جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای 55-81.

خطیبی، اعظم.(1396). تبیین جامعه‌شناختی تعاملات همسایگی و تأثیر آن بر احساس نشاط اجتماعی شهروندان در شهر همدان. مطالعات جامعه‌شناختی شهری (مطالعات شهری) دورة هفتم (22): 117- 134.

رازقی، نادر؛ شارع پور، محمود و ابراهیمی گتابی، حسن .(1395). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان روابط همسایگی؛ مطالعة موردی: شهروندان ساکن شهر بابل. مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة هفدهم (3): 49-77.

ربانی خوراسگانی، علی؛ صدیق اورعی، غلامرضا و خنده‌رو، مهدی.(1388). بررسی سرمایة اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله. علوم اجتماعی، دورة ششم (2): 119-149.

رستگار خالد، امیر؛ سلمانی بیدگلی، مسعود و آران دشتی، سمیه.(1393). بررسی رابطة سرمایة اجتماعی همسایگی با احساس امنیت محله‌ای (مورد مطالعه: شهر آران و بیدگل). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، دوره چهارم(11): 91-126.

رستگارخالد، امیر؛ آران دشتی آرانی، سمیه و صادقی آرانی، زهرا.(1392). بررسی سرمایة اجتماعی همسایگی و پیامدهای اصلی مرتبط با آن (مطالعة موردی: شهر آران و بیدگل، منطقه آران). مطالعات توسعة اجتماعی - فرهنگی، دورة اول (4): 177-214.

روشه، گی. (1391). جامعه‌شناسی تالکوت پارسنز. عبدالحسین نیک گهر. تهران: نشر نی.

زند رضوی، سیامک؛ ضیائی، کیوان و رحمانی، مریم. (1388). ظرفیت‌های سرمایة اجتماعی برای برپایی اجتماعات محله‌ای در شهر «دوستدار کودک» در بم. رفاه اجتماعی، سال نهم. 81-104.

زیمل، گئورگ. (1392). دربارة فردیت و فرم‌های اجتماعی. شهناز مسمّی‌‌پرست. تهران: نشر ثالث.

ساروخانی، باقر و امیرپناهی، محمد. (1385). ساخت قدرت در خانواده و مشارکت اجتماعی. زن در توسعه و سیاست، دوره چهارم.31-60.

ساروخانی، باقر؛ نظری، فهیمه و وثوقی، منصور. (1396). بررسی جامعه‌شناختی رابطة اعتماد اجتماعی و ارتباطات انسانی با تأکید بر خانواده‌های شهر تهران در سال 395 -1393. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال هفتم. 1-30.

سالاری پور، علی اکبر؛ رمضانی، حمیدرضا؛ زالی، نادر؛ صفای کارپور، مریم.(1397). بررسی کیفیت روابط همسایگی درون محلة ایرانی اسلامی و نقش آن در دلبستگی به مکان؛ مطالعة موردی: محلة ساغری‌سازان شهر رشت. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورة نهم (34): 35-47.

شارع‌پور، محمود. (1393). جامعه‌شناس شهری. تهران: سمت.

شارون، جوئل. (1386). ده پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی. تهران: نی.

صدیق اورعی، غلامرضا و فرزانه، احمد. (1395). بی‌کسی ایرانیان. در: جستارهایی در سرمایة اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، شورای اجتماعی کشور. 97-107.

صدیق اورعی، غلامرضا. (1395.12.19). راه ارتقای اعتماد اجتماعی. (مصاحبه‌کننده: احمد فرزانه)

صدیق اورعی، غلامرضا؛  فرزانه، احمد؛ باقری، مهدیه و محمدی، سیده شیوا. (1398). مبانی جامعه‌شناسی (مفاهیم و گزاره‌های پایه). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

صدیق سروستانی، رحمت‌اله؛ نیمروزی، نوروز. (1389). بررسی ارتباط بین مشارکت در روابط همسایگی و احساس امنیت در محلات شهر مشهد. فصلنامة دانش انتظامی، سال دوازدهم. 185-220.

صدیق سروستانی، رحمت‌اله؛ نیمروزی، نوروز. (1390). سنخ‌شناسی روابط اجتماعی در شبکه‌های همسایگی در شهر مشهد. جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی. 9-38.

طرح سنجش سرمایة اجتماعی در ایران. (1393). تهران: مرکز ملّی رصد اجتماعی وزارت کشور.

عباسی اسفجیر، علی اصغر و رحمانی فیروزجاه، علی.(1383). محله‌ها و روابط همسایگی، مکانیسمی ساختاری در ایجاد جرم. فصلنامة علوم اجتماعی، (3): 119-133.

