مدلسازی ساختاری تفسیری عوامل اقتصادی اثرگذار بر زیست‌پذیری شهری (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 127-143   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

برهان ویسی^{* 1}؛ فریدون بابایی اقدم²؛ سهراب امیریان³

¹دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: از آنجا که زیست­ پذیری مقدمه ­ای لازم برای دست­یابی به توسعه پایدار است، امروزه، ارزیابی و سنجش آن در حوزۀ برنامه­ ریزی و سیاست­گذاری برای سکونتگاه­های شهری بسیار مورد توجه قرار گرفته است. زیست­پذیری شامل ابعاد مختلفی زیست­ محیطی، اجتماعی و  اقتصادی است که ارزیابی و بهبود هر بُعد در دست­یابی به سکونتگاه زیست­ پذیر لازم و ضروری است.
هدف: هدف پژوهش حاضر ضمن شناسایی و سط ح­بندی شاخص­های اقتصادی مؤثر بر زیست ­پذیری کلان‌شهر تبریز؛ ارزیابی وضعیت زیست­ پذیری اقتصادی در سطح مناطق 10 گانه این کلان­شهرمی­باشد.
روش‌شناسی تحقیق: نوع پژوهش کاربردی، روش مورد استفاده آن توصیفی – تحلیلی و داده ­ها با استفاده از مطالعات میدانی و روش اسنادی گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش خانوارهای ساکن در کلان­شهر تبریز می­باشند. جهت رسیدن به هدف اول پژوهش در ابتدا شاخص­های مورد نیاز پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، روش دلفی و مصاحبه با خبرگان در قالب 12 شاخص شناسایی شد، در مرحله بعد با استفاده از تکنیک مدل‌سازی ساختاری - تفسیری وضعیت شاخص­ها و سطح ­بندی آن‌ها انجام شد و در نهایت با استفاده از تکنیک میک­مک نوع شاخص­ها در قالب چهار نوع شاخص مستقل، وابسته، پیوندی و کلیدی شناسایی شدند. همچنین جهت رسیدن به هدف دوم پژوهش و ارزیابی زیست­پذیری اقتصادی کلان­شهر تبریز شاخص­های شناسایی شده با استفاده از تکنیک موریس اصلاحی مورد بررسی قرار گرفت
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، کلان­شهر تبریز می­باشد.
یافته ­ها: 5 شاخص: وضعیت امنیت شغلی؛ درآمد مناسب و کافی؛ داشتن شغل مناسب؛ فرصت­های شغلی مناسب و  وجود فرصت­های درآمد­زایی در منطقه با میزان تأثیرگذاری 12 مؤثرترین شاخص­ها اقتصادی در زمینۀ بهبود وضعیت زیست پذیری کلان‌شهر تبریز هستند. همچنین هیچ کدام از 10 منطقه تبریز در وضعیت زیست پذیری اقتصادی قابل قبول قرار ندارند.
 نتایج: با توجه به کلیدی بودن شاخص­های مربوط به شغل و درآمد ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و متنوع برای کاهش بیکاری و گسترش فعالیت‌های تولیدی و تجاری، بهره‌برداری از پتانسیل­های اقتصادی قوی بازار در راستای ایجاد شغل مناسب در منطقه پیشنهاد می­شود.

کلیدواژه‌ها

زیست‌پذیری؛ بعد اقتصادی؛ کلان‌شهر تبریز

مراجع

اکبری، نعمت ‎اله؛ مویدفر، روزیتا و میرزائی خوندابی، فرزانه. (1396). تحلیل زیست‌پذیری در بافت فرسوده شهر اصفهان با تأکید بر استراتژی توسعه شهری. فصلنامه  اقتصاد و مدیریت شهری، 6(21)، 50-33.

ایراندوست، کیومرث؛ عیسی‌لو، علی‌اصغر و شاه‌مرادی، بهزاد. (1394). شاخص زیست‌پذیری در محیط‌های شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم. فصلنامه  اقتصاد و مدیریت شهری، 4(13)، 118-101.

بندرآباد، علیرضا. (1390). شهر زیست­ پذیر از مبانی تا معانی. تهران: انتشارات آذرخش.

پریزادی؛ طاهر و بیگدلی، لیلا. (1395). سنجش زیست‌پذیری محلات منطقه ۱۷ شهرداری تهران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(1)، 90-65.

حاتمی­نژاد، حسین و محمدی کاظم‌آبادی, لیلا. (1396). سنجش رضایتمندی از شاخص‌های کیفیت زندگی در شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید مهاجران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(23)، 68-53.

حاتمی­نژاد، حسین؛ خسروی کردستانی، فریبا و تابعی، نادر. (1396). مقدمه‌ای بر زیست پذیری شهری راهبردی نوین در برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات آراد کتاب.

خراسانی، محمد امین. (1391). تبیین زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی (مطالعه موردی شهرستان ورامین)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه تهران.

خزاعی­نژاد، فروغ و بیگی، سکینه. (1400). بررسی اثرگذاری شاخص‌های زیست پذیری بر آن با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی مورد پژوهش بخش مرکزی شهر بجنورد. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(61)، 412-395.

