بازتاب فقه شیعه در نظام حقوقی کشورهای اسلامی مطالعه موردی: تحلیل اقتصادی قراردادهای مشارکت مدنی بانکی

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 25، دوره 15، شماره 55، خرداد 1401، صفحه 517-536   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/alr.2022.1945305.2216

نویسندگان

محمدجواد میرزائی¹؛ عباس مقدری امیری^{* 2}؛ محمد عالم‌زاده³

¹دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

²استادیار گروه حقوق خصوصی، جویبار، دانشگاه آزاد اسلامی ،جویبار، ایران (نویسنده مسئول).

³استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران

چکیده

زمینه و هدف: عقود مشارکتی از بارزترین روش‌های تخصیص منابع در بانکداری بدون ربا بوده و مقصود از مشارکت مدنی بانکی همان «عقدالشرکه» در کتب فقهی است‌ که‌ طرفین با درآمیختن اموال و سرمایه‌های یکدیگر توافق می‌کنند در‌ تجارت‌ مشخصی با‌هم، همکاری و سود آن را به نسبت سهم‌الشرکه بین خود تقسیم‌ نمایند؛ ولی در عمل، بانک‌ها به‌منظور کاهش ریسک پرداخت این تسهیلات، افزایش سودآوری و گریز از نرخ سود دستوری از قراردادهای تیپ برای انعقاد مشارکت استفاده کرده و به فراخور مصالح خود شروطی را در قالب ضمان، صلح، هبه و ... در آن گنجانده‌اند تا سود ثابت مدنظر در عقود مبادله‌ای را در قالب مشارکت محقق سازند.
روش: پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی انجام‌شده است.
یافته‌ها و نتایج: درج شروط اگرچه سبب خروج ماهیتی قرارداد منعقده از دایره تعاریف مرسوم مشارکت مدنی می‌گردد؛ لکن در بستر تحلیل اقتصادی حقوق عملکرد بانک‌ها چیزی جز تلاش برای کسب سود و احتراز از زیان، مبتنی بر تئوری رفتار معقول در اقتصاد نیست. لذا به نظر می‌رسد قدم اول برای اصلاح این چرخه معیوب، در نظر گرفتن موضوع تورم و کاهش ارزش پول به‌عنوان یکی از واقعیات اقتصاد کشور باشد. راه‌حل مسئله نیز تأمین سرمایه پروژه‌های مشارکتی از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری بانکی، یا مستقل از بانک‌ها است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل‌اقتصادی حقوق؛ مشارکت مدنی بانکی؛ عقود مشارکتی؛ بانکداری بدون ربا

مراجع

- آقائی طوق، مسلم. (1392). تحلیلِ تحلیل اقتصادی حقوق. مجله حقوق تطبیقی، 4(2)، 17 – 1.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=241699

- حیات خانی، کامران. (1382). مدیریت ریسک سازمانی: منشا و اساس ادراکی آن. نشریه تازه های اقتصاد، (68)، 808 – 798.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/136801/

- بابائی، ایرج. (1386). مبانی نظری رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق. مجله پژوهش حقوق و سیاست، 9(23)، 60 – 13.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=86734

- شیروی، عبدالحسین. (1399). حقوق اقتصادی. چاپ اول. انتشارات سمت.

- شهید اول، محمدبن مکی عاملی. (1207 ه.ق). القواعد والفوائد. جلد اول. چاپ اول. نشر کتابفروشی مفید.

- شیوا، رضا. (1379). نقش و آینده مؤسسات اعتباری غیربانکی در توسعه اقتصاد کشور، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات یازدهمین همایش بانکداری اسلامی. انتشارات مؤسسه عالی بانکداری.

- عرفانیان، امیر. (1386). ریسک‌های عملیاتی در بانکها، مطالعه موردی بانک صنعت و معدن. فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 15(41 و 42)، 116 – 95.

http://ensani.ir/fa/article/86985/

- عطار شهرکی، سیده مریم؛ قریشی، سید مهدی و جوادی، محمد حسن. (1400). رهیافتی فقهی و حقوقی بر شروط تحمیلی در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 21 (82): 211-183.

http://eghtesad.iict.ac.ir/article_245980.html

- کاویانی، کوروش. (1386). درآمدی بر تحلیل اقتصادی حقوق. مجله پژوهش حقوق و سیاست، 9(23)، 102 – 61.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=86735

- کریمی، عباس، نقیبی، ابولقاسم و حسین بیکی، علیرضا. (1397). تحلیل  رویه‌ی قضایی پیرامون انعقاد قرارداد مشارکت مدنی بانکی به منظور تسویه تسهیلات قبلی. فصلنامه دیدگاه های حقوق قضایی، 23 (82): 244-215.

https://jlviews.ujsas.ac.ir/article-1-1066-fa.html

- کوشا، جعفر و نجاریان هنزایی، محبوبه. (1398). تحلیل اقتصادی کیفر زندان. در دانشنامه علوم جنایی اقتصادی به کوشش امیرحسن نیازپور. چاپ دوم. بنیاد حقوقی میزان.

- کوتر، رابرت و یولن، تاماس. (1392). حقوق و اقتصاد. مترجمین یداله دادگر و حامده اخوان هزاوه. چاپ هشتم. انتشارات نور علم.

- محقق داماد، سید مصطفی. (1400). قواعد فقه. جلد اول. چاپ دوازدهم. انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی.

- نظرپور و ملاکریمی. (1394). بررسی قرارداد مشارکت مدنی بانک مرکزی از دید فقهی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 15(57)، 166 – 137.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1083969/

- نعیمی، سید مرتضی. (1400). درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق. چاپ اول. بنیاد حقوقی میزان.  

 

- نجفی، شیخ محمدحسن. (1432ه.ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام»، جلد 26 . کتاب الشرکه. انتشارات جامعه مدرسین.

- نراقی، احمدبن محمدمهدی. (1375). عوائدالایام. چاپ سوم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

- Hermalin, Benjamin; Katz, Avery and Craswell, Richard. (2007). Contract Law, in Polinsky. Mitch Steven (Eds.). Handbook of Law and Economics, 1, 3-138.

 https://econpapers.repec.org/bookchap/eeelawhes/1.htm

- Schafer, Hans- Bernard & Ott, Claus. (2004). The Econornie Analysis of Civil Law. Edward Elgar Publishing.