عباسی هرفته، محسن؛ صادقیان، علی.(1398). الگوهای کالبدی همسایگی در بافت تاریخی یزد؛ شاخصه‌ها، ابزارهای معمارانه و اصول معماری همسایگی. باغ نظر، دورة شانزدهم (80): 5-16.

عبداللهی، محمد. و امینی، سعیده. (1386). تحلیل جامعه‌شناختی دگردوستی در ایران (مطالعة موردی: شهر تهران). مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة هشتم. 28-50.

غفاری، غلامرضا و اونق، نازمحمد. (1385). سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی. مجلة مطالعات اجتماعی ایران، دوره اول. 159-199.

فیالکوف، یانکل. (1388). جامعه‌شناسی شهر. عبدالحسین نیک گهر. تهران: موسسه نشر آگه.

قنبران، عبدالحمید؛ مرضیه جعفری.(1393). بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در میان ساکنان محلة مسکونی (نمونة موردی: محله درکه – تهران). معماری و شهرسازی ایران، دورة پنجم (1): 57-64.

کوزر، لوئیس (1385). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه‌شناسی. محسن ثلاثی. تهران: علمی.

کوزر، لوئیس و روزنبرگ، برنارد. (1385). نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی. فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی.

لقمان، مونا؛ زهرا سادات، سعیده زرابادی؛ بهزادفر، مصطفی.(1397). سنجش و مقایسه سرمایة اجتماعی در گونه‌های متفاوت محلات شهری (نمونة موردی: محله سلطان میر احمد و فین کاشان). پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، دورة هفتم (13): 61-89.

محسنی تبریزی، علیرضا؛ یاهک، سجاد؛ قهرمانی، سهراب و باصری، علی. (1390). مطالعة میزان مشکلات آپارتمان‌نشینی و عوامل تأثیرگذار بر آن در کرج. تحلیل اجتماعی، شمارة چهارم. 181-209.

معیدفر، سعید و مقدم، غلامرضا. (1389). نقش هویت محله‌ای در کاهش و کنترل گرایش به رفتارهای نابهنجار اجتماعی در شهر (مطالعه: محله‌های شهر تهران). مسائل اجتماعی ایران،  سال اول. 115-143.

منادی، مرتضی.(1388). بررسی انسان‌شناختی روابط همسایگی (مطالعه تطبیقی روابط زنان شاغل و خانه‌دار). مجلة مطالعات اجتماعی ایران، دورة سوم (2): 104-122.

مرکز آمار ایران. (1396, 7 23). درگاه ملی آمار

مهرابیان، ساهره و عبداللهی، فرزین.(1398). راهکارهای افزایش تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی (مطالعة موردی: مجتمع مسکونی اکباتان، بهجت آباد و فرهنگیان تهران). معماری‌شناسی، دورة دوم (11): 1-9.

موسوی خامنه، مرضیه و حسن‌پور، زینب. (1391). بررسی تحلیلی-تطبیقی سرمایة اجتماعی در محلات مساعد و نامساعد شهر تهران. مسائل اجتماعی ایران، سال سوم. 203-228.

موسوی، سید یعقوب و صفری، سحر. (1395). رشد شهرگرایی و احساس تعلق محله‌ای. برنامه‌ریزی توسعة شهری و منطقه‌ای، سال اول. 31-62.

نوابخش، مهرداد، و رفیعی‌فر، مریم.(1387). بررسی جامعه‌شناختی روابط همسایگی در مجتمع‌های مسکونی شهر تهران (مطالعه موردی: منطقة دو شهرداری). مطالعات توسعة اجتماعی ایران، دورة اول (1): 51-65.

نوغانی، محسن؛ اصغرپور ماسوله، احمدرضا؛ صفا، شیما و کرمانی، مهدی. (1387). کیفیت زندگی شهروندان و رابطة آن با سرمایة اجتماعی در شهر مشهد. مجلة علوم اجتماعی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال پنجم. 111-140.

نیک‌بخت، حسنیه؛ قنبران، عبدالحمید و خاکی، علی.(1394). بررسی نقش فضاهای مشاع در ارتقای تعاملات همسایگی ساکنین برج‌ها (نمونة موردی: شهر مشهد ). پایان‌نامة کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.

هورتولانوس، رلوف؛ مشیلز، انجا و میوسن، لودوین. (1394). انزوای اجتماعی در جامعة مدرن. لیلا فلاحی سرابی و صادق پیوسته. تهران: جامعه‌شناسان.

یوسفی، علی؛ نوغانی، محسن و حجازی، مهلا. (1388). انسجام در شبکه‌های همسایگی شهر مشهد. مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة دهم. 138-161.