بررسی بانکداری اجتماعی در دنیا برای صنایع کوچک و ارائه راه‌حل چگونگی تعمیم آن در اردبیل

اقتصاد مالی

دوره 16، شماره 59، شهریور 1401، صفحه 75-104   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2022.694714

نویسندگان

ناصر سیف اللهی^* ؛ وحیده ابراهیمی خراجو

گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

در صنعت بانکداری طیف متنوعی از فعالیت‌ها تحت عنوان اقدامات بانکداری اجتماعی معرفی شده است؛ بانک‌های اجتماعی تلاش می‌کنند در فعالیت‌هایی سرمایه گذاری کنند که موجب بهبود شرایط کل جامعه می‌گردد. سرمایه‌گذاری‌های باثبات و روش‌های وام دهی؛ از جمله مواردی هستند که این بانک‌ها به کار می‌گیرند تا کیفیت زندگی اجتماعی را افزایش داده و در تأمین مالی برای صنایع کوچک نقش مهمی را ایفا نمایند. اگر چه طی سالیان اخیر بانک‌ها در این زمینه مشارکت کرده‌اند؛ اما بانکداری اجتماعی رویکردی نوین در رشد صنایع کوچک می‌باشد. بنابراین مطالعه حاضر در پی بررسی بانکداری اجتماعی در دنیا برای صنایع کوچک و ارائه راه حل چگونگی تعمیم آن در استان اردبیل می‌باشد. این مطالعه از لحاظ جهت‌گیری، در دسته پژوهش‌های کاربردی و از لحاظ ماهیت نیز، در گروه پژوهش‌های اکتشافی قرار می‌گیرد. همچنین به لحاظ قطعیت داده‌ها، کیفی به شمار می‌رود. روش نمونه گیری روش قضاوتی و هدفمند است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه خبرگان و صاحب‌نظران حوزه بانکداری است که در این میان 20 مصاحبه انجام و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج به کمک نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA) تحلیل شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با تحلیل تم انجام شده و پس از تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها و کدگذاری باز و محوری متن مصاحبه‌ها، چهار بعد از ابعاد بانکداری اجتماعی شناسایی شدند که عبارتند از (تأمین مالی، محیط زیست، مشتریان و جامعه) می‌باشد. و نهایتا با بررسی‌های ادبیات پژوهشی و ارائه راهکارهای موفق بانکداری اجتماعی در دنیا؛ راهکارهای متناسب با شرایط محیط کسب و کار استان اردبیل برای صنایع کوچک واقع در شهرکها و نواحی صنعتی این استان داده شد و پیشنهاداتی در این خصوص به بانک‌ها در جهت تأمین مالی این صنایع ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: بانکداری اجتماعی، مسئولیت اجتماعی، تأمین مالی، صنایع کوچک. طبقه بندی JEL : E5؛ M1؛ G2؛ L5

اصل مقاله

بررسی بانکداری اجتماعی در دنیا برای صنایع کوچک
 و ارائه راه‌حل چگونگی تعمیم آن در اردبیل

 
تاریخ دریافت: 10/01/1401    تاریخ پذیرش: 14/03/1401    ناصر سیف‌اللهی 
وحیده ابراهیمی‌خراجو
     

چکیده
در صنعت بانکداری طیف متنوعی از فعالیت‌ها تحت عنوان اقدامات بانکداری اجتماعی معرفی شده است؛ بانک‌های اجتماعی تلاش می‌کنند در فعالیت‌هایی سرمایه گذاری کنند که موجب بهبود شرایط کل جامعه می‌گردد. سرمایه‌گذاری‌های باثبات و روش‌های وام دهی؛ از جمله مواردی هستند که این بانک‌ها به کار می‌گیرند تا کیفیت زندگی اجتماعی را افزایش داده و در تأمین مالی برای صنایع کوچک نقش مهمی را ایفا نمایند. اگر چه طی سالیان اخیر بانک‌ها در این زمینه مشارکت کرده‌اند؛ اما بانکداری اجتماعی رویکردی نوین در رشد صنایع کوچک می‌باشد. بنابراین مطالعه حاضر در پی بررسی بانکداری اجتماعی در دنیا برای صنایع کوچک و ارائه راه حل چگونگی تعمیم آن در استان اردبیل می‌باشد. این مطالعه از لحاظ جهت‌گیری، در دسته پژوهش‌های کاربردی و از لحاظ ماهیت نیز، در گروه پژوهش‌های اکتشافی قرار می‌گیرد. همچنین به لحاظ قطعیت داده‌ها، کیفی به شمار می‌رود. روش نمونه گیری روش قضاوتی و هدفمند است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه خبرگان و صاحب‌نظران حوزه بانکداری است که در این میان 20 مصاحبه انجام و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج به کمک نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA) تحلیل شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با تحلیل تم انجام شده و پس از تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها و کدگذاری باز و محوری متن مصاحبه‌ها، چهار بعد از ابعاد بانکداری اجتماعی شناسایی شدند که عبارتند از (تأمین مالی، محیط زیست، مشتریان و جامعه) می‌باشد. و نهایتا با بررسی‌های ادبیات پژوهشی و ارائه راهکارهای موفق بانکداری اجتماعی در دنیا؛ راهکارهای متناسب با شرایط محیط کسب و کار استان اردبیل برای صنایع کوچک واقع در شهرکها و نواحی صنعتی این استان داده شد و پیشنهاداتی در این خصوص به بانک‌ها در جهت تأمین مالی این صنایع ارائه گردید.
واژه‌های کلیدی: بانکداری اجتماعی، مسئولیت اجتماعی، تأمین مالی، صنایع کوچک.
طبقه بندی JEL : E5, M1, G2, L5
1- مقدمه
بحران اقتصادی، افزایش فقر و بیکاری، ظهور معضلات اجتماعی و محدودیتهای هزینههای عمومی، همگی منجر به بررسی و بکارگیری روشهای نوین و جایگزین تأمین مالی به ویژه برای صنایع کوچک شده است. این شرکتها به دلیل ریسک بالای سوددهی، مشکلات مدل حکمرانی و فقدان ارزیابیهای اندازهگیری عملکرد، به ویژه در مورد اندازهگیری ارزش اجتماعی، در دستیابی به تامین مالی با چالشهای زیادی روبرو هستند. گزینههای غیر متعارف تأمین مالی میتوانند بر اقتصاد تأثیر مثبت بگذارند و یک گزینه بالقوه مناسب برای تأمین مالی با ابزارهای متنوع خود برای توسعه شرکتهای اجتماعی باشد (بیانکون و همکاران، 2018). 
بانک‌ها به عنوان ابزاری برای جلوگیری از بحران‌های آینده و به عنوان مکانیسمی امنیتی برای جذب هر پی‌آمد منفی به حساب می‌آیند (سادات سلماسی و همکاران، 1400). نقش بانک‌ها به عنوان تسهیل‌گر و محرک چرخ‌های اقتصاد و تجارت، به عنوان نهاده‌های مولد ثروت و همچنین به عنوان فراهم‌آورندگان خدمات برای اجتماعات محلی، ملی و بین‌المللی، بیانگر اهمیت این موسسات در به جریان اندازی حرکت فکری مسئولیت اجتماعی در کل جامعه است. بنابراین با توجه اهمیت مسائل اجتماعی در نظام بانکداری این رویکرد باعث پدید آمدن پدیده‌ای به نام «بانکداری اجتماعی» شده است (مرادی و همکاران، 1398). مسئولیت اجتماعی مفهومی است که به موجب آن سازمان‌ها به طور داوطلبانه برای بهبود وضعیت اجتماعی و کمک به داشتن جامعه‌ای بهتر و محیطی پاک‌تر تصمیم‌گیری می‌کنند (مرانی و همکاران، 1400). درمورد چرایی گرایش بانک‌ها به بانکداری اجتماعی تاکنون تحقیقات نسبتا قابل توجهی انجام شده و تقریبا درک خوبی از علل مختلفی که بانک‌ها به بانکداری اجتماعی روی می‌آورند و مأموریت‌هایی که در این حوزه برای خود تعریف می‌کنند وجود دارد (بچیتی و همکاران، 2015؛ کوهلر، 2015). 
بانکداری اجتماعی یکی از ابزارها جهت تامین مالی خرد صنایع کوچک مطرح میشود (اسونگا و مورگان، 2020). بانکداری اجتماعی، ترکیبی از روندهای اجتماعی (مانند، فعالیتهای سبز، کارآفرینی اجتماعی، وامدهی نظیر به نظیر و برنامهریزی مالی از طریق شبکههای اجتماعی) با محصولات و خدمات بانکی است (رضایی و همکاران، 2021). با وجود اهمیت روزافزون بانکداری اجتماعی، نیاز به راهکارهای تحقق این مهم اجتنابناپذیر است. مطالعات صورت گرفته در کشورهای مختلف گواه این مدعا است. امروزه مفهوم توسعه اجتماعی، مباحث جامعه مدنی، دموکراسی، عدالت اجتماعی، رفاه اجتماعی، سرمایه اجتماعی، جهانی شدن، حقوق اقلیت‌ها، یکپارچگی اجتماعی، محورهای اصلی توسعه اجتماعی را تشکیل می‌دهند (هزار جریبی و ارفعیمقدم، 1394). ارائه یک تعریف از بانکداری اجتماعی همیشه کار ساده‌ای نیست. دلیل این امر وجود رویکردهای بسیار متفاوتی است که با عنوان «بانکداری اجتماعی» معرفی شده‌اند. منشأ این تفاوت‌های این است که در رویکردهای مختلف بر جنبه‌های متفاوتی از تغییرات اجتماعی تمرکز شده است (بندیکتر،2011). سازمان ملل متحد، توسعه اجتماعی را افزایش ظرفیت نظام اجتماعی، ساختار اجتماعی، نهادها، خدمات و سیاست بهره‌گیری از منابع برای سطوح زندگی مطلوب‌تر که در معنایی وسیع تر در بردارنده ارزش‌هایی است که معطوف به توزیع معتبر درآمد، دارایی و فرصت‌هاست تعریف می‌کند. از سوی دیگر، جهانی شدن با مبانی توسعه و نوسازی کردن پیوند خورده است و یک حرکت رو به جلو و پیش‌رونده در جهت تغییرات سریع در ساختارهای زندگی بشری و هم‌گرایی بین جامعه جهانی تلقی می‌گردد. جهانی شدن یک بحث واقعی، فرا ملی و تاریخی است. باید به عنوان یک فرآیند فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تصور کرد که شامل ابعاد متنوع فرهنگی، تکنولوژی، سیاسی، محیطی دارد که هر یک از این‌ها دامنه‌ای از الگوها، روابط و فعالیت‌هایی را دربرمی‌گیرد (هزار جریبی و ارفعیمقدم، 1394).
مشکلات پیش‌روی اقتصاد جهان و بحران دامن‌گیر آن نشان از نارسایی‌هایی در فعالیت بانکداری دارد. بسیاری بر این عقیده‌اند بحران مالی که اروپا و آمریکا طی سال‌های اخیر پشت سرگذاشت و اثرات اجتماعی و اقتصادی همه جانبه‌ای بر روی مردم داشت به سبب عدم رعایت بانکداری اجتماعی و تبعیت از اصول اقتصادی آن هم به صورت نادرست و ناقص می‌باشد از این رو و ضمن در نظر داشتن اهمیت بانک‌ها در کشور و نیز تاثیراتی که اقتصاد، نوسازی و جهانی‌شدن جوامع می‌گذارند، الزام به رویکرد مسئولیت‌پذیری و به خاص مسئولیت اجتماعی در رسالت آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد (مرادی و همکاران، 1398). پس از بحران مالی سال 2008 که طی آن بانک‌های اجتماعی علی‌رغم زیان عمومی بانک‌ها موفق به افزایش نرخ سود آوری نیز شدند، محققان زیادی تلاش کردند که به تبیین مفهوم بانکداری اجتماعی و ابعاد آن بپردازند. در همین دوره توجه به مباحث مربوط به فعالیت بانک‌ها در شبکه‌های اجتماعی با رشدی روزافزون مواجه شده است. این فعالیت‌ها نیز به عنوان بانکداری رسانه‌های اجتماعی و بعضا بانکداری اجتماعی معرفی شده‌اند (سووارنا، 2014). 
در حال حاضر در بیشتر کشورها بانک‌های متعارف بی‌توجه به عواقب و عوارض پرداخت بسیاری از وام‌ها و بی هیچ دقت نظری نسبت به تأثیرات مخرب، در زمان انجام بسیاری از فعالیت‌های مالی خود صرفا جنبه کاربردی تجهیز و تخصیص منابع را در دستور کار دارند، اما بانک‌های توسعه اجتماعی به آن دسته از افراد حقیقی و حقوقی وام اعطا می‌نمایند که پروژه‌های آنان در جهت، توسعه زیرساخت‌های بنیادین جامعه، اهداف بشردوستانه، حفاظت از محیط زیست، افزایش سطح کیفی رفاه عمومی و امنیت در جامعه و مواردی از این دست می‌باشد. بانک‌های فعلی بعضا با هدف حفظ یا ارتقای جایگاه خود در شرایط مالی بسیار چالشی و رقابتی، مبادرت به اتخاذ روش‌های تأمین مالی غیرمسئولانه و بسیار مخاطره آمیز می‌نمایند، در حالی که بانک‌های اجتماعی طی بحران مالی اخیر به خوبی اثبات نمودند که چگونه با تبیین روش‌های صحیح در فرایندهای تأمین مالی و اعطای وام می توان در عرصه مالی و اقتصادی موفق بود (مرادی و همکاران، 1398).
بنابراین باتوجه به اینکه؛ صنایع کوچک نسبت به تامین مالی با مشکل جدی مواجه هستند. پیامد این مسئله، تعطیلی این صنایع و یا کاهش قابل توجه میزان تولید بوده است. امروزه در کشورهای مختلف جهان سیاستهای معطوف به گسترش صنایع کوچک، به سیاستهای مهم و محوری تبدیل شده است و از این رهگذر پیشرفت صنایع کوچک نقش قابل توجهی در توسعه اجتماعی اقتصادی این کشورها بازی میکند (رضویان و رحیمی، 1388).  پدیده بانکداری اجتماعی، موضوع نسبتاً جدیدی است که بنا به اقتضای شرایط محیط کسب و کار ایران میتواند یکی راهبرد نوین، اثربخش و کارا برای تامین مالی کسب و کارهای کوچک در ایران و به ویژه استان اردبیل به شمار آید. بازار بانکداری اجتماعی یک زیرمجموعه کوچک اما به سرعت در حال رشد از بخش بانکداری جهانی است. بانکداری اجتماعی بخشی از خدمات بانکی است که منحصراً بر معیارهای عملکرد اقتصادی متمرکز نیست، بلکه ابعاد اهداف اکولوژیکی و اجتماعی را در یک سطح برابر دنبال میکند (کروس و بتنفلد، 2019). 
و نهایتا، مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها در سال‌های اخیر به دغدغه‌ای در سطح جهانی و رو به افزایش در میان دولت‌ها و مدیران بنگاه‌ها مبدل گشته است. گرچه صنعت بانکداری برای مدت طولانی، بخشی با تأثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی ناچیز و قابل چشم‌پوشی در نظر گرفته می‌شده است، اما در سال‌های اخیر، مدیران ارشد موسسات مالی به وسعت دامنه فعالیت‌های اجتماعی در موسسات خود پی برده‌اند و دریافتند که بانک‌های فعلی نیز این مهم را می‌بایست به عنوان یکی از اصول بنیادین در زمینه تعامل با مشتریان خود در نظر داشته باشند. لذا شاید بتوان عنوان نمود که بانک اجتماعی توسعه محور، رویکردی مدرن در بانکداری می‌باشد که فرایندهای اعتباری و مالی را استاندارد می‌سازد. شایان ذکر است که در اصول اساسی این مدل کسب و کار بانکی چهار رکن را به عنوان شاخص اصلی در نظر گرفته‌اند که عبارتند از: 1. انصاف، 2. شفافیت، 3. پاسخگویی و 4. مسئولیت پذیری، که این ویژگی‌ها فراتر از مرزهای ساختارهای متنوع فرهنگی، حقوقی، اقتصادی و غیره کشورها مطرح است. از طرفی دیگر همانطوری که اشاره گردید در بانک توسعه اجتماعی هر فعالیتی انجام می‌گیرد بر پایه خلق بازدهی اجتماعی است، نتیجه‌ای که در آن سود حاصل از فعالیت‌ها و مبادلات پولی به هدف نهایی بلکه پیش نیاز رسیدن به مقاصد بالاتر است. از این رو بانک‌ها با برخورداری از دانش و تخصص در مدیریت مالی می‌توانند بزرگترین تاثیر را در رشد و توسعه کشور ایفا نمایند (نجفی و همکاران، ۱۳۹۴). از این منظر، پژوهش حاضر به دنبال یافتن راهکارهای موفق بانکداری اجتماعی در دنیا و ارائه راهکارهای متناسب با شرایط محیط کسب و کار استان اردبیل برای صنایع کوچک واقع در شهرکها و نواحی صنعتی این استان می‌باشد.

