بررسی چهره عرفانی ادبیات دفاع مقدس در گنجینۀ آسمانی سید مرتضی آوینی

فصلنامه علمی متن شناسی حکمی و عرفانی

مقاله 5، دوره 1، شماره 1، خرداد 1401، صفحه 111-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده زهرا حسینی نیا¹؛ صابر امامی^{* 2}؛ امیر اسماعیل آذر³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار مدعو گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه هنر، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

³دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران .

چکیده

در کتاب گنجینۀآسمانیِ آوینی گفتمانِ عرفانیِ ادبیات کلاسیک و ادبیات پایداری باهم دیده می‌شود. بنابراین برای فهم بهترِاین اثرکه نمونه‌ای ازادبیاتِ ‌معاصراست باید ارتباط بینامتنی عرفان و ادبیات کلاسیک مورد توجه قرارگیرد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد مقایسه‌ای به این سوال که آیا می‌توان کتابِ‌گنجینۀ آسمانی را یک متن عرفانی به حساب آورد؟پاسخ می دهد؛ با این پرسش به بررسی تأثیرپذیری گفتارمتن‌های آوینی‌ از متون کهن ادب فارسی به‌ویژه عرفان می‌پردازد و بن‌مایه‌های ‌عرفانی مانند؛ ولایت، رازداری، ذکر و ریاضت را به عنوان مهمترین شاخص‌های عرفانی مشترک گفتارمتن‌های آوینی و عرفان در نظرمی‌گیرد تا با بررسی آن‌ها در متون کلاسیک عرفانی ادب فارسی نشان دهد که، کتاب ایشان می‌تواند متنی عرفانی باشد. بدین منظور میزان و نحوۀ تأثیرپذیری آوینی از این بن‌مایه‌ها در متونی مانند مثنوی، کلیات شمس و دیوان حافظ و ... را بررسی می‌کند؛ با توجه به بسامد ِبالای این اصطلاحات نتایج این پژوهش مؤید این ‌است که آوینی برای توصیف مشاهدات خود از جنگ، از مضامین عرفانی کلاسیک، به‌خصوص اشعار مولانا و حافظ تأثیرپذیرفته و به ‌این مفاهیم جنبه‌ای پویا و زنده داده و آنها را در اثرِ خود با صورت بندیِ معاصر و نو به‌کار گرفته ‌است آن‌چنان‌که می‌توان گفت کتاب‌گنجینۀ آسمانی برادبیات غنی و عرفانی ایران اسلامی در جهان معاصراستواراست و متنی عرفانی در ادبیات معاصر به‌حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها

ادبیات‌عرفانی؛ گنجینۀ آسمانی؛ ولایت؛ رازداری؛ ذکر؛ ریاضت

مراجع

1-قرآن مجید.

2-آوینی، سیدمرتضی. (1393).گنجینۀ آسمانی، چاپ5، تهران: واحه.

3-احمدخمسه، میترا. (1398). معراج عشق راز ماندگاری روایت فتح شهیدآوینی، تهران: تیرگان.

4-انیس دوویکتور. (1399). روایت جنگ در دل جنگ، با نگاهی به­مستندهای سید مرتصی آوینی، مترجم محمد مهدی شاکری،تهران: واحه.

5-حافظ، شمس­الدّین محمد. (1374). دیوان غزلیات، به­کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ 16، تهران: صفی­علیشاه.

6- داد، سیما.  (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران:  مروارید.

7-رازی، نجم­الدین­ابوبکر. (1391). مرصادالعباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی

8-زمانی، کریم. ( 1387). شرح جامع­مثنوی. دفتر5، چاپ13،تهران: اطلاعات.

9-سنایی، مجدودبن­آدم. (1388). دیوان. قلم بدیع الزمان فروزانفر، چاپ3، تهران: نگاه.

10-سجادی، سیدجعفر. (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

11-عطار، فریدالدّین. (1397). تذکره الأولیا، چاپ2، قم: نشرکومه.

12-فتوحی، محمود.(۱۳۹۵). سبک شناسی، چاپ3 ، تهران: سخن.

13- قشیری، عبالکریم. (1385). رسالة قشیریه، ترجمة ابو علی حسن بن احمد عثمانی،تصحیح فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی

14-مولانا، جلال­الدّین محمد. (1386). کلیات شمس، تصحیح  فروزانفر، تهران: هرمس.

15-مولانا، جلال الدّین محمد. (1390). مثنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: هرمس.

16-میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین. (1382). کشف الاسرار و عده­الأبرار به سعی و اهتمام علی اصغر حمکت، چاپ 7، تهران: امیر کبیر

17-نسفی، عزیزالدّین. (1372). انسان الکامل، ترجمه: سید ضیاء الدین دهشیری، تهران: طهوری.

18-ون دایک، تون آدریانوس.(1394). تحلیل متن وگفتمان، ترجمه پیمان کی­فرخی،تهران: نشر پرسش.

19-هجویری، ابوالحسن علی­بن­عثمان. (1390). کشف­المحجوب، به تصحیح دکتر محمود عابدی، تهران: سروش.

مقاله

20-سنگری، محمدرضا. آذین فرد، عزیز. (1397). «نقد و بررسی دریا دلان به صف شکن سید مرتضی آوینی»، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی زمستان، ش125، ص32-35.