رجب پور، ابراهیم. (1394). مدلسازی ساختاری تفسیری از عوامل مؤثر بر آمادگی الکترونیکی. مطالعات مدیریت کسب و کار هوشمند، 4 (13)، 89-65.

رخشانی نسب، حمیدرضا و نیری، ناصر. (1397). ارزیابی  وضعیت شاخص­های زیست­ پذیری از دیدگاه شهروندان (مورد شناسی : مناطق پنج­گانه زاهدان). جغرافیا و آمایش شهری منطقه ­ای، 27، 74-55.

رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ لطفی مهروئیه، حبیب؛ پورطاهری، مهدی و طالبی­فرد، رضا. (1397). نقش مقاوم‌سازی مسکن روستایی در زیست پذیری روستاها (مطالعه موردی: دهستان مهروئیه). مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(3)، 556-543.

ساسان­پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین و جعفری اسدآبادی، حمزه. (1394). سنجش و ارزیابی زیست­پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه کلان‌شهر تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه ­ای، 5(18)، 42-27.

سلیمانی مهرنجانی؛ محمد، تولایی؛ سیمین، رفیعیان؛ مجتبی، زنگانه؛ احمد و خزائی نژاد، فروغ. (1395). زیست‌پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(1)، 50-27.

صیاد بیدهندی، لیلا؛ قلی­پور، یاسر و فیضی، سلمان. (1396). تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(2)، 462-449.

علی­اکبری، اسماعیل و اکبری، مجید. (1395). مدلسازی ساختاری - تفسیری عوامل مؤثر بر زیست­پذیری کلانشهر تهران. برنامه­ریزی و آمایش فضا، 21(1)، 31-1.

مرصوصی، نفیسه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ نصیری، اسماعیل و محمدزاده، یوسف. (1392). ارزیابی توسعه پایدار کلان‌شهر تبریز. فصلنامه علمی پژوهش‌های بوم شناسی شهری، 4(8)، 66-45.

مؤمن پورعلی‌آباد، احد و ذاکرحقیقی، کیانوش. (1397). ارزیابی پایداری ‌اجتماعی ذهنی در میان شهروندان سکونتگاه غیررسمی حصار امام شهر همدان. مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 13(3)، 696-679.

Aluri, J., & Fellow, F. (2017). Livability Index. Manhattan Community, Board 1.

Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I., & Giles-Corti, B. (2014). Urban liveability: Emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science & Medicine, 111, 64–73.

Cox, D., Frere, M., West, S., & Wiseman, J. (2010). Developing and using local community wellbeing indicators:  Learning from the experience of Community Indicators Victoria.   Australian Journal of Social Issues, 45(1), 71–88.

Dudgikar, C. S., Savant. R., & Damugade, S. (2017). Comparing Indicators of “Livability” of  Oregon, Melbourne, Beijing and Bhopal. International Journal of Engineering Research and Technology, 10(1), 133-138.

Ebook plus. (2018). Liveable Places.

Eldin, R. N., Fattah, D. A., & Aboubakr, D. (2017). Urban Livability Dimensions in the Egyptian  New Cities. Case study: Sheikh Zayed city. International Conference for Sustainable Design of  the Built Environment (SDBE 2017), at London.

Europäische Kommission., & TNS, Taylor Nelson Sofres Plc (Eds) .(2013). Quality of life in cities: perception survey in 79 European cities ; fieldwork: December 2012 (Oct. 2013).

European Commission & the Gallup Organisation. (2009). Hungary. Perception survey on quality of  life in European cities.

Gallares, D., & Rafee, M. (2017). Urban Livability Indicators for Secondary Cities in the ASEAN Region, 11.

Gan, X., Chang, R., Zuo, J., Wen, T., & Zillante, G. (2018).  Barriers to the transition towards off-site construction in China: An Interpretive structural modeling approach. Journal of Cleaner Production, 197, 8–18.

Giap, T. K., Thye, W. W., & Aw, G. (2014). A new approach to measuring the liveability of cities: the Global Liveable Cities Index. World Review of Science, Technology and Sustainable Development, 11(2), 176-196.

Hernandez, S., & Monzon, A. (2016). Key factors for defining an efficient urban transport interchange: Users' perceptions. Cities, 50, 158-167.

Honey-Rosés, J. & Anguelovski, I. & Chireh, V. K. & Daher, C. & Konijnendijk van den Bosch, C., & Litt, J. S. & Sánchez, U. (2020). The impact of COVID-19 on public space: an early review of the emerging questions–design, perceptions and inequities, Cities & Health, 2, 1-17.

Kourtit K., Nijkamp P., & Reid N. (2014). The new urban world: Challenges and policy. AppliedGeography, 49, 1-3.

Kozak, L., & A. Falk, C., & Chisholm, C. J. (2020). Sticks, Ropes, Land: Confronting Colonial Practices in Public Space Design. In Proceedings of the 16th Participatory Design Conference
2020-Participation (s) Otherwise, 63-67

Lagas, P., Dongen, F. V., Rijn, F. V., & Visser, H. (2015). Regional quality of living in Europe. REGION, 2(2), 1.