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1- بانکداری اجتماعی
بانک‌ها شریان حیاتی هر کشور محسوب شده و به عنوان نهاهای مالی دارایی‌ها را از منابع گوناگون جمع‌آوری کرده و در اختیار بخش‌هایی قرار می‌دهند که به نقدینگی نیاز دارند (ابولحسنی و همکاران، 1400). به گفته گارتنر، «بانکداری اجتماعی ترکیبی از روندهای اجتماعی، مانند شیوه‌های سبز، کارآفرینی اجتماعی، وام‌دهی همتا و برنامه‌ریزی مالی از طریق شبکه‌های اجتماعی، با محصولات و خدمات بانکی است» (کوگنیزات، 2014). برخلاف رویکرد سنتی، یک بانک اجتماعی تشخیص می‌دهد که دستیابی به اهداف اجتماعی مستلزم تعدیل گسترده با نحوه انجام کسب‌وکار توسط سازمان است. انتقال به مدل کسب‌وکار اجتماعی به معنای ایجاد قابلیت‌های مورد نیاز برای پردازش بینش از کانال‌های اجتماعی، تعامل و تعامل با مشتریان، پاسخگویی به نیازهای آن‌ها و شناسایی و اقدام بر روی فرصت‌های اجتماعی است (دلویت، 2014). دانش بانکداری اجتماعی چیز عجیبی و پیشرفته نیست. در واقع ایده بانکداری اجتماعی در اصل به کشورهای در حال توسعه مانند هند بازمی‌گردد. اما بدیهی است که باید متناسب با بافت کشور طراحی شود و ساختار منحصر به فردی وجود ندارد که بتوان آن را کپی کرد. اگر بانک‌ها می‌خواهند از تمام پتانسیل‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند، باید فراتر از ابزارهای شهرت الکترونیکی، بر این شبکه‌ها تمرکز کنند و باید با استفاده از بینش داده‌های اجتماعی به دنبال جلب مشارکت مشتریان و پیش‌بینی رفتار آن‌ها باشند (آکسنتور،2011).
گارتنر در بانکداری اجتماعی به سه روند اشاره می‌نماید (نیتوسی، 2015). در روند اول به رابطه بانک و محیط زیست اشاره می‌کند که بانک‌ها با عملیات داخلی خود ممکن است باعث قطع درختان و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای شود. که بانکداری دیجیتال یک راه حل‌ایده آل جهت کاهش این آسیب‌های زیست‌محیطی قلمداد می‌شود (ییپ و بوکان، 2018). همچنین بانک  با سرمایه‌گذاری و یا تأمین مالی طرح‌ها، پروژه‌ها و بنگاه‌ها باعث اثرات زیست‌محیطی می‌گردد (ریسالواتو  و همکاران،2019). بنابراین بانکداری اجتماعی به هر دو نوع تأثیر توجه داشته و آن‌ها را در سیاست‌های خود لحاظ می‌کنند (ژیخیا و همکاران، 2018). همزمان این روند در اقصی نقاط دنیا با مفاهیمی نزدیک به هم توسعه یافته و موجب رشد و توسعه بانک‌هایی شد که مفاهیم بانکداری اخلاقی را پیش می‌بردند. در دهه هشتاد بانکداری اجتماعی یکی از بزرگترین روندهای بانک‌ها در اروپا بوده است (بنندیکتر، 2011).
در روند دوم به ایجاد کسب‌وکارهای اجتماعی توجه می‌کند. حال کسب‌وکار اجتماعی یک فعالیت اقتصادی است و در آن کسب درآمد تا حدی که بتواند هزینه‌ها و ریسک‌های کسب‌وکار را پوشش داده و باعث پایداری آن به منظور تحقق هر چه بیشتر اهداف مسئولانه گردد لازم است (گرو و بریگ، 2014). بارزترین نمونه کارآفرینی اجتماعی، تأمین مالی خرد است. بانک‌های اسلامی را می‌توان به عنوان نوعی از بانک‌های دارای این رویکرد به حساب آورد (حمیدی و وورسینگتون، 2018). هر چند مفهوم بانکداری اسلامی قدیمی تر از بانکداری اجتماعی است اما می‌توان آن را به عنوان یکی از منشأهای اولیه شکل‌گیری این روند به حساب آورد. به طور خاص، مفهوم قرض الحسنه که در بانک‌های اسلامی وجود دارد، همسو با ارزش‌های بانک‌های اجتماعی است که بیشتر متوجه فقرا و اقشار کم درآمد هستند (نبی و همکاران، 2017). نزدیکی و ارتباط مستمر و دائمی با اقشار کم درآمد که قصد اخذ وام را دارند از جمله خصویات بانکداری اجتماعی است که اولا: آنها را در شناسایی مستحقین وام یاری مینماید. ثانیا: در ارزیابی میزان اعتبار شخص وامگیرنده و توانایی وی در بازپرداخت وام کمک میکند و در نهایت پس از اعطای وام چگونگی استفاده از آن را روشن میسازد. بهعبارتدیگر، احتمال بروز مشکلاتی از قبیل کژگزینی و کژمشی کاهش مییابد. در زمینه اخذ وثیقه بانکداری اجتماعی از ساز و کارهای فشار گروهی و فرایند تشکیل گروه جهت تضمین بازپرداخت وامها از اقشار کمدرآمد استفاده میکنند (ابراهیمی و باغستانی میبدی، 1390). در گرامین بانک، وام‌ها فقط به گروه‌های متشکل از ده الی بیست عضو پرداخت می‌شود و در نتیجه کل گروه طرف حساب بانک به حساب می‌آید. هر عضو از این گروه‌ها که معمولا شغل مشابهی (مانند کشت غلات، تولید صنایع دستی یا نظایر آن) را انجام می‌دهند، طرح تجاری و شیوه کسبوکار خاص خودش را دارد، ولی اگر یک یا تعداد بیشتری از این افراد در بازپرداخت اقساط وام قصور کنند، تعهد جمعی به عنوان ضامن برای بانک عمل می‌کند. تا آنجایی که حتی اگر پروژه یک فرد شکست بخورد و برخی از قرضگیرندگان قادر به بازپرداخت نباشند، هنوز امکان دارد کل گروه، بدهی را مدیریت کند. از دیدگاه اقتصادی نیز این روش بانک را از تحت نظر گرفتن جداگانه تک تک قرض‌گیرندگان بی‌نیاز می‌کند؛ چرا که خود اعضای گروه، یکدیگر را تحت نظر می‌گیرند و برای این کار انگیزه لازم را دارند(یونس و همکاران، 2010). روند سوم نیز ارائه خدمات‌مالی و پیدایش بانک‌های دیجتالی است (عزیزی، 2016). بانک‌ها می‌توانند به وسیله تصویر مناسبی که از طریق حضور در رسانه اجتماعی در ذهن افرار ایجاد می‌نماید، برندشان را بهبود بخشند. درخواست مشتریان به دسترسی سریع و آسان به خدمات بانکی، بانک‌ها را مجبور کرده است که بر یک ارتباط براساس مدل بانکی معطوف به کانال‌های اجتماعی تمرکز کنند (هازاریکا و راج، 2014). البته لازم به ذکر است که فعالان این روند تنها بانک‌ها نیستند و انواع مختلفی از فین‌تیک‌ها نیز در سال‌های اخیر وارد این حوزه از خدمات مالی شده‌اند (پاینده و همکاران، 2021). فین‌تیک، یک صنعت مالی جدید است که با بکارگیری فناوری فعالیت‌های مالی را بهبود می‌بخشد (اسکوفل، 2016). و نهایتا ادغام روندها، حرکت به سمت بانکداری اجتماعی شکل می‌گیرد (رضایی و همکاران، 2021).
همانطور که در داستان‌های مالزی و مصر اشاره شده است، ایده ارائه کمک‌های مالی برای توسعه اجتماعی- اقتصادی از دهه 1960 آغاز شده است. تنها دو دهه بعد، مفهوم بانکداری اجتماعی به عنوان یک سیستم بانکی جدید در غرب معرفی شد (مایو، 2001؛ رلانیو، 2011).
سایرالی (2007) کشف کرد که یک دهه دیگر طول کشید تا سیستم بانکداری اجتماعی به طور گسترده در ایالات متحده، اروپا و بقیه جهان گسترش یابد. این سیستم بانکی منحصربه‌فرد یک مرکز تامین مالی جامعه است که سودآوری را از طریق بازده مالی و اجتماعی اندازه گیری می‌کند. تعریف بانک اجتماعی بر اساس وبر و دوان (2012)، رلانیو (2011)، وبر و رمر(2011)، مایو(2001): عملکرد مؤسسات مالی که اولویت را به نتایج اجتماعی و تأثیر مثبت فعالیت‌های مالی خود بر جامعه، محیط زیست، فرهنگ و/یا توسعه پایدار می‌دهد. همانطور که در گارتنر(2009)، «بانکداری اجتماعی: همه چیز درباره پول و تمرکز مشتری است» گزارش شده است (مهدنور و همکاران، 2016)، بانکداری اجتماعی بیش از این‌ها را در نظر می‌گیرد: رویکردهای نوظهور برای بانکداری خرده فروشی که سپرده گذاری، وام دهی و ارتباطات بین سپرده گذاران، وام گیرندگان و مؤسسات مالی را شفاف می‌کند. ریشه‌های آن در گرایش‌های اجتماعی/مصرف‌کننده، از جمله مسئولیت اجتماعی و مشارکت در شبکه‌های اجتماعی، و روندهای مالی و بانکی، مانند شبکه‌های اجتماعی مالی، تامین مالی خرد و مدیریت مالی شخصی است. در همین حال، دکلرک (2009) بر سه عنصر اساسی اساسی در تعریف بانکداری اجتماعی تأکید کرد: 1) خط پایین سه گانه (مردم، سود، سیاره)؛ 2) حداکثر شفافیت؛ و 3) توسعه انسانی. به طور خلاصه، هدف بانکداری اجتماعی تنها به حداکثر رساندن سود نیست، بلکه تامین نیازهای توسعه‌ای جامعه در ارتقای جایگاه اجتماعی و ارتقای سطح زندگی آن‌هاست (تیلاکارانتا، 1993). از این‌رو، مشتریان هدف گروهی هستند که از نظر مالی و اجتماعی محروم شده‌اند که شامل زنان، اقلیت‌های قومی و افراد کم درآمدی می‌شود که معیارهای مالی سیستم بانکداری اصلی را برآورده نمی‌کنند (سایرالی، 2007).
علاوه‌براین، بانکداری اجتماعی باید الزامات اخلاقی استانداردهای مالی را برآورده کند تا در بازار رقابتی مالی منحصربه‌فرد و انعطاف‌پذیر بماند. بنابراین، نیروهای پویای رویه‌های بانکداری اجتماعی تسلیم پیوند بین بانکداری برای گروه‌های محروم از نظر مالی و اجتماعی و بانکداری با رفتارهای اخلاقی می‌شوند. در واقع، عملکرد بانکداری اجتماعی در سراسر جهان به این دو گروه تقسیم می‌شود. تعدادی از بانک‌ها در کشورهای غربی مانند Alternative Bank Schweiz AG (سوئیس)، Banca Popolare Etica (ایتالیا)، Ekobanken (سوئد)، Cultura Spare Bank (نروژ)، GLS Gemeinschafts Bank (آلمان)، بانک Merkur (دانمارک)، Shore Bank (ایالات متحده)، Societefinanciere de la NEF (فرانسه)، و Triodos Bank (هلند) (بنکدیکتر، 2011؛ وبر و داون،2012؛ وبر و رمر، 2011) مسئولیت اجتماعی، اخلاقی، شفافیت و تصاویر پایداری را ترویج کرده‌اند. در آسیا، بنگلادش و هند مانند بانک BRAC و بانک گرامین (هاشمی، 1997) و بانکداری اجتماعی هند بانکداری را برای فقرا اجرا کرده‌اند (بورگس و پاندا، 2005).

