بررسی سطح فکری قصیدۀ «این سیه مار جهان را شده افسونگر» از پروین اعتصامی بر اساس نظریۀ ارتباط کلامی یاکوبسن

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 2، دوره 6، شماره 20، شهریور 1401، صفحه 27-52   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مریم خدادادی¹؛ رجب فخرائیان^{* 2}؛ محمد قادری مقدم³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه ادبیات فارسی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران.

²استادیار گروه ادبیات فارسی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران (نویسندۀ مسئول)

³استادیار گروه ادبیات فارسی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

چکیده

پروین اعتصامی به عنوان شاعری متعهد و مردمی، در اشعار خود به دغدغه­های گروهی اهمیت بسیاری داده است. او در این راستا در قصیدۀ «این سیه مار جهان را شده افسونگر»، نگاهی تعلیمی دارد و مجموعه­ای از بایسته­ها و نبایدهای اخلاقی را تشریح می­کند و کلام خود را به بهترین نحو برای برقراری ارتباط با مخاطب عام و خاص به کار می­گیرد. هدف و مسألۀ اصلی پژوهش حاضر، پرداختن به کیفیت بازنمایی آموزه­های اندرزی در شعر مذکور بر اساس مبانی نظریۀ ارتباط کلامی یاکوبسن است. دلیل استفاده از نظریۀ یاکوبسن این است که او در آراء خود به ابعاد گوناگون سویه­های ارتباط­گیری گیرنده (مخاطب) و فرستنده (خالق اثر) اشاره کرده است. از این­رو، با کاربست آن می­توان زوایای جدیدی از سطح فکری سبک شعر پروین را مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق نشان می­دهد که نقش ترغیبی زبان در این شعر برای سوق دادن مخاطب به انجام بایسته­های اخلاقی و پرهیز از کاستی­های منشی بوده است. شاعر با تکیه بر نقش همدلی، نقش مخاطب را در خوانش و درک متن برجسته­تر کرده است. نقش عاطفی، بیانگر چیرگی منِ اجتماعی پروین بر منِ فردی اوست. نقش ارجاعی، بیانگر تلاش شاعر جهت شرح مفهوم دنیاگریزی با تأکید بر مؤلفه­های دینی و عرفانی است. نقش ادبی مبین قدرت تصویرگری پروین برای برانگیختن حس زیبایی­شناسی مخاطب و افزودن بر قدرت درک وی است. نقش فرازبانی در این شعر، با بهره­گیری از رمزهای حیوانی ساده و زودیاب شکل گرفته است که این ویژگی دسترسی طیف وسیع­تری از مخاطبان را به محتوای اشعار او فراهم می­کند.
 

کلیدواژه‌ها

پروین اعتصامی؛ قصیدۀ «این سیه مار جهان را شده افسونگر»؛ سطح فکری؛ یاکوبسن؛ ارتباط کلامی

مراجع