ارزیابی نقش سکونتگاه های غیررسمی در ساختارفضایی شهری ( مطالعه موردی: شهر همدان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 14، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 199-209   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا کشکولی^{* 1}؛ مسعود مهدوی حاجیلویی²؛ مجید ولی شریعت پناهی³

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ‌واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد گروه جغرافیا، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه جغرافیا، ‌واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: بیکاری، فقر، شرایط اقتصادی بغرنج و مسائل و مشکلات از یک سو و  تمایل مردم برای سکونت در شهرهای بزرگ و یا مجاورت اینگونه شهرها از سوی دیگر همواره یکی از مسائل اصلی شهرهای کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بوده است. با یک بررسی کارشناسانه و مشاهده  آمار و ارقام از فاجعه بارتر شدن  این مسئله حکایت دارد که اگر برنامه­ای مدون و طراحی شده برای آن در نظر گرفته نشود کل جوامع شهری را تهدید می­کند. ساکنانی که با توجه به مسائل و مشکلات فراوان به دور ازحداقل  شرایط زیستی مناسب و بدون دسترسی به منابع درآمدی پایدار، مجبور به سکونت در مناطقی مختلف  شهر می­شوند. مناطقی که بستر مناسب برای پذیرفتن این ساکنان را ندارند و در نتیجه این هجوم سکونتگاه­های غیر رسمی برای سکونت بوجود می­آیند.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر ارزیابی نقش سکونتگاه­های غیر رسمی در ساختارفضایی شهری و بررسی نحوه جلوگیری از گسترش سکونتگاه­های غیر رسمی و پیدا کردن روش­های بهینه جهت ساماندهی این نواحی در شهر همدان می­باشدکه در ابعاد کالبدی ، فضایی ، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مورد بررسی قرار می­گیرد.
روش شناسی تحقیق: از لحاظ متدولوژی تحقیق حاضر با توجه به ماهیت نوعی تحقیق کاربردی- توسعه­ای است. و نحوه گردآوری داده­های توصیفی از شاخه پیمایشی می­باشد. شیوه تجزیه و تحلیل داده ­ها با استفاده از تکنیک دلفی و تحلیل آمار با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفته شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی شامل سکونتگاه­های غیر رسمی محدوده شهر همدان می­باشد.
یافته ­ها: نتایج بدست آمده از آزمون  t-test تک نمونه‌ای در مورد رضایت ساکنان از وضعیت سکونتگاه­های غیر رسمی شهر همدان نشان می­دهد که این محلات با توجه به جدول که حاصل از خروجی آزمون t-test می­باشد نشان می­دهد که رضایتمندی در این محلات با توجه با اختلاف میانگین و حد بالاو پایین درسطح متوسط و نامطلوب می­باشد.
نتایج: توسعه شهر همدان و گسترش شهر نشینی در دهه­ های اخیر با رشد اسکان غیر رسمی همراه بوده است. این پدیده اجتماعی- اقتصادی به دلیل نبود توجه به برنامه­ریزی منطقه­ای و شهری و توانایی­های درونی منطقه شهری به لحاظ ایجاد فعالیت و ظرفیت اشتغال شکل گرفته است و اغلب این محلات در محدوده خدماتی شهر همدان واقع شده اند و مشکل اصلی آنها نبود برخورداری از امکانات و خدمات رفاهی و اجتماعی شهر است. علاوه بر این کالبد و سیمای شهر همدان را با مشکل مواجه نموده است. واقعیت این است که نمی­توان این محدوده­ها را از فضای برنامه­ریزی حذف کرد و آنها را نادیده گرفت بلکه باید با برنامه­ریزی شهری دقیق و متناسب با ویژگی­های ساکنین به ایجاد تغییر در کالبد و بافت آنها پرداخت.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی : مسکن؛ سکونتگاههای غیررسمی؛ حاشیه نشینی؛ شهرهمدان

مراجع

ایراندوست،کیومرث. (1388). سکونتگاه­های غیررسمی و اسطوره حاشه نشینی. چاپ اول، تهران: شرکت پردازش  برنامه­ریزی شهری.

ایراندوست، کیومرث. (1391). مرور تجربه ­ای کوتاه توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی، نمونه شهر کرمانشاه. دو فصلنامه جغرافیا و توسعه، 2، 78-59.  

بهزادفر، مصطفی. (1394). طرح­ها و برنامه­ های شهرسازی. تهران: انتشارت نشر.

حاتمی­نژاد، حجت؛ ثابت کوشکی­نیان، مجتبی؛ سقایی، مهدی و حاتمی­نژاد، حسین. (1391). کنکاشی پیرامون مسایل عمده تأثیر گذار بر مهاجرت­های روستایی دهستان تکاب. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی شهر، 21(8)، 84-55. 

حاتمی­نژاد، حسین؛ حاتمی­نژاد، حجت؛ فارابی اصل، نیر؛ ثابت کوشکی نیان، مجتبی و فوادی، فاطمه. (1391). تحلیلی  جغرافیایی پیرامون اثرگذاری کالبد مناطق شهری بر ایجاد جرم (نمونه موردی: سکونتگاه­های غیررسمی مشهد). فصلنامه برنامه ­ریزی منطقه­ ای، 2(7)، 75-65. 

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان همدان. (1398). سالنامه آماری استان همدان. معاونت آمار و اطلاعات.

صادقی، یدالله و دویران، اسماعیل. (1391). تحلیل سطوح و عوامل ناامنی در سکونتگاه­های غیررسمی (مطالعه موردی: شهر زنجان). فصلنامه دانش انتظامی، 1(4).

میره‌ای، محمد و حاتمی نژاد، حسین. (1392). اسکان غیررسمی در جهان و ایران. البرز: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد استان البرز.

 

Abbott, j. (2000). A Method-based Planning Framework for Informal Settlement Upgrading.  Habitat International, 26, 317-337.  

Dovey, UN. (2015). THE Challenges of SLUMS: global report on human settlements. 2003/ United Nations Human Settlements Programme. First published in the UK and USA in 2003 by Earthscan Publications Ltd.

Huchzermeyer, M., Karam, A., Stemela, I., Siliga, N., & Frazenburg, S. (2006). Policy, data and civil society: reflections on South African challenges through an international review. In M. Huchzermeyer, & A. Karam (Eds.), Informal settlements: A perpetual challenge? (19-40). Cape Town: UCT Press.

Huchzermeyer, M. (2009). Urban Sprawl and Land Regulation in Latin America. Land Lines,  13(2).

Smith J. F.C. (2012). Issues in Self-Help Housing, In Peter Ward(ed) Self-Help Housing: A Critique, Mansell. London. Reeves, N. Lslau,

UN-HABITAT. (2003). The Challengeof Slums, Global Report on HumanSettlement, in: www. unhabitat.org.

UN-HABITAT. (2007). Habitat Debate, Financing for the urban poor. in:www.unhabitat.org.

UN-HABITAT. (2010). Slums of the world: the face of urban poverty in 24 the new millennium.