2-2- تامین مالی صنایع کوچک
تأمین مالی همواره یکی از چالش‌های اساسی ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای نوپا بوده است (اسکندری و همکاران، 1400). شرکت‌های کوچک و متوسط نیز نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه ایفا کردند، زیرا آن‌ها اشتغال و محصولات جدید را برای کشورها فراهم می‌کنند و می‌تواند برای خرده مالکان دسترسی به بازارهای پایدار با سودآوری بالاتر را فراهم کنند (دگبلو و همکاران، 2021). شرکت‌های کوچک و متوسط تا حد امکان ساختار یافته‌اند تا فرصت‌های بازار را برای تولیدکنندگان ایجاد کنند. از آن‌جایی که شرکت‌های کوچک و متوسط در محیط نهادی مشابه تولیدکنندگان خرد زندگی می‌کنند، فلذا می‌توانند به عنوان واسطه‌های بالقوه و قابل اعتمادی بین تولیدکنندگان خرده‌مالک و شرکت‌های (بزرگ) در کشورهای توسعه‌یافته باشند (آدکامبی و همکاران، 2015). صنایع کوچک و متوسط تمایل دارند نرخ رشد بالایی را نسبت به سازمان‌های بزرگ داشته باشند، اما در این مورد چندان موفق نیستند. بزرگترین مانع بر سر راه صنایع کوچک و متوسط عدم دسترسی به منابع کافی است (کارجالالین و کمپانیان، ۲۰۰۷). یکی از موارد مهم و اساسی برای ایجاد هر کسب‌وکار سرمایه و منابع مالی است. کمبود سرمایه و عدم دسترسی به منابع مالی از جمله بزرگ‌ترین مشکلاتی است که شرکت‌های کوچک و متوسط با آن مواجه هستند. روش‌های متفاوتی برای تأمین منابع مالی فعالیت‌های تجاری وجود دارد که بانک‌ها و موسسات مالی مختلف می‌توانند از آن‌ها برای تأمین مالی شرکت‌ها استفاده نمایند، و یکی از پیش‌شرط‌های اساسی موفقیت در کسب‌وکار، دسترسی به منابع مالی کافی، مدیریت صحیح منابع مالی و استفاده بهینه از آن است (پارک و پونیس، ۲۰۰۱). بنابراین یکی از محدودیت‌های جدی برای رشد و توسعه این واحدها، نوع و نحوه تأمین مالی آن‌ها است. زیرا مانند بنگاه‌های بزرگ از ضمانت مالی کافی برخوردار نیستند. در واقع دسترسی به دارایی‌های مالی برای بنگاه‌های کوچک بسیار دشوار است و نهادهای مالی و قانونی مانند بانک نقش مهمی در رابطه با این محدودیت بازی می‌کنند. بنابراین می‌توان بیان کرد که بزرگ‌ترین مانع بر سر راه بنگاه‌های کوچک و متوسط، عدم دسترسی به سرمایه کافی است (تامبونان، 2011). به طور کلی برای تشکیل و تمرکز منابع مالی یا سرمایه در سطح بنگاه‌های اقتصادی، دو طریق عمده وجود دارد که عبارتنداز بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام. بنابراین سه منبع اصلی تأمین مالی کوتاه مدت به ترتیب اهمیت در بنگاه‌های اقتصادی عبارتنداز: اعتبارات، استقراض از بانک و اسناد تجاری. از طرف دیگر چهار منبع اصلی تأمین مالی میان مدت و بلندمدت به ترتیب اهمیت در بنگاه‌های اقتصادی نیز استقراض از بانک‌های تجاری، انتشار و عرضه اوراق بهادار به عموم، انتشار و عرضه اوراق بهادار به صورت محدود و سایر منابع است (شعبانی، ۱۳۸۰). بنابراین، تمرکز سرمایه با منابع مالی در سطح بنگاه‌های اقتصادی از نظر محل منبع تأمین‌کننده به دو دسته تأمین مالی داخلی (منظور از داخل، درون بنگاه اقتصادی است) و تأمین مالی خارجی (منظور از خارج، خارج از بنگاه اقتصادی است) تقسیم می‌شود. بنابراین روش های ارائه شده در فوق، برای تأمین مالی بنگاه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، بنگاه‌های کوچک و متوسط، با توجه به اندازه محدود و در نتیجه اعتبار پایینی که دارند، دسترسی کمتری به بازارهای مالی نسبت به بنگاه‌های بزرگ دارند؛ زیرا واحدهای بزرگ معمولا دارای سود تضمین شده بیشتر و صرفه‌های ناشی از مقیاس در فعالیت‌ها هستند؛ بنابراین، بیشتر از جانب بازار مالی مورد توجه قرار می‌گیرند. این محدودیت‌ها برای بنگاه‌های کوچک و متوسط بسیار جدی است و منجر به نزول توانایی فعالیت این واحدها می‌شوند. باید گفت که عامل اصلی در محدودیت تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط تنها قوانین سخت‌گیرانه نیست، بلکه مشکل اصلی زمانی مطرح می‌شود که دسترسی به سرمایه گذاری در بازار سرمایه با توجه به اندازه محدود بنگاه با مشکل مواجه می‌شود. بحث تأمین مالی در این واحدها یکی از مباحث مهم برای راه‌اندازی، گسترش فعالیت، توسعه محصولات جدید و سرمایه‌گذاری برای امکانات تولید و با کارکنان جدید است. تأمین مالی در این بنگاه‌ها معمولا به فعالیت‌های آن بخش و چرخه رشد آن بستگی دارد. به منظور رشد، یک بنگاه باید بتواند به حقوق صاحبان سهام و بدهی‌ها تکیه کند. بنابراین این بنگاه‌ها همانند هر بنگاه دیگری دارای یک چرخه رشد مالی هستند که به منابع مالی برای رشد و شکوفایی نیاز دارند. حقوق صاحبان سهام سهم بیشتری در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری بنگاه‌های کوچک و متوسط دارند که شرایط را برای دسترسی به منابع مالی خارجی (خارج از بنگاه) برای بنگاه فراهم می‌کنند. کمیسیون اروپا (۲۰۰۱) در مورد بنگاه‌های کوچک و متوسط اعلام کرد که در میان منابع تأمین مالی خارجی، بنگاه‌ها اغلب از وام ها و اعتبارات بانکی و لیزینگ استفاده می‌کنند. با این شرایط، اکثر بنگاه‌های کوچک و متوسط برای تأمین مالی به شدت به وام‌های بانکی و اعتبارات بانکی (نظیر چک) وابسته هستند. در بسیاری از کشورها مانند آلمان، ایتالیا و اتریش بنگاه‌های کوچک و متوسط کم‌تر بر سرمایه خود متمرکز می‌شوند و بیشتر به وام‌های بانکی روی می‌آورند، در حالی که در فرانسه، بلژیک، استرالیا و پرتغال، حدود ۳۹ تا ۴۲ درصد از تأمین مالی از منابع خارج از بنگاه است. این تفاوت‌ها را می‌توان در تفاوت در نظام‌های مالیاتی، سیستم‌های مالی و چارچوب‌های حقوقی ( از جمله، حداقل سهام مورد نیاز برای شروع فعالیت بنگاه‌های کوچک و متوسط) نسبت داد (بالینگ و همکاران، ۲۰۰۹).

