جایگاه سیاسی-تعلیمی جانوران آبزی در کلیله و دمنه

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 14، شماره 52، آبان 1401، صفحه 172-197   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1917819.1427

نویسندگان

حسین عباس نژاد¹؛ پروانه عادل زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی فخری²

¹دانش آموختۀ دکتری تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

بیشتر داستان‌های کلیله و دمنه، تمثیلی و به زبان حیوانات است. به احتمال قوی دلیل عمدۀ استفاده از شخصیّت‌های حیوانی، محتوای سیاسی، تعلیمی آن است. جانوران، در متون تمثیلی با ایفای نقش تمثیلی و نمادین، غیر از اینکه موجب تنوّع و جذابیّت حکایت‌ها و داستان‌ها می‌شوند، شاعران و اهل قلم از رویکرد نقش تمثیلی آن‌ها، بیشتر برای تحقق اهداف سیاسی، تعلیمی، اخلاقی و به خصوص اخلاق اجتماعی سود می‌جویند. داستان‌های کلیله و دمنه، غالباً منعکس کننده هرم قدرت و پیش کشیدن تعالیم اخلاقی در جامعۀ (هند، ایران و جهان اسلام) است؛ بنابراین به بهترین وجهی ساز و کار فرهنگ سیاسی، قدرت، پند و اندرز، رفتار سیاسی و تأثیر آن را بر طبقات دیگر نشان می‌دهد. با تجزیه و تحلیل متن می‌توان ساختار جایگاه سیاسی، تعلیمی و تأثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی کشف و بررسی کرد. در این جستار که به شکل بنیادی، بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و به روش توصیفی - تحلیلی به تبیین و تحلیل این موضوع در کلیله و دمنه پرداخته شده است، سعی شده است که مضمون چند داستان از حیث بُعد سیاسی، تعلیمی با در نظر گرفتن جنبه‌های مدیریّتی، نظیر تصمیم گیری، برنامه ریزی، سازمان دهی و رفتار سازمانی در یک جامعه یا نهاد اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفته، و شخصیّت‌های نمادین حکایت‌ها با ایفای نقشی که در داستان‌ها بر عهده دارند، معرّفی شوند.

کلیدواژه‌ها

کلیله و دمنه؛ جانوران آبزی؛ سیاسی؛ تعلیمی؛ شخصیّت تمثیلی

مراجع

منابع

- بهار، محمّدتقی. (١٣٧٣). سبک شناسی. ج ٢، تهران: امیر کبیر، (423ص).

- پاشایی فخری، کامران و عادل زاده، پروانه. (1391). بررسی جایگاه مدیریّت در متون ادب فارسی. تبریز: مولی علی، (166ص) .

- پاشایی فخری، کامران. (1393). «بررسی مفاهیم تعلیمی رهبری تحول گرا در  کلیله‌ودمنه». فصل‌نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. شماره 21. صص 52-39.

- تانسی، استیون. (١٣٩٠). مقدّمات سیاست. مترجم هرمز مزداپور، تهران: نی، (360ص).

- تقوی، محمّد. (1376). بررسی حکایتهای حیوانات (فابل‌ها) تا قرن دهم. تهران: روزