واکاوی اثربخشی نظریه ساختارهای زنده کریستوفر الکساندر در معماری دست‌کند در راستای تحقق بومی‌سازی در معماری (مطالعه موردی: دست‌کندهای استان اصفهان)

دو فصل‌نامه فضای زیست

مقاله 4، دوره 1، شماره 2، اسفند 1400، صفحه 59-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نرگس درویش طالخونچه¹؛ سید غلامرضا اسلامی^{* 2}؛ حسین سلطان زاده³

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استاد، گروه معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³استاد، گروه معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

کریستوفر الکساندر بر‌اساس ایده سرشت نظم، همه پدیده­ های جهان هستی را تحت دو عنوان ساختارهای زنده و ساختارهای غیر‌زنده مطالعه می ­کند و به بررسی و شناخت الگوی ساختارهای زنده با توجه به پانزده خصلت بنیادی می‌پردازد. او معماری مدرن را قبول ندارد و ساختارهای زنده را درمعماری بومی می­ یابد. در این میان معماری دست‌کند، به‌عنوان یک نمونه­ معماری بومی است که به نیازهای انسان، در ارتباط با خود، جامعه، ساختارهای اجتماعی، موقعیت جغرافیایی، اقلیم، حوادث و طبیعت پاسخ مناسب داده است. بر همین اساس پژوهش حاضر قصد دارد با هدف تبیین نقاط مشترک بین معماری دست‌کند و نظریه الکساندر و تطبیق آن­ها با یکدیگر زمینه مناسب ­تری برای بهره از تجربه معماران گذشته و شناخت هوشمندی به‌کار‌رفته در این آثار و تطبیق آن با بومی ­سازی و نیازها و ضرورت­ های معماری امروز ایران در جهت تداوم برای آینده را فراهم آورد. از همین‌روی، این پژوهش از نظر هدف، بنیادی و در رده پژوهش ­های کیفی و از نظر روش، از نوع تحقیقات اقدام ­پژوهی مبتنی بر مطالعات اسنادی و مشاهدات میدانی­‌-‌پیمایشی طبقه­ بندی می­ شود، که بررسی تعمیم­ پذیری نظریه در حوزه استان اصفهان و به‌صورت هدفمند در 6 شهر زیرزمینی انجام شده است. یافته­ های پژوهش نشان می­ دهند که این مجموعه­ ها به‌طور نسبی بر پانزده خصلت، قابل تطبیق هستند، اما از این پانزده خصلت، نقش مقیاس‌های مختلف، مراکز نیرومند، مرزها، ابهام و انسجام عمیق، تضاد، درجه­ بندی، ناهمگونی، سادگی و آرامش درونی و جدایی­ ناپذیری در بومی­ سازی بسیار زیاد و چشمگیر و نقش تکرار متناوب، فضای معین، شکل خوب، تقارن موضعی، پژواک و فضای خالی کمتر است.