2-3- چالشهای پیشروی نظام بانکداری اجتماعی در ایران
همانطور که به مزایای بانکداری اجتماعی اشاره شد، رویکرد جدیدی از بانکداری است که همه بانکداران و مجموعههای اقتصادی را برای تصمیمگیری راهنمایی میکند و دفترهای اقتصادی و اجتماعی را با هم مرتبط میسازد. این نوع بانکداری، معرف آن دسته از فعالیتها، محصولات و خدمات بانکی است که به توسعه اجتماعی و انسانی امروز و فردای جامعه کمک میکنند و در عین حال که پاسخگویی به نیازهای واقعی امروز مدنظر است، پایداری و دوام اجتماعی، فرهنگی و زیستبومی جامعه را نیز مورد توجه قرار میدهد (محمدپورزرندی و طباطبایی مزدآبادی، ۱۳۹۶). فلذا مفهوم بانکداری اجتماعی به عنوان یک مفهوم جدید در ایران هنوز به یک دغدغه جدی برای مسئولین و مردم تبدیل نشده و تنها برخی بانکها در سطح محدود در این زمینه فعالیت میکنند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته به عنوان یک پارادیم فکری غالب وجود دارد. از دلایل مهم این امر چالشهایی است که پیشروی نظام بانکی ایران در سالهای پس از انقلاب اسلامی در بخشهای اقتصادی کشور بوده است. به طور کلی میتوان این چالشها را به دو دسته کلی تقسیم نمود که عبارتنداز:
الف) محدودیتهایی که با تحریمها ایجاد شده و نظام بانکی در تعامل با بانکداری بینالمللی به علت این محدودیتها، مبادلات و تراکنشهای مالی را با هزینه بالاتری انجام میدهد. قطع همکاری بینالمللی نظام بانکی مشکلاتی از جمله، عدم امکان افتتاح و نگهداری حسابهای ارزی، وقفه در نقل و انتقالات ارزی واردات و صادرات کالا و خدمات، عدم امکان تبدیلات ارزی، خرید و فروش اوراق قرضه و سپردهگذاری نزد بانکهای کارگزار را به دنبال دارد. عدم امکان استفاده از ارزهای جهان و متعاقب آن، نگهداری ذخایر ارزی به چند ارز در چند کشور محدود منجر به افزایش ریسک و هزینههای عملیاتی میگردد. همچنین شاهد معضلات مربوط به تخریب زیرساختهای مالی و بانکی کشور، مشکلات فناورانه ناشی از ضعف علمی و فنی نیروی انسانی و مشکلات فنی و نرمافزاری بانکها و نهادهای مالی به برداشتن تحریمها در رفع محدودیتها مؤثر بوده و با حضور نظام بانکداری در فضای بینالمللی، اجبار و بشر مناسب جهت رفع این مسائل در میانمدت تا بلندمدت بوجود میآید (حسینی و همکاران، 1398).
ب) دسته دوم از معضلات نظام بانکی که از اهمیت بیشتری برخوردار است. مربوط به مشکلات ساختاری بانکها و بانک مرکزی است که قبل از تحریمها هم وجود داشته و ربطی به تحریمها ندارند؛ شامل مشکلات داخلی ساختار محبوب و شکننده نظام بانکی و رابطه بین دولت، نظام بانکی و بانک مرکزی و مشکلات بینالمللی است. اهم این دسته از مشکلات عبارتند از: 1. تنوع عملیات و ابزارهای تأمین مالی بانکها و نهادهای مالی به اندازه موردنیاز نیست و این ابزارها باید حداقل در کوتاهمدت نیاز بانکهای خارجی را در دوره پس از تحریم برآورده نمایند. 2. تأمین مالی در کشور بانکمحور بوده و نظام مالی از عمق کافی برخودار نیست. 3. بانکداری مجازی در نظام بانکی ایران توسعه نیافته است و در بانکها تعدد شعب وجود دارد، بنابراین هزینههای جاری افزایش یافته است. 4. در بعد ساختاری و سازمانی، استقلال نسبی میان مقام ناظر و شبکه بانکی وجود دارد؛ اما عدم شفافیت نهادهای تأثیرگذار در تصمیمات پولی و بانکی، از جمله هیئت انتظامی بانکها و نیز کمسیونهای تخصصی بانک مرکزی، تاحدودی موجب کاهش استقلال ساختاری ناظر (بانک مرکزی) شده است. در بعد مالی، بررسی قوانین مربوط به حقوق و مزایای ارکان بانک مرکزی، بهظاهر نشاندهنده استقلال مالی مقام ناظر است اما دقت در صورت سود و زیان بانک مرکزی میتواند استقلال مالی مقام ناظر را مختل نماید. که کاهش استقلال و اقتدار بانک مرکزی سبب بی ثباتی و افزایش فساد در بازار پولی و بانکی میگردد که قطعا به دلیل سهم قابل توجه نظام بانکداری اجتماعی در این بازار، تحت تأثیر مضرات آن قرار خواهند گرفت (پرهیزکاری و روحانی، 1394). 5. نرخهای سود بانکی برخی از سالها بدون توجه کافی به شرایط اقتصادی به صورت دستوری تعیین شدهاند. از دیگر نقاط ضعف و آسیب بستههای پولی در زمینه نرخهای سود بانکی این است که این نرخها برای یک دوره یکساله تعیین میشوند (حیدری، ۱۳۹۵). با توجه به تکیه بانکها بر سود تسهیلات اعطائی و سپردهگذاری و سرمایهگذاری در سایر بانکها، تعیین دستوری نرخ سود، فعالیت و سودآوری بانکها را به شدت تحتتأثیر قرار میدهد 6. تلقی نامطلوب از راهاندازی نظام انحلال بانکها و نهادهای مالی متوقف در نظام پولی و مالی ایران: در حقیقت وجود چنین امکاناتی نشانهای از یک نظام سالم و پویای پولی است. قوانین و مقررات ناظر بر ورشکستگی بانکی ایران در چارچوب قوانین و مقررات قضایی است و مشتمل بر قوانین و مقررات حاکم بر نظام پولی و بانکی نیستند (یوسفی دیندارلو، ۱۳۹۶). این مورد به دلیل هزینهبری بالای بانکها (بخصوص هزینههای ثابت) و عدمکارایی و بهرهوری و اتکای شدید آنها به بانک مرکزی و در نتیجه ناکارآمدی و زیانده بودن عمده بانکها به صورت جدی مطرح است. 7. نبود الگوهای مختلف بانکداری در رابطه بانکها و نهادهای مالی و بنگاه: بانکداری در ایران عمدتا بر اساس الگوی بانکداری «تجاری» شکل گرفته، حال آنکه طیفی از انواع بانکها برای شکلدهی اشکال مختلف رابطه بانک و بنگاه وجود دارند. خلا ایجاد و توسعه بانکداری اجتماعی موجب شده الزامات و بسترهای رابطه مناسب بانک و بنگاه بر اساس نیازها و حوزههای مختلف فعالیت بنگاهها فراهم نگردد (شهبازی غیاثی، ۱۳۹۵). 

2-4- پیشینه تحقیقات
اسونگا و مورگان (2020)، به بررسی انواع سازوکارهای ایجاد تأمین مالی خرد در بین بومیان آفریقا پرداختند. طبق یافتههای آن‌ها، حاکمیت شرکتی خوب، افراد در کشورهای در حال توسعه را قادر میسازد وام دریافت کنند. در حالی که موسسات وام دهنده بازپرداخت چنین وجوهی را تضمین میکنند. به عبارتی دیگر، وقتی بومیان آفریقایی میپذیرفتند تا حاکمیت شرکتی مناسبی اعمال کنند، از حمایت موسسات مالی غیربانکی (NBFI) برخوردار میشدند. 
ابراهیمی و گشتابی (2019) در پژوهشی به «بررسی مفاهیم و تعاریف بانکداری اجتماعی» پرداختند. نتایج نشان داد بانک‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی نقش انکارناپذیری در اجتماع دارند و فعالیت و عملکرد آن‌ها بر کل اجتماع تأثیرگذار خواهد بود. بانکداری اجتماعی مفهومی است که بر اهمیت بانک‌ها در اجتماع و لزوم توجه بانک‌ها به مسائل اجتماعی تأکید دارد. در این بانک‌ها تلاش می‌کنند در فعالیت‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که موجب بهبود شرایط کل جامعه می‌گردد و به دنبال ایجاد انتفاع برای عده معدودی از افراد جامعه نیست.
حمیدی و همکاران (2019) عملکرد اجتماعی بانکداری اسلامی در اندونزی، از جمله توجیه آن به عنوان یک هدف بانکداری اسلامی و ابزارهای بهبود را تحقیق کردند. آن‌ها 506 مشتری فعلی و بالقوه بانکی اسلامی را در شش استان اندونزی بررسی کردند. طبق یافتههای آن‌ها، 42.89٪ از پاسخ‌دهندگان معتقدند که بانکداری اسلامی در اندونزی از نظر اجتماعی تدافعی است (حداقل کاری را که از نظر نتایج اجتماعی لازم است انجام میدهد) ، در حالی که 6.92٪ معتقدند که منفعل است (انجام کار کمتر از آنچه ضروری است). از پاسخ دهندگان باقی مانده، 78/34 درصد عملکرد اجتماعی را انطباقی میدانند (انجام تمام موارد لازم) و 42/15 درصد آن را فعالانه میدانند (انجام کارهای بیش از حد لازم). بیشتر پاسخ دهندگان (96/52 درصد) با ترکیب مسئولیت اجتماعی شرکت و سیستم ZIS (زکات، انفاق، صدقه) - سیستم وقف، را پیشنهاد میدهند. فقط برخی (7.11٪) تأسیس بانکداری اجتماعی اسلامی را پیشنهاد میکنند که ویژگی اصلی آن طراحی جایگزینی برای وثیقه است تا مشتریان کم درآمد و متوسط ​​بتوانند با دسترسی آسانتری از بودجه بانکی استفاده کنند. 
فلاح و همکاران (2018) در پژوهشی به «طراحی چارچوبی برای پیاده‌سازی بانکداری اجتماعی» پرداختند. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش جمع‌آوری داده‌ها توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را صاحب‌نظران حیطه تجارت اجتماعی، رسانه‌های اجتماعی و مدیریت تغییر تشکیل می‌دهد که با استفاده از روش نمونه‌گیری قضاوتی 34 نفر برای نمونه انتخاب شدند. پس از شناسایی و تأیید ابعاد و شاخص‌ها توسط آزمون دو جمله‌ای، به منظور اولویت‌بندی آن‌ها از روش تحلیل شبکه‌ای استفاده شده است. چارچوب پیشنهاد شده پژوهش در قالب پنج بعد و بیست و چهار شاخص ارائه شده که به ترتیب اولویت شامل شرایط تکنولوژی، عوامل رقابتی، شرایط منابع، حمایت محیطی و شرایط سازمانی می‌باشند.
لگزیان (2018) در پژوهشی به بررسی «تعیین میزان تأثیر عوامل موثر بر پذیرش بانکداری اجتماعی از دیدگاه مشتریان» پرداخت. در این مطالعه با استفاده از روش تحقیق پیمایشی، پرسشنامه‌ای میان 200 نفر از مشتریان بانک ملت در سطح شهر مشهد توزیع گردید و تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و با بهره‌گیری از روش همبستگی، رگرسیون و تحلیل مسیر صورت پذیرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد سه عامل انتظار عملکرد، انتظار تلاش و تأثیرات اجتماعی بر تمایل استفاده از خدمات موثر هستند و دو عامل تمایل به استفاده و شرایط تسهیل‌گر روی استفاده از خدمات بانک داری اجتماعی تأثیرگذارند. در حالی که انتظار تلاش، بیشترین تأثیر را روی پذیرش و استفاده دارد و انتظار عملکرد در جایگاه دوم اثرگذاری قرار دارد و دو عامل تأثیرات اجتماعی وشرایط تسهیل‌گر تأثیرات کمتری دارند. عوامل تعدیل‌گر نیز تنها در برخی از روابط معنادار شناخته شدند.
کریشنان و همکاران (2017) در پژوهشی به «سنجش شیوه های نوین ارایه خدمات بانکداری اجتماعی در کشور مالزی» پرداختند. نتایج نشان داد که در بین خدمات ارایه شده، بیشترین استقبال و استفاده از عابر بانک و کم‌ترین آن از تلفن بانک بوده است. همچنین بر طبق مطالعات این محققان، بانکداری اجتماعی هنوز در مالزی ایجاد نشده است، اما به نظر می‌رسد دولت در پی ایجاد شرایط پیاده‌سازی آن است.
یاپ و همکاران (2018) در پژوهشی به بررسی «بانکداری اجتماعی و اعتماد مشتریان» پرداختند. جامعه آماری آنان 10 دانشکده و کارمندان اداری آن بود که باتوجه به سطح دانش آن‌ها بخت بیشتری در پاسخگویی دقیق و صادقانه به پرسش‌ها داشتند. پرسشنامه‌ها به طور برخط و در طول دو هفته و به تعداد 202 عدد جمع آوری شد. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که کیفیت خدمات سنتی باعث خلق اعتماد مشتری به خدمات بانکداری اجتماعی می‌شود. اندازه و شهرت بانک ضمانت ساختاری برای مشتری ایجاد می‌کند، اما نه در غیاب کیفیت خدمات سنتی.
چن و نور (2016) تأثیر تأمین اعتبار خرد یا خدمات اعتبار خرد در عملکرد صنایع کوچک در مالزی را بررسی کردند. آن‌ها یک چارچوب مفهومی برای آشکار کردن عناصر اساسی مالی درگیر در این مطالعه ایجاد کردند. عناصر شامل تأمین مالی یا تصدی‌گری وام، وثیقه، حاشیه تأمین مالی و روش بازپرداخت است. آن‌ها اذعان کردند، توسعه طرح سرمایه گذاری خرد در مالزی برای اطمینان از عملکرد صنایع کوچک نیاز به پشتیبانی قوی از همه آژانسهای درگیر خصوصاً دولت و صندوقهای سرمایه گذاری مالی دارد. 
کیم (2015) قابلیت استفاده از مدل جدید تأمین مالی "توسعه مبتنی بر عملکرد" مربوط به بودجه تجهیزات پزشکی کشورهای در حال‌توسعه را تجزیه‌وتحلیل کرد. طبق الگویی که او ارائه داد، با استفاده از مشوق‌های مبتنی بر بازار و مشارکت عمومی و خصوصی، سرمایه‌گذاران اوراق قرضه اجتماعی با دریافت "اوراق قرضه" توسعه اجتماعی، در ازای دریافت مقدار اصل و سود از پیش تعیین‌شده و توافق‌شده، فناوری تجهیزات پزشکی را تأمین میکنند که فقط در صورت پرداخت به نظر میرسد که پروژه فناوری تجهیزات پزشکی مرتبط با معیارهای موفقیت از پیش تعیین‌شده و توافق‌شده (که توسط شخص ثالث تعیین شده است) را برآورده میکند. بنابراین ، بخش دولتی فقط پروژه‌های فناوری تجهیزات پزشکی را تأیید میکند که باعث بهبود شفافیت، هماهنگی و کارایی چنین پروژههای کمک به توسعه فناوری تجهیزات پزشکی در کشورهای در حال توسعه میشود. 

