چالش ها و موانع جرم انگاری و کیفر جنایات ناقض حقوق بشردوستانه

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 10، دوره 15، شماره 56، شهریور 1401، صفحه 197-221   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/alr.2022.1960823.2389

نویسندگان

سید میلاد علیزاده جواهری¹؛ عباس شیخ الاسلامی^{* 2}؛ جعفر کوشا³

¹گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]

²گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛ و دانشیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران (نویسنده مسئول). رایانامه: [e-mail]

³گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛ و دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]

چکیده

زمینه و هدف: حقوق بشردوستانه مجموعه‌ای از قواعد عرفی بین‌المللی است که ناظر بر رفتار قوای متخاصم در منازعات مسلحانه می‌باشد و به نوعی جایگزین مفهوم حقوق جنگ گردیده است. رعایت حقوق بشردوستانه بدون در نظر گرفتن رنگ، نژاد، زبان و مذهب از یک‌سو این شاخه حقوقی را دارای ماهیت حقوق بشری می‌گرداند و از دیگر سو با انعقاد کنوانسیون‌های مختلف ماهیت حقوق بین‌المللی خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر بررسی چالش‌ها و موانع جرم‌انگاری و کیفر جنایات ناقض حقوق بشردوستانه در قلمرو نظام کیفری ایران است.
روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.
یافته‌ها و نتایج: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در مسیر فرآیند یکسان‌سازی حقوقی نظام‌های داخلی و بین‌المللی، برخی چالش‌ها در حوزه جرم‌انگاری جنایات ناقض حقوق بشردوستانه و پاسخ‌های کیفری در ابعاد خارجی و داخلی و در محورهای تقنینی، قضایی و اجرایی موجود است. چالش‌ها عمدتاً ریشه در ابعاد سیاسی، مبنایی، عقیدتی، حقوقی و ساختاری دارند که گاهاً با یکدیگر تقابل پیدا نموده و فرایند ادغام قواعد بین‌المللی را در نظام حقوقی داخلی دشوار می‌سازند. احصاء جرایم و تدوین حقوق کیفری بشردوستانه، تدوین قانونی خاص در جهت حمایت از زنان و کودکان در هنگام صلح و جنگ و تدوین پاسخ‌های کیفری متناسب و عادلانه با بهره‌گیری از اجتهاد پویا در فقه شیعه توأم با توجه به ‌قاعده حرمت تنفیر از دین و همچنین اصلاح ساختارهای قضایی از جمله راهکارهای اساسی در جهت برون‌رفت از چالش‌ها می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

حقوق بشردوستانه؛ حمایت کیفری از زنان؛ حمایت کیفری از کودکان؛ جنایات ناقض حقوق بشر

مراجع

- اردبیلی، محمدعلی؛ حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ فخربناب، حسین. (1385). نسل‌کشی و ضرورت جرم‌انگاری آن در حقوق ایران. مدرس علوم انسانی، 10(3): 26-1.

https://clr.modares.ac.ir/article-20-12313-fa.html

- افتخار جهرمی، گودرز. (1374). حاکمیت دولت‌ها و محدودیت‌های منشور ملل متحد. تحقیقات حقوقی، 1(16و17): 38-15.

https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56628.html

- آل بتول، سید محسن. (1389). حمایت از غیر نظامیان در جنگ از منظر اسناد بین‌المللی و حقوق اسلام.[پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری].

- البرزی ورکی، مسعود. (1386). حقوق بشر حقوق بشر دوستانه. حقوق اساسی، 40(8):40-21.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/787520

- جعفری، فریدون. (1390). دیوان کیفری بین‌المللی وجهانی‌سازی حقوق کیفری. چاپ اول. میزان. – حدادی، مهدی. (1383). نظارت دادگاه‌های ملی بر اجرای حقوق بین الملل. اندیشه‌های حقوقی، (2): 159-115.

http://ensani.ir/fa/article/421821

- خالقی، علی؛ مظاهری، امیر مسعود. (1391). عدم تمایل دولت به رسیدگی یکی از مبانی قابلیت پذیرش موضوع در دیوان کیفری بین‌المللی. حقوق خصوصی، 42(3): 176-159.

 https://jlq.ut.ac.ir/article_29955.html

- رنجبریان، امیرحسین؛ ممتاز، جمشید. (1386). حقوق بین‌المللی بشر دوستانه مخاصمات مسلحانه داخلی. چاپ دوم. میزان.

- سیاه رستمی، هاجر؛ کنعانی، محمد طاهر. (1385). حقوق بین‌الملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه. چاپ دوم. جمعیت هلال احمر.

- شیروی، عبدالحسین. (1384). حقوق تطبیقی. چاپ اول. سمت.

- ضیایی بیگدلی، محمدرضا. (1383). نگرشی بر مسئولیت بین‌المللی ناشی از نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه. پژوهش حقوق و سیاست، 13(6): 18-5.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/97568

- عوده، عبدالقادر. (1390). بررسی، تطبیقی حقوق جزای اسلامی و قوانین عرفی (جرم و ارکان آن). ترجمه حسن فرهودی نیا.  چاپ اول. موسسه پژوهش و نشر یادگاران.

- فروغی، فضل الله. (1389). موانع و محدودیت‌های تعقیب داخلی جرایم بین‌المللی. مطالعات حقوقی، 2(2): 154-129.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=173542

- فلسفی، هدایت‌الله. (1373). اجرای مقررات حقوق بین الملل. تحقیقات حقوقی. (13 و 14): 98-29.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/539067

- قربان‌نیا، ناصر. (1394). حقوق بشر و حقوق بشردوستانه. چاپ دوم. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

- قربانی، علی. (1390). اصل برائت در اندیشه فقهی و فرضی بی گناهی در اندیشه اروپایی. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 7(26): 152-127.

https://journals.iau.ir/article_529990.html

-کوه نورد، ابوذر. (1392). بررسی چالش‌های جرم انگاری جنایات بین‌المللی در حقوق کیفری ایران.[پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تبریز].

- محقق داماد، سید مصطفی. (1390). الحاق ایران به دیوان کیفری بین‌المللی از منظر قاعده نفی سبیل، جمهوری اسلامی ایران و دیوان کیفری بین‌المللی. چاپ اول. گروه پژوهش‌های بین‌المللی.

- مهرپور، حسین. (1390). بررسی موانع شرعی الحاق ایران به اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، جمهوری اسلامی ایران و دیوان کیفری بین المللی. چاپ اول. گروه پژوهشهای بین المللی، پژوهشکده تحقیقات راهبردی.

- مهرپور، حسین. (1390).  نظام بین‌الملل حقوق بشر. انتشارات اطلاعات.

- میر محمدی، مصطفی. (1392). مقابله به مثل مسلحانه در اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه. در: مجموعه مقالات اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه. چاپ اول. میزان.

- هاشمی، حسن. (1394). بررسی فقهی حقوقی رویکرد قانون مجازات اسلامی جدید به سن رشد و مسئولیت کیفری کودکان در پرتو اسناد بین‌المللی. حقوق تطبیقی، 1(103): 74-51.

http://ensani.ir/fa/article/386317

- Cassese, A. (2003). international criminal law. first published. oxford university press.