Lawanson, T., Salau, T., & Yadua, O. (2013). Conceptualizing the Livable African City. Journal of Construction Project Management and Innovation, 3(1), 573- 588.

Leby, J. L., & Hashim, A. H. (2010). Liveability Dimensions and Attributes: Their Relative Importance in the Eyes of Neighbourhood ResidentS. Journal of Construction in Developing Countries, 15(1), 67–91.

Lowe, M., Whitzman, C., Badland, H., Davern, M., Hes, D., Aye, L., Butterworth, I. & Giles-Corti, B. (2013). Liveable, healthy, sustainable: What are the key indicators for Melbourne  neighbourhoods? Research Paper 1, Place, Health and Liveability Research Program, University of Melbourne.

Maine Development Foundation. (2002). Indicators of livable community, A report on Smart  Growth and the impact of land use decisions on Maine’s communities. environment and countryside.

Mangla, S. K., Luthra, S., Rich, N., Kumar, D., Rana, N. P., & Dwivedi, Y. K. (2018). Enablers to implement sustainable initiatives in agri-food supply chains. International Journal of  Production Economics, 203, 379–393.

Mature Market Institute. (2013). Livable Community Indicators for Sustainable Aging in Place. New York.

Merriam-Webster. (2018). Livability. http://www.merriam-webster.com (July 11 2018).

Mesimaki, M., Hauru, K., Kotze, D J., & Lehvavirta, S. (2017).  Neo-spaces for urban livability? Urbanites’ versatile mental images of green roofs in the Helsinki metropolitan area, Finland. Land Use Policy, 61, 587-600.

Mueller, J., Lu, H., Chirkin, A., Klein, B., & Schmitt, G. (2018). Citizen Design  Science: A strategy for crowd-creative urban design. Cities, 72, 181–188.

Newton, P. W. (2012). Liveable and Sustainable? Socio-Technical Challenges for Twenty-First Century Cities. Journal of Urban Technology, 19(1), 81-102.

Norouzian-Maleki, S., Bell, S., Hosseini, S. B., & Faizid, M. (2015). Developing and testing a
framework for the assessment of neighbourhood liveability in two contrasting countries: Iran and Estonia.  Ecological Indicators, 48, 263–271.

Okulicz-Kozaryn, A. (2011). City life: Rankings (livability) versus perceptions (satisfaction) .Social
 Indicators Research, 110(2), 433–451.

Outer Suburban/Interface Services and Development Committee. (2012). Inquiry into liveability options in outer suburban Melbourne, Parliament of Victoria: Melbourne, Victoria. 

Partners for Livable Communities. (2007).  Building Livable Communities for All Ages.

Ramesh, A., Banwet, D.K., & Shankar, R. (2010). Modeling the Barriers of Supply Chain
Collaboration. Journal of Modelling in Management, 5(2), 176–19

Ravi, V., & Shankar, R. (2004). Analysis of Interactions among the Barriers of Reverse Logistics.
Technological Forecasting and Social Change, 72(8), 1011-1029.

Singh, M. K., Kumar, H., Gupta, M. P., & Madaan, J. (2018). Competitiveness of Electronics manufacturing industry in India: an ISM–fuzzy MICMAC and AHP approach. Measuring  Business Excellence, 22(1), 88–116.

Song, Y. (2011). Livable city study in chine using structural equation models department.

Stein, E. K. (2002). Community and Quolity of life. National academy press Washington, D.c. Timmer vanessa and nola-kate semoar, 2005, The world urban forum 2006 vancouver working group discussion paper, international center for sustainable cities.

Tapsuwan, S., Mathot, C., Walker, I., & Barnett, G. (2018). Preferences for sustainable, liveable and resilient neighbourhoods and homes: A case of Canberra. Sustainable Cities and Society, 37,133 145.

Teo, S. (2014). Political tool or quality experience? Urban livability and the Singaporean state’s global city aspirations. Urban Geography, 35(6), 916–937.

The Economist Intelligence Unit. (2018). A Summary of the Liveability Ranking and Overview. A report by The Economist Intelligence Unit, August 2018.

The Economist Intelligence Unit’s. (2018).  Quality-of-life index.

Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2005).  The livable city. Vancouver working group discussion paper, the world urban forum 2006. Vancouver: UN Habitat– International Centre for Sustainable Cities.

Tsuang, H.-C., & Peng, K.-H. (2018). The Livability of Social Housing Communities in Taiwan: A Case Study of Taipei City. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 6(3), 4–21.

West, S., & M. Badham. (2008).  A strategic framework for creating liveable new communities: Final report, Victorian Growth Areas Authority: Melbourne, Victoria, 1-30.

Zhan, D., Kwan, M.-P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018). Assessment  and determinants of satisfaction with urban livability in China. Cities, 79, 92–101.

Zhao, Z.-Y., Chen, Y.-L., & Li, H. (2019). What affects the development of renewable energy power generation projects in China: ISM analysis? Renewable Energy, 131, 506–517.