3- روش‌شناسی تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ هدف، پژوهشی کاربردی است. به لحاظ ماهیت از نوع کیفی است و با داده‌های کیفی سروکار دارد. پژوهش کیفی هر نوع پژوهشی است که یافته‌هایی تولید کند که با توسل به عملیات آماری یا سایر روش‌های شمارشی حاصل نیامده باشد. بخش عمده تحلیل در پژوهش کیفی تفسیری است (استراوس و کوربین، 1998). اطلاعات موردنیاز به صورت کیفی و مبتنی بر مرور جامع ادبیات و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری؛ تحلیل و بررسی شدند. تجزیه و تحلیل متن مصاحبه‌ها با بهره‌گیری از روش تجزیه‌وتحلیل مضمون که به طور گسترده‎ای در پژوهش‌های کیفی کاربرد دارند صورت پذیرفت روش گلیزر برای انجام تجزیه‌وتحلیل مضمون انتخاب و با بکارگیری نرم افزار مکس‌کیودا نسخه 10 انجام شد که در ادامه و در بخش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها تشریح خواهد شد.
جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه خبرگان و صاحب‌نظران دانشگاهی و حوزه بانکداری در استان اردبیل که تخصص و تجربه کافی در حوزه بانکی داشتند، بوده است. تمامی مصاحبه‌کنندگان دارای مدک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری بوده که 70 درصد آن‌ها دارای سابقه کار بیشتر از 10 سال بودند. همچنین 50 درصد آنان بالاتر از 40 سال سن داشتند. گزینش خبرگان با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند با هدف بررسی بانکداری اجتماعی در دنیا برای صنایع کوچک و ارائه راه حل چگونگی تسهیم آن در اردبیل انجام شد. متوسط زمان مصاحبه‌های تخصصی یک چهل و پنج دقیقه بود. در این پژوهش پس از 15 مصاحبه اشباع نظری حاصل شد، لیکن به منظور اطمینان بیشتر پنج مصاحبه دیگر نیز انجام و در نهایت پس از 20 مصاحبه، فرآیند مصاحبه متوقف گردید. مصاحبه‌ها در زمستان 1400 انجام شد، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، استخراج مدل و اخذ تأییدیه خبرگان منتخب در نیمه اول سال 1401 به پایان رسید. 
بررسی روایی به شیوه درونی، شامل بررسی نتایج توسط مشارکت‌کنندگان پژوهش انجام شده است. مصاحبه‌گر نگرش مشارکت‌کنندگان را در زمینه اعتبار یافته‌ها و تفاسیر جویا شد که به اعتقاد بسیاری این رویکرد به عنوان یکی از بهترین روش‌ها برای بررسی روایی نتایج پژوهش‌های کیفی گزارش شده است. در این پژوهش برای محاسبه پایایی از روش توافق درون موضوعی دو کدگذار استفاده شد. پایایی بین کدگذاران برای مصاحبه‌ها در این تحقیق برابر 84/0 محاسبه شد. این میزان بیش از 80/0 است قابلیت اعتماد کدگذاری ها مورد تأیید بوده و می‌توان ادعا نمود میزان پایایی پژوهش مناسب است.
پس از اتمام هر مصاحبه و پیاده‌سازی آن، متن مصاحبه‌ها به روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم‌افزار مکس‌کیودا نسخه 10 مورد بررسی قرار گرفت. بدین شیوه که نخست پیاده‌سازی متون مصاحبه با خبرگان از روی یادداشت‌های تهیه شده طی جلسات مصاحبه، تکمیل گردید. پس از آن با مطالعه دقیق این متون، با استفاده از روش گلیزر در ابتدا برای هر یک از متون مصاحبه تمامی ایده‌های مستقل در قالب مفاهیم و مضمون‌های فرعی شناسایی و به هر کدام یک کد اختصاص داده شد. این کار برای هر کدام از مصاحبه‌ها انجام و در صورت وجود بخش‌ها با مضامین مشابه در متن مصاحبه‌های پیشین، از همان کدهای قبلی اختصاص داده شد. سپس بر اساس تمامی مضمون‌های فرعی شناسایی شده، دسته‌بندی کلی‌تری انجام شد و بدین ترتیب مضمون‌های اصلی که بیانگر عوامل اصلی کاربردپذیری است، شناسایی گردید. در واقع فرآیند مذکور در دو مرحله کدگذاری واقعی (کد گذاری باز و انتخابی) و کدگذاری نظری به شرح زیر صورت گرفت. به عبارتی در کدگذاری باز از روش تحلیل داده‌ها به صورت سطربه‌سطر استفاده شد. بعد از کدگذاری باز، انبوهی از کدها که ظاهرا چندان ارتباطی با هم ندارند پدیدار و با بهره‌گیری از روش مقایسه پایدار، با مقایسه مفاهیم مختلف، زمینه‌های مشترک بیشتری را میان آن‌ها کشف و کدهای مرتبط با یکدیگر ترکیب و تحت عنوان مقوله گروه بندی و نام گذاری مجدد شدند. سرانجام با مقایسه مقوله‌ها با یکدیگر، محورهای مشترک دیگری یافت شد. با استفاده از این تکنیک، زمینه ظهور ابعاد مشترک مفاهیم، یعنی مقوله محوری که به عنوان مقوله اصلی در بر گیرنده سایر مقوله‌های فرعی است، امکان پذیر گردید. کدگذاران به طور پیوسته میان تفکر استقرایی (ایجاد مفاهیم، مقولات و روابط بر اساس متن) و تفکر قیاسی (آزمون مفاهیم، مقولات و روابط در قبال متن) در رفت‌وآمد بودند تا مقوله‌های فرعی را به مقوله‌های اصلی مرتبط نمایند. زمانی که مقوله محوری نمودار شد، مرحله نهایی کدگذاری انتخابی یعنی کدگذاری مقوله‌های محوری آغاز شد. به عقیده اشتراوس کدگذاری انتخابی عبارت است از انتخاب سامان‌مند مقوله‌های اصلی (مضمون) و ارتباط دادن آن‌ها با سایر مقوله‌ها (مضمون‌های فرعی)، اعتبار بخشیدن به روابط و پرکردن جاهای خالی با مقولاتی که نیاز به اصلاح و گسترش بیشتری دارند (استراوس و کوربین، 1998). در این مرحله کدگذاری روابط نهفته بین مقوله‌ها از طریق مراجعه مجدد به متن مصاحبه، بازبینی کدها انجام و مضمون‌های نهایی استخراج گردید. در نهایت با استفاده از کدگذاری انتخابی ضمن یکپارچه سازی و پالایش مقوله‌ها در چارچوب نظری پژوهش، مضمون‌های اصلی با مشخص نمودن مضمون‌های فرعی زیرمجموعه ارائه گردید و تأییدیه 5 نفر از خبرگان منتخب که در زمان مصاحبه به ایشان مراجعه شده بود نیز اخذ شد.

4- یافته‌های تحقیق
در این پژوهش جهت تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته از روش تحلیل تم استفاده شده است. تحلیل تم روشی برای شناخت، تحلیل و گزارش الگوهای موجود در داده‌های کیفی است و داده‌های متنی پراکنده و متنوع را به داده‌های غنی و تفصیلی تبدیل می‌کند. خلاصه ابعاد، تم‌های اصلی و تم‌های فرعی در جدول 1 درج گردیده است. همان‌گونه که در این جدول ملاحظه می‌شود کدهای اولیه براساس سنخیت در یک مجموعه گردآوری شده و یک برچسب مفهومی دریافت نموده‌اند و در واقع سازنده یک تم فرعی شده‌اند. سپس مفاهیم به وجود آمده نیز با توجه به پیامی که در خود دارند به مقوله‌هایی تخصیص داده شده‌اند که هر یک از این مقوله‌ها بار معنایی خاص خود را دارند و تم‌های اصلی را تشکیل می‌دهند و با توجه به مفاهیمی که از آن‌ها حمایت می‌کنند از یکدیگر متمایز می‌شوند. تم‌های اصلی نیز به نوبه خود تشکیل دهنده ابعاد یا تم‌های فراگیر هستند. محقق با عنایت به اینکه تم‌های اصلی مختلف شکل گرفته چه مضامینی مشترکی را القاء می‌نمایند آن‌ها را به ابعاد خاص تخصیص داده و در حقیقت یک فرایند استقرایی که از داده‌های خام به سمت مفاهیم (تم‌های فرعی)، مقولات (تم‌های اصلی) و ابعاد انتزاعی حرکت می‌کند در این طبقه‌بندی مشاهده می‌شود. شایان ذکر است برای نام‌گذاری برچسب‌های مفهومی، پژوهشگر در مراحل مختلف تحلیل داده‌ها برای وارسی اکتشافات خود و مقایسه‌پذیر ساختن آن، مرتبا به ادبیات مراجعه نمود تا بتواند یافته‌های پژوهش را در بافت تحقیقات گسترده‌تری بنشاند و در واقع ادبیات در این فرایند به نوعی نقش مشاور را برای پژوهشگر بازی نموده است. جدول 1 فهرست تم‌های فراگیر، تم‌های اصلی و تم‌های فرعی حاصل از فرایند تحلیل تم را نشان می‌دهد.