کلیدواژه‌ها

ساختارهای زنده؛ کریستوفر الکساندر؛ معماری دست‌کند؛ بومی‌ سازی؛ اصفهان

مراجع

• اسدی، شهام و ترابی، زهره. (1396). انطباق پانزده خصلت بنیادی کریستوفر الکساندر با فرش ایرانی. مطالعات هنر اسلامی، 13(26)، 50-25.
• اشرفی، مهناز. (1399). پایداری در معماری استقرارگاه ­های منظر فرهنگی میمند. مطالعات معماری ایران، 9(17)، 122-97.
• اکبری، علی. (1392). از زبان ریاضیات تا ساختارگرایی در معماری، بررسی تحولات در آرای سه دهه کریستوفر الکساندر با مروری بر آثار وی. ماه هنر،180، 29-22.
• الکساندر، کریستوفر. (1977). الگوهای استاندارد در معماری. ترجمه: فرشید حسینی. تهران: دایره دانش، چاپ سوم.
• الکساندر، کریستوفر. (1977). معماری و راز جاودانگی (راه بی ­زمان ساختن). ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• الکساندر، کریستوفر. (1964). یادداشت­ هایی بر ترکیب فرم. ترجمه: سعید زرین­مهر. تهران: روزنه.
• الکساندر، کریستوفر. (1965). شهر درخت نیست. ترجمه: فرناز فرشاد و شمین گلرخ. تهران: آرمان­شهر.
• الکساندر، کریستوفر. (1394). سرشت نظم. ترجمه: رضا سیروس­صبری. تهران: پرهام ­نقش.
• بل، سایمون. (1382). منظر، الگو، ادراک و فرآیند. ترجمه: بهناز امین ­زاده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان اصفهان. (1400). مطالعات استان اصفهان. اصفهان: بنیاد مسکن.
• بیرانوند، مسلم. (1392). بررسی و ارزیابی میراث کهن شهرسازی ایران؛ با تاکید بر ضرورت بازشناسی سکونت‌گاه‌های زیرزمینی ایران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4 (12)، 78-63.
• جمعه­ پور، محمود. (1393). بومی ­سازی در عرصه توسعه روستایی و نقش دانش بومی در فرآیند آن. دانش­ های بومی ایران، 1 (2)، 79-50.
• سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی استان اصفهان. (1399). مطالعات آمایش استان اصفهان. اصفهان: سازمان مدیریت و برنامه ­ریزی.
• سیروس صبری، رضا و اکبری، علی. (1392). مفهوم نظم، کریستوفر الکساندر و علم جدید. مجله صفه، 23(2)، 42-31.
• شکاری نیری، جواد و سلطان­ زاده، حسین. (1399). تبیین کارکرد دفاعی سکونت‌گاه­های زیرزمینی ایران (مطالعه موردی: شهر زیرزمینی گلستان نیر). پژوهش­ های جغرافیایی انسانی، 2‌(52)، 568-551.
• فلاحی، علیرضا. (1393). مستندسازی طراحی شهر زیرزمینی گوجی در ویتنام از منظر پدافند غیرعامل. مسکن و محیط روستا، 33(147)، 64-51.
• قویدست، شایان و قویدست، علیرضا و حمله­ داری، شهزاد. (1398). میدان امام (نقش جهان) اصفهان به‌مثابه یک کلیت یکپارچه، بررسی تطبیقی ویژگی­ های میدان امام (نقش جهان) اصفهان با خصلت­ های بنیادی پانزده­ گانه کریستوفر الکساندر. معماری­ شناسی، 2(13)، 11-1.
• مولائی، اصغر. (1397). مطالعه قابلیت‌های شهرسازی زیرزمینی در ارتقای ایمنی شهر با رویکرد پدافند غیرعامل. شهر ایمن، 1(4)، 17-1.
• مهاجری، ناهید و قمی، شیوا. (1387). رویکردی تحلیلی بر نظریه ­های طراحی کریستوفر الکساندر. هویت شهر، 2(2)، 56- 45.

 

• Alshaikh, Ziyad & Alarifi, Abdulrahman & Alsaleh, Mansour. (2013). Christopher Alexander’s Fifteen Properties: Toward Developing Evaluation Metrics for Security Visualizations. IEEE International Conference on Intelligence and Security Informatics, Seattle, Washington, USA, PP.295-300.
• Bloch, Oscar & Von Wartburg, Walther. (1989). Dictionnaire Etymologique  de  la  langue, française. Presses universitaires de France, 8 Edition.
• Hatefi Shogae, Somayeh. (2015). Generalization Rate of Christopher Alexanders Living Structure Theory case Study: Chaharbagh and Isfahan Gardens. Bagh-e Nazar, 12(36), 37-46.
• Juhasz, Joseph. B. (1981). Christopher Alexander and the language of Architect. Journal of Environmental Psychology, 1(3), 241-246.
• Robinson, John. (1994). The Question of Type, In Karen Frank and Lynda Schneckloth, Ordering Space, Van Nostrand Reinhold. New York.