جدول 1- فهرست تم‌های فراگیر، تم‌های اصلی و تم‌های فرعی حاصل از فرایند تحلیل تم
 
تم اصلی    تم‌های (مضمون) فرعی       
تأمین مالی    مدیریت نقدینگی:
تنوع‌بخشی به پرتفوی اعتباری، پیش‌گیری از وقوع بحران نقدینگی، جلوگیری از سیال شدن منابع بانکی، تقویت نرخ سپرده‌ها مانند تابعی از نرخ تسهیلات، مدیریت نقدینگی، افزایش امکان نقدشوندگی منبع مالی، نسب‌های نقدینگی، حجم نقدینگی       
     مدیریت سرمایه:
کفایت سرمایه، ایجاد تعادل در نسبت اهرمی و بازدهی، دارایی بانک‌ها، جلوگیری از هدر رفتن منابع بانکی، سپر سرمایه، مدیریت دارایی       
     مدیریت صحیح مطالبات معوقه:
مدیریت مطالبات معوقه بانکی، روش‌های اعتبار سنجی وثایق بانکی، عدم رعایت ضوابط در ارائه تسهیلات، لزوم نظارت بر تسهیلات، نظارت بر پرداخت تسهیلات، کنترل وثایق بانکی، نسبت‌های سودآوری       
     مدیریت ریسک:
مدیریت ریسک درماندگی مالی، تشکیل کمیته دائمی ریسک، مدیریت ریسک، رعایت استانداردهای مالی، مدیریت ریسک اعتباری، مدیریت ریسک سامانه‌ای، مدیریت ریسک تمرکز، مدیریت ریسک عملیاتی، مدیریت ریسک تطبیق، مدیریت ریسک در سطح موسسه، مدیریت ریسک بازار، مدیریت ریسک نقدینگی، تحلیل هزینه و منفعت       
     اشتغال‌زایی:
ارائه تسهیلات با حجم کوچک، کمک به دولت در توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط دانش بنیان، نقش‌آفرینی بانک‌های اجتماعی در توسعه نیروگاه‌های تولید با مقیاس کوچک، حمایت از بهبود وضع اقتصادی و درآمدی روستاها و روستاییان به کمک توسعه مشاغل کوچک و متوسط روستایی       
     کاهش فقر:
خدمت به مردم فقیر و افزایش دامنه شمول تخصیص منابع مالی به این افراد، وام‌های بسیار کوچک به مردم بسیار فقیر، ضمانت جمعی توسط اعضای گروه وام گیرنده، جایگزین اخذ وثیقه به عنوان ضمانت می‌شود.       
     حمایت از کشاورزان:
حفظ ظرفیت تولید و نیل به خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی و دامی، اصلاح الگوی مصرف براساس استانداردهای تغذیه، گسترش کشاورزی صنعتی و دانش بنیان، فراهم نمودن زیرساخت‌های امنیت غذایی، ارتقای ارزش افزوده بخش کشاورزی بر مبنای ملاحظات توسعه پایدار. پایداری تولید و توسعه صادرات.       
     حفاظت از یکپارچگی و کارایی بخش مالی:
استفاده مناسب از دارایی‌های بانک جهت پایداری مالی و یکپارچگی بانک       
مشتریان    اعتماد مشتریان:
تلاش برای جلب اعتماد مشتریان، ارتقای وفاداری آنان، ارتقاء محیط حرفه‌ای آنان، ارائه کلیه خدمات به صورت کامل و منظم       
     اطلاعات مشتریان:
محرمانه تلقی نمودن اطلاعات مشتریان توسط مدیران و کارکنان، طبقه‌بندی اطلاعات مشتریان و تعیین حدود دستیابی هر یک از این گروه‌های شغلی برای حفظ امنیت این اطلاعات و اطمینان بانک به مشتریان در جهت عدم استفاده از اطلاعات مرتبط با آنان جز امور بانکی       
     شفافیت اطلاعاتی:
شفافیت بانک در امور مالی و ارائه گزارش روند سرمایه‌گذاری و سایر فعالیت‌های مرتبط آگاه‌سازی مشتریان به صورت کاملا روشن و قابل فهم در رابطه با مزایا و خطرات مربوط به محصولات و خدمات ارائه شده به آن‌ها.       
     پاسخ‌گویی به مشتریان و گزارش انحراف از اصول و ترازنامه آیین نامه:
پاسخ‌گویی بانک در قبال استفاده مسئولانه از سرمایه ها و منابع، دقت در گزارش‌دهی، گزارش انحرافات از اصول آیین نامه و....       
     ارتقای کیفیت خدمات بانک:
تلاش بانک در جهت ارتقای کیفی خدمات بانکداری از طریق حل مشکلات و ارائه خدمات جدید با بالاترین کیفیت به منظور کسب رضایت مشتریان.       
     رفتار محترمانه با مشتریان:
برخورد محترمانه با همکاران و مشتریان و رعایت ادب و احترام در ارائه خدمات به مشتریان       
     رفتار منصفانه:
ارائه خدمات به صورت عادلانه و منصفانه به مشتریان، نهادهای دولتی و خصوصی و همچنین نهادهای نظارتی.       
     حفاظت از حقوق مشتریان:
تلاش حداکثری بانک در جهت رعایت حقوق مشتریان، درک نیازها و آمادگی مواجه با انتظارات آن‌ها، حفظ اطلاعات و اسرار مشتریان، پاسخ‌گویی مناسب به شکایات آنان.       
     حمایت اساسی مشتریان:
دسترسی مشتریان به خدمات بانکی و ارائه آسان تسهیلات قرض الحسنه برای آنان، مشاوره مالی و مشاور کسب و کار برای مشتریان، پشتیبانی از مشتریانی که با مشکل مالی مواجه شده اند، کمک به مشتریان در جهت تقویت سواد مالی آنان، پاسخگویی الکترونیکی به مشتریان اجتماعی بانک       

 

 

 

 

جامعه    منافع جامعه:
اهمیت به تأثیرگذرای اجتماعی و جلوگیری از تضاد منافع، اجتناب از ایجاد تزاحم و درگیری بین منافع شخصی و منافع بانک.       
     قانون مداری و وفای به تعهدات:
التزام عملی به سیاست اصول و اهداف سیاست گذاران مالی و بخشنامه‌های ابلاغی بانک مرکزی و کمک به حفظ ثبات بازارهای مالی و زمینه سازی برای توسعه اقتصادی کشور پرهیز از اموری که موجب نقض قوانین می‌گردد.       
     صداقت در تعاملات اجتماعی:
پایبندی به اصل صداقت در رابطه با مشتریان، کارکنان، سهامداران و سایر بانک‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها.       
     بی طرف بودن:
اجتناب بانک از تبعیض و تعصب در نگرش، رویکرد و خدمات خود نسبت به جامعه، کارکنان، مشتریان و سایرین به دلیل ملیت، مذهب، موقعیت مالی و اجتماعی و جنسیت آنان.       
     مسئولیت‌پذیری:
مسئولیت‌پذیری بانک در قبال تمامی تصمیمات و اقدامات خود و انجام امور محوله به بهترین نحو و براساس سیاست های داخلی و مقررات نظارتی.       
     مبارزه با پولشویی:
اهتمام بانک به مبازره علیه فساد، پولشویی دارایی‌های ناشی از جرم و تأمین مالی اقدامات تروریستی       
     توجه به حقوق اجتماعی:
اتخاذ تمهیداتی در جهت دسترسی اقشار مختلف جامعه به خدمات و محصولات بانک و حمایت از فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، محیط زیستی.       
     توجه به اصول اخلاقی بین بانکی:
تنظیم و رعایت اصول اخلاقی در تعامل با سایر بانک‌ها در مواردی مانند احترام به قوانین بانکی نهادهای بالا دستی، تبادل اطلاعات، پرهیز از رقابت ناعادلانه، رعایت اصول اخلاقی در تبلیغات.       
     رسانه‌ها:
بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در همه زمینه‌ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی و وسایل دیگر.       
     حمایت کسب‌وکارها:
کمک به سازمان‌های در حال رشدی که هدفشان تأمین نیازهای اساسی انسان‌ها است، کمک به افراد دارای ایده جهت رفع نیازهای اجتماعی، کمک به توازن بین بازار و ارزش‌ها، مکم به حل مشکلات اجتماعی.       

 

 

محیط زیست    حفاظت:
اهمیت صیانت از محیط زیست جهت، تقویت فعالیت‌های دوست‌داری محیط زیست، ترویج کشاورزی ارگانیک، آموزش کسب و کارهای زیست محیطی، ترویج انرژی‌های تجدید پذیر، کمک به عدالت بین نسلی، نفع‌رسانی به محیط.       
     بانکداری شرکتی:
تأمین سرمایه پروژه‌های سبز، اوراق بهادر زیست محیطی، سرمایه‌گذاری و سهام خصوصی سبز       
     بانکداری خرد:
وام سبز خرید مسکن، وام سبز خرید اتومبیل، کارت‌های سبز اعتباری، حساب‌های سپرده شخصی       
     بیمه‌های سبز:
بیمه سبز اتومبیل، بیمه سبز کسب و کار منازل مسکونی       
     مدیریت دارایی:
صندوق‌های مالی سبز، مدیریت صندوق‌های سرمایه گذاری سبز، مدیریت صندوق‌های کاهش گازهای گلخانه‌ای.       
     خط‌مشی‌های کلان اقتصادی سبز:
خط‌مشی‌های پولی، خط‌مشی‌های مالی، خط‌مشی‌های زیست محیطی       
     قوانین و مقررات مالی سبز:
کاهش انتشارات کربن، سرمایه گذاری سبز در مقابل قهوه‌ای، کاهش مصرف آب، محافظت از منابع تولید انرژی، مدیریت ضایعات، قوانین پاسخ‌گویی و جبران خسارات، تدوین قوانینی توسط صنعت بانکداری جهانی، افزایش کارایی مصرف منابع طبیعی       
     زیرساخت‌های سبز:
اورگان‌های مالی، بازار مبادلات انتشار کربن، اولویت بندی سبز، تدوین مولفه‌های سهام سبز، فرایند ارزیابی فایده و هزینه محیط زیست، سیستم شبکه‌ای سرمایه‌گذاری سبز       
     ابزارهای مالی سبز:
بازار پول (اعتبارات و اوراق سبز)، بازار بیمه (بیمه سبز)، بازار سرمایه (صندوق سرمایه گذاری سبز)     
منبع: یافته‌های پژوهشگر

5- بحث و نتیجه گیری
صنایع کوچک از اجزای اساسی هر اقتصادی محسوب می‌شوند که بسیار مورد توجه سیاست‌گذاران و پژوهشگران در سراسر جهان قرار گرفته‌اند. این واحدها عموما سطح بالایی از اشتغال را شامل شده و منجر به رشد و نوآوری تولید می‌شوند. بانک‌ها به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و اثرگذارترین سازمان‌های انتفاعی، نقش مهی در کمک به توسعه اقتصادی کشورها دارند و به دلیل گستره فعالیت‌های تامین مالی و سرمایه‌گذاری خود، می‌توانند در راستای مسئولیت‌پذیری اجتماعی گام‌های بزرگی بردارند. بدین منظور بانک‌ها می‌توانند با ایجاد زمینه‌های رشد تولید و اشتغال موجبات بهبود شرایط رفاهی و اقتصادی جامعه را فراهم آورند. رویکرد بانکداری اجتماعی از جمله رویکردهایی است که با هدف فعالیت در زمینه مسئولیت اجتماعی و کمک به رفاه جوامع شکل گرفته است. این رویکرد به‌ویژه پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸ مورد توجه قرار گرفت. بانکداری اجتماعی در فضای امروزی دو جنبه کلی دارد؛ در جنبه نخست، مفهوم بانکداری اجتماعی غالباً به بانکداری مبتنی بر رسانه‌های اجتماعی مرتبط می‌شود. در جنبه دوم که موضوع اصلی نوشتار جاری است، مسئولیت اجتماعی بانک‌ها به‌عنوان کارکرد اصلی بانکداری اجتماعی در نظر گرفته می‌شود؛ عناوینی از جمله بانکداری مسئولانه، بانکداری اخلاقی، بانکداری پایدار، بانکداری سبز و بانکداری مبتنی بر ارزش‌ها غالباً به این رویکرد اشاره دارند. البته در جهان امروزی این دو رویکرد تا حد زیادی به هم نزدیک شده‌اند و بانک‌ها از رسانه‌های اجتماعی در جهت تحقق مسئولیت اجتماعی نیز بهره‌برداری می‌کنند. توجه بانک به رویکرد مسؤولیت اجتماعی از آن جهت اهمیت دارد که بانک علاوه بر تلاش در جهت سودآوری، به اثرات اجتماعی و اقتصادی فعالیت‌های خود بر جامعه نیز نگاهی داشته باشد تا علاوه بر ایفای نقش موثر در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی و ثروت‌آفرینی برای سهامداران خود، به این نکته نیز توجه داشته باشد که در قبال مسائلی همانند رفاه جامعه، محیط‌زیست و مانند آن نیز مسئول است و دامنه ذی‌نفعان آن تنها محدود به سهامداران یا سپرده‌گذاران نمی‌شود. در واقع در بانکداری اجتماعی، تلاش می‌شود تا خط‌مشی‌ها و راهبردهای سازمانی با نیازهای اقتصادی و اجتماعی و محیط زیستی جامعه گره بخورد. البته باید توجه داشت که مقصود از مسئولیت اجتماعی بانک صرفا فداکاری در راستای برآوردن خواسته‌های دیگران نیست، بلکه اقدامات مربوط به مسئولیت اجتماعی باید به گونه‌ای انتخاب شود و به عمل درآید که منافع بلندمدت بانک و جامعه را به طور همزمان در پی داشته باشد. بدین ترتیب در این مطالعه سعی در بررسی اثر بانکداری اجتماعی بر تأمین مالی صنایع کوچک در استان اردبیل پرداختیم و با ارائه راه‌حل و تم‌های بانکداری اجتماعی چگونگی تعمیم آن را در صنایع کوچک استان اردبیل بررسی کردیم.
در مجموع نتایج تحلیل مصاحبه‌ها منجر به شناسایی راهکارهای تحقق بانکداری اجتماعی در صنایع کوچک استان اردبیل و استخراج شکل 1 گردید که در زیر ارائه گردیده است.

شکل1- تم‌های استخراج شده از مصاحبه‌ها 
(منبع: یافته‌های پژوهشگر)

5-1- پیشنهادات تحقیق
در این بخش با توجه به تم‌های استخراج شده از مصاحبه‌ها، جهت بهبود بانکداری اجتماعی برای شرکت‌های صنعتی اردبیل پیشنهادات زیر به تفکیک هر بعد ارائه شده است:
پیشنهادات در راستای تامین مالی: از جمله ابعاد اصلی بهبود بانکداری اجتماعی برای شرکت‌های صنعتی اردبیل بعد تامین مالی میباشد. فلذا بدین منظور باید به حمایت از سرمایهگذاری صنایع کوچک به هر شکل ممکن و حذف موانع اداری در پرداخت تسهیلات توجه داشت؛ به بررسی دقیق توجیه اقتصادی، فنی و مالی طرحهای صنایع کوچک به جای تمرکز روی وثیقه ملکی خارج از طرح پرداخت؛ همچنین به متناسب بودن اقساط تسهیلات دریافتی با درآمد صنایع کوچک؛ پرداخت به موقع تسهیلات تصویبی به منظور جلوگیری از افزایش قیمتها و از توجیه افتادن طرحها؛ حمایت و هدایت طرحهای تعاونی فعال و موفق جهت اجرای طرحهای توسعه محور؛ بازنگری و اصلاح گردش کار، دریافت تسهیلات قبل از انجام هر گونه سرمایهگذاری، تعیین وضعیت مجریان طرحهای سرمایهگذاری از نظر داشتن توجیه اقتصادی، فنی و مالی طرح مورد نظر صنایع کوچک توجه کافی داشته و سعی شود با مدیریت نقدینگیها و جلوگیری از وقوع بحرانهای نقدینگی، مدیریت سرمایه و جلوگیری از هدر رفتن منابع بانکی، نظارت بر تسهیلات و مدیریت صحیح مطالبات معوقه، مدیریت ریسک و تحلیل هزینه و سودها در سطح سازمانها همچنین کمک و نقشآفرینی در جهت ایجاد اشتغال و توسعه مشاغل، ارائه وامهای بسیار کوچک به مردم فقیر و حمایت از محصولات کشاورزی و در جهت بکارگیری مناسب از داراییهای بانک جهت کارایی و اثربخشی مالی تلاش کنند. نهایتا بانک‌های اجتماعی، باید حداقل سالی، یکبار و اغلب، سالی دو بار، از فعالیتهای تأمین مالی خود، گزارش-های جزئی، منتشر کنند به نحوی که جزئیات هر وام با سرمایهگذاری که به هر سازمانی ارائه میکند را در سایتش منتشر نماید.
پیشنهادات در راستای مشتریان: از جمله ابعاد اصلی دیگر بهبود بانکداری اجتماعی برای شرکت‌های صنعتی اردبیل بعد مشریان میباشد. فلذا بدین منظور باید توجه نمود که بانکها در نظام بانکداری اجتماعی زمانی موفق عمل خواهند کرد که در تخصیص اعتبارات دارای شفافیت باشند، فعالیتهای داخلی این بانکها بسیار دموکراتیک باشد و مشتریان و عموم مردم، در خصوص نقش و تأثیر پول در جامعه، به اطلاعات ارزشمندی دست یابند. باید همه وامهای واگذار شده، ثبت و منتشر شوند و فرار مالیاتی، به طور صریح، از هر فعالیت و رابطه کسب و کار حذف شود. با عموم جامعه به برقراری روابط مبتنی بر اعتماد، تعهد و صداقت بپردازند و سرمایهگذاری معتبر انجام دهند که این نوع سرمایهگذاری موجب پیشرفت اقتصادی و اجتماعی خواهد شد. بانکها باید مسئولیتپذیری و پاسخگویی را تشویق نمایند و شیوههای وامدهی به جای شیوههای رایج أخذ وثایق را کنار بگذارند و روش مبتنی بر اعتماد را در پیش بگیرند. بانکها باید با برقراری نظام پیشنهادات شرایطی را ایجاد کنند تا مشتریان اطلاعات و تخصص خود را در خصوص مدیریت بانکی، در اختیار بانک قرار دهند و از انحرافات سیاست بانک، جلوگیری کنند و مشتری بتواند در خصوص فعالیتهای بانک، به ارائه انتقاد و پیشنهاد بپردازد. سودهای منصفانه از مشتریان صنایع کوچک از طرف بانک دریافت و سرمایه گذاری مجدد سودهای کسب شده در اهداف اجتماعی انجام گیرد، و سعی گردد تا حقوق انسانی مشتریان و غیر مشتریان را در جامعه رعایت گردد، و پرداختیهای از طرف بانکهای اجتماعی به تأمین افراد سالمند و سایر سرمایهگذاری های بنیادین برای زندگی مشترک در راستای مسئولیت بشردوستانه خود انجام گیرد. این بانکها باید به دنبال ارائه خدمت مالی بلند مدت و فوری به مشتریان خود برای استفاده در فعالیتهای پایدار، نوآوری در زمینه محصولات و خدمات مالی مبنی بر پایداری باشند و فعالیتهایی برای تنفع مشتریان و جامعه انجام دهند تا به سمت یک راهنما و دستورالعمل پایدار حرکت کرده و مخاطبان خود را در سیاستگذاریها و حرکتهای مشوق پایداری درگیر کنند. 
پیشنهادات در راستای محیط زیست: بعد اصلی دیگر بهبود بانکداری اجتماعی برای شرکت‌های صنعتی اردبیل بعد محیط زیست میباشد. فلذا بدین منظور بانکداری اجتماعی لازم است ریسک زیستمحیطی پروژهها در سیاستهای اعتباری سالیانه بانک را لحاظ نمایند، واحدهای مستقل در ساختار بانکها جهت بررسی مخاطرات زیستمحیطی صنایع و هدایت پروژههای سبز جهت تامین مالی ایجاد کنند، سیاستهای حمایتی بالادستی از بانکهای سبز اعمال نمایند، به صیانت از محیط زیست و آموزش کسبوکارهای زیستمحیطی بپردازد، به تامین سرمایههای پروژههای سبز توجه اکید داشته باشد، وامهای خرید سبز مسکن و اتومبیل ارائه نماید که بیمههای سبز نیز داشته باشند، قوانین و مقررات سبز ارائه داده به منابع طبیعی توجه کند، شاخصهای ارزیابی و مکانیزم رتبهبندی بانکها در حوزه تامین مالی سبز تدوین کنند، موانع و چالشهای تامین مالی سبز از دیگاه شرکتهای متقاضی تسهیلات بانکی جهت اجرای پروژههای سبز را رفع کنند، به انجام دورههای آموزشی کاربردی جهت کارکنان شبکه بانکی به منظور افزایش آگاهی در خصوص شناخت شرایط موجود و نیازمندیهای پروژههای سبز بپردازند، به مراجع بالادستی در هدفگذاری سبز بانکها با توجه به رسالت وجودی آنها (در بخشهای مختلف) توجه اساسی گردد. و نهایتا بانکهایی که میخواهند در راستای بانکداری اجتماعی به صورت اثربخش فعالیت کنند باید در استراتژیها و اهداف خود صیانت از مشترکاتی همچون محیط زیست و تلاش برای توسعه آن، ترویج کشاورزی ارگانیک، آموزش کسبوکارهای زیستمحیطی و ترویج انرژیهای تجدیدپذیر را در اولویت قرار دهند.
پیشنهادات در راستای جامعه: و نهایتا بعد اصلی آخر بهبود بانکداری اجتماعی برای شرکت‌های صنعتی اردبیل بعد جامعه میباشد. فلذا بدین منظور بانکداری اجتماعی لازم است تا نیازهای اساسی افراد نیازمند مانند نیاز به بهداشت، مسکن، خوراک تأمین نماید، به تأکید بر کرامت و ارزش والای انسانی که از مبانی رویکردهای اجتماعی به خصوص در مباحث اقتصادی است بپردازد، وامهای مخصوص به مؤسساتی که تربیت درمانی می‌کنند، به خانههای سالمندان که وظیفه نگهداری و مراقبت از افراد جامعه را دارند، و برای اجرای پروژههای برای بیکاران اختصاص دهد، به ارتقای آگاهیهای عموم جامعه از پول و تأمین مالی بپردازد. همچنین باید به توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم مبادرت نمایند. مأموریت این بانکها باید کمک به سازمان‌های در حال رشدی که هدفشان تأمین نیازهای اساسی انسانها است باشد، به افراد دارای ایده جهت رفع نیازهای اجتماعی، به توازن بین بازار و ارزشها و حل مشکلات اجتماعی کمک کند. بانکها باید به انتقال و پایبندی به مفهوم رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینههای مادی و معنوی را سرلوحه فعالیتهای خود قرار دهند و با بالا بردن سطح آگاهیهای عمومی در همه زمینهها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانههای گروهی و وسایل دیگر به تغییر ذهنیت افراد جامعه بپردازند که تغیر ذهنیت و ایجاد ذهنیت مالی صحیح در جامعه همان بانکداری اجتماعی و تأمین مالی اجتماعی است. جلوگیری از اقداماتی که منجر به آسیبرسانی اقتصادی اجتماعی به جامعه می‌شود مثلا مبارزه با پولشویی را در پیش بگیرند.

 

5-2- محدودیت ها
اگرچه یافته‌های مطالعه حاضر، بینشی قابل توجه در رابطه با تعمیم بانکداری اجتماعی بر صنایع کوچک در اردبیل ارائه می‌دهند، اما از چند محدودیت نیز برخوردارند:
دشواری دسترسی به خبرگان بانکی استان اردبیل به دلیل مشغله‌های کاری و خانوادگی و کمبود زمان برای انجام مصاحبه
امکان عدم بیان همه تجارب و نظرات شخصی نخبگان بانکی مورد مصاحبه به دلیل ملاحظات شخصی و خودسانسوری و ترس از افشاء اطلاعات
محدودیت تعمیم نتایج به کل کشور نیز به عنوان آخرین محدودیت پژوهش به شمار می‌رود زیرا استان اردبیل دارای شرایط اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی مختص خود درمورد فعالیت‌های بانکداری است و ممکن است در برخی از مناطق دیگر کشور، به عنوان مثال کلان شهرها، به دلیل شرایط متفاوت اجتماعی، ماهیت و تعمیم بانکداری اجتماعی تا حدودی متفاوت باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

مراجع

ابراهیمی، مسعود؛ گشتابی، محمد. (1395). «بررسی مفاهیم و تعاریف بانکداری اجتماعی». دومین کنفرانس بین المللی حسابداری، مدیریت و نوآوری در کسب و کار. رشت.
ابراهیمی، سجاد؛ باغستانی میبدی، مسعود. (1390). «مقایسه بانک تجاری و نهاد قرضالحسنه در حوزه تأمین مالی خرد». مجله اقتصادی – ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی. 11(5): 73-88.
ابوالحسنی، اصغر؛ آل عمران، رویا؛ رحیم زاده، فرزاد؛ شکوهی فرد، سیامک. (1400). «اثرات تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی». فصلنامه اقتصاد مالی. 15(57): 23-38.
اسکندری، بهمن؛ وظیفه دوست، حسین؛ جعفری، پریوش؛ موسی خانی، مرتضی. (1400). «تأثیر روشهای تأمین مالی کارآفرینی بر مشارکت جمعی در کسب و کارهای دانش بنیان». فصلنامه اقتصاد مالی. 15(57): 259-284.
پرهیزکاری، سیدعلی. روحانی، سیدعلی. (1394). «آسیب شناسی نظام بانکی 5». بررسی استقلال مقام ناشر از شبکه بانکی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
حسینی، سعیدعلی؛ کشاورزترک، عین الله؛ گودرزی، غلامرضا؛ فضلی، صفر؛ بیات، روح الله. (1398). «شناسایی روندها و سناریوهای آینده نظام بانکی ایران». فصلنامه علمی-پژوهشی سیاستگذاری عمومی. 5(1): 33-58.
حیدری، حسن؛ حیدری، نرگس. (1395). «آسیب شناسی نظام بانکی 6». بررسی عملکرد سیاستگذاری پولی و اعتباری در ایران». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
رضویان، محمدتقی؛ رحیمی بلداجی، ابراهیم. (1388). «نقش صنایع کوچک در توسعه منطقه ای». فصلنامه جغرافیا. 3(8): 145-164.
سادات سلماسی، میرحمید؛ داداشی، ایمان؛ غلام نیاروشن، حمیدرضا. (1400). «بکارگیری رویکرد دلفی – فازی جهت تعیین عوامل موثر بر سطح مطلوب ریسک، ساختار بهینه سرمایه و کارایی در بانک های ایرانی». فصلنامه اقتصاد مالی. 15(57): 55-86.
شعبانی، م. (1380). «بازارهای پولی و مالی بین المللی». انتشارات مهر، قم.
شهبازی غیاثی، موسی؛ کاشفی، سیدمصطفی؛ سروریان، حامد. (1393). «آسیب شناسی نظام بانکی 10». تحلیل آمار عملکرد شبکه بانکی در تأمین مالی بنگاه ها و بخش های اقتصادی». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
لگزیان، محمد؛ یغما، سمیه. (1389). «شناسایی و تعیین تاثیر عوامل موثر بر پذیرش بانکداری الکترونیک از دیدگاه مشتریان». دو فصلنامه اقتصاد پولی، مالی، 17(34): 153-176.
محمدپورزرندی، حسین؛ طباطبایی مزدآبادی، سید محسن. (1396). «بانکداری اجتماعی با نگاهی به اقتصاد شهری و آموزش منابع انسانی». تهران: کوهسار.
مرادی، داود؛ شیخی، محمدتقی؛ خادمیان، طلیعه. (1398). «بررسی تأثیر تحقق مدل بانکداری توسعه اجتماعی بر رشد و توسعه اقتصادی کشور با تأکید بر شبکه بانکی». مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 11(2): 121-414.
مرانی، فاطمه؛ صالحی، اله کرم؛ جرجرزاده، علیرضا؛ کعب امیر، احمد. (1400) «بررسی تأثیر قدرت مدیرعامل، ارتباطات سیاسی و مسئولیت پذیری اجتماعی بر حساسیت سرمایه گذاری به وجه نقد در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران». فصلنامه اقتصاد مالی. 15(57): 308-285.
نجفی، علی؛ نوربخش، محمد؛ جانعلی زاده، فاطمه؛ قنبری، مرجان. (1394). «بیان‌های رفتاری مسئولیت اجتماعی و بانکداری اجتماعی». همایش ملی پژوهش کاربردی در حسابداری، اقتصاد و مدیریت. دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان.
هزارجریبی، جعفر؛ ارفعی مقدم، عبدالحیمد. (1394). «جهانی شدن و توسعه اجتماعی ایران در سه دهه گذشته بین سال های 1361-1391». مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هفتم. شماره دوم.
یوسفی دیندارلو، مجتبی. (1394). «آسیب شناسی نظام بانکی 4. توقف و ورشکستی بانکی». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.

Adekambi S., Ingenbleek P. and van Trijp H. (2015). Integrating producers at the base of the pyramid with global markets: A market learning approach. J. Int. Market., 23 (4), 63-44.
Accenture. (2011). Smart mobile cities: opportunities for mobile operators to deliver intelligent
cities. Accenture.
Azizi, S. (2016). Conceptual Mapping of Retail Banking: A Correspondence Analysis Approach. Modern Research in Decision Making, 1(3), 65-84.‏
Balling, M., Bernet, B., & Gnan, E. (2009). Financing SMEs in Europe, SUERF–The European Money and Finance Forum Vienna. Retrieved February, 18, 2014.‏
Benedikter, R. (2011). Social banking and social finance. In Social banking and social finance (pp. 1-128). Springer, New York, NY.‏
Becchetti, L., Ciciretti, R., Dalo, A., & Herzel, S. (2015). Socially responsible and conventional investment funds: performance comparison and the global financial crisis. Applied Economics, 47(25), 2541-2562.‏
Biancone, P., Secinaro, S. F., Mohamed Radwan Ahmed Salem, M., & Presti, P. (2018). The ethical tourism: the halal tourism.‏
Burgess, R., & Pande, R. (2005). Do rural banks matter? Evidence from the Indian social banking experiment. American Economic Review, 95(3), 780-795.‏‏
Chin, O., & Nor, M. M. (2016). Does the micro financing term dictate the performance of micro enterprises?. Procedia Economics and Finance, 35, 281-286.‏
Cognizant, (2014). How banks can use social media analytics to drive business advantage. Cognizant Technology Solutions. (Available online at: http://www.cognizant.com/ InsightsWhitepapers/How-Banks-Can-Use-Social-Media-Analytics-To-Drive- Business-Advantage.pdf).
Dagbelou, V. K., Adekambi, S. A., & Yabi, J. A. (2021). Growth of small and medium-sized agricultural enterprises and export market integration by smallholder farmers. Agro-Science, 20(3), 1-8.
Deloitte, (2014). Who Says Banks Can't Be Social? Become a Social Bank, Inside and Out. Fagerberg, J., godinho, M., 2004. innovation and Catching-up, The Oxford Handbook of Innovation (chap 19).
De Clerk, F. (2009). Ethical Banking. In Ethical Prospects: Economy, Society and Environment, edited by L. Zsolnai, Z. Boda & L. Fekete. Budapest: Springer.
Essounga Njan, Y., & Morgan, M. D. (2020). Micro-financing in the era of good governance: economic benefits. An empirical study. Transnational Corporations Review, 12(4), 329-348.‏
Fallah, M. R., Jamipour, M., & Taheri, G. (2018). Designing a Framework to Implement Social Commerce from the Perspective of Organizational Change Capacity. Journal of Business Management, 9(4), 855-876.‏
Grove, A., & Berg, G. A. (Eds.). (2014). Social business: theory, practice, and critical perspectives. Springer Science & Business Media.
Hashemi, S. M. (1997). Building up Capacity for Banking with the Poor-Grameen Bank in Bangladesh. Micro-finance for the Poor, 109-128.‏‏
Hamidi, M. L., & Worthington, A. C. (2018). Islamic social banking: The way forward perbankan sosial Islam: Langkah kehadapan. J. Ekon. Malays, 52, 195-207.‏
Hazarika, D., & Nag, S. (2014). How banks can use social media analytics to drive business advantage. publisher Cognizant, available at: https://www. cognizant. com/InsightsWhitepapers/How-Banks-Can-Use-Social-Media-Analytics-To-Drive-Business-Advantage. pdf (20 May 2017).
Karjalainen, K., & Kemppainen, K. (2008). The involvement of small-and medium-sized enterprises in public procurement: Impact of resource perceptions, electronic systems and enterprise size. Journal of Purchasing and Supply Management, 14(4), 230-240.‏‏
Kim, W. G., Lim, H., & Brymer, R. A. (2015). The effectiveness of managing social media on hotel performance. International Journal of Hospitality Management, 44, 165-171.‏
Köhler, M. (2015). Which banks are more risky? The impact of business models on bank stability. Journal of Financial Stability, 16, 195-212.
Krause, K., & Battenfeld, D. (2019). Coming out of the niche? Social banking in Germany: An empirical analysis of consumer characteristics and market size. Journal of business ethics, 155(3), 889-911.‏
Krishnan, T. R., Liew, S. A., & Koon, V. Y. (2017). The effect of human resource management (HRM) practices in service-oriented organizational citizenship behaviour (OCB): Case of telecommunications and internet service providers in Malaysia. Asian Social Science, 13(1), 67-81.‏
Mayo, E. (2001). Social banking made sense. In Social banking seminar (pp. 13-20). London: The Smith Institute.‏
Mohd Nor, S., Abdul Rahim, R., & Che Senik, Z. (2016). The potentials of internalising social banking among the Malaysian Islamic banks. Environment, Development and Sustainability, 18(2), 347-372.‏
Nabi, M. G., Islam, M. A., Bakar, R., & Nabi, R. (2017). Islamic microfinance as a tool of financial inclusion in Bangladesh. Journal of Islamic Economics, Banking and Finance, 113(6218), 1-28.
Nițescu, D. C. (2015). Banking Business and Social Media-A Strategic Partnership. Theoretical & Applied Economics, 22(4).‏
Payandeh, R., Shahbazi, M., Manteghi, M., & Karimi, T. (2021). Bank-fintech collaboration: A systematic literature review. Management Research in Iran, 23(4), 130-172.
Park, C. W., & Pincus, M. (2001). Internal versus external equity funding sources and earnings response coefficients. Review of Quantitative Finance and Accounting, 16(1), 33-52.‏
Rezaei, D., Aghdasi, M., & Saeedi, F. (2021). Identification of Social Banking Approaches and Analysis of Their Effects on the Bank's. Management Research in Iran, 25(1), 26-49.‏
Relaño, F. (2011). Maximizing social return in the banking sector. Corporate Governance: The international journal of business in society.
Risalvato, G. C. Venezia, and F. Maggio, (2019). Social responsible investments and performance. International journal of financial research.
Sairally, S. (2007). Community development financial institutions: Lessons in social banking for the Islamic financial industry. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, 1(2), 19-37.‏
Schueffel, P. (2016). Taming the beast: A scientific definition of fintech. Journal of Innovation Management, 4(4), 32-54.‏ 
Suvarna, V. K., & Banerjee, B. (2014). Social banking: leveraging social media to enhance customer engagement. Capgemini White Paper.‏
Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research techniques.‏
Tambunan, T. T. H. (2011). Development of small and medium enterprises in a developing country: The Indonesian case. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy.‏
Tilakarantna, S. (1993). Social banking to meet needs of the poor. University of Sri Jayawardenapura.‏
Weber, O. & Duan, Y. (2012). Social finance and banking. In Socially Responsible Finance and Investing: Financial Institutions, Corporations, Investors, and Activists, edited by H.K. Baker & J.R. Nofsinger. United States of America: John Wiley & Sons, Inc.
Weber, O., & Remer, S. (2011). Social banks and the future of sustainable finance. Routledge.
Yunus, M., & Moingeon, B. Lehmann the Grammen Experience er, K.(2010). Creating a World without Poverty: social business and th. New York, NY: PublicAffairs. on, B., & Lehmann-Ortega, L.(2010). Building social business models: l en Experience. Long Range Planning, 43, 308-325.‏
Yip, A. W., & Bocken, N. M. (2018). Sustainable business model archetypes for the banking industry. Journal of cleaner production, 174, 150-169.‏
Zhixia, C., Hossen, M. M., Muzafary, S. S., & Begum, M. (2018). Green banking for environmental sustainability-present status and future agenda: Experience from Bangladesh. Asian Economic and Financial Review, 8(5), 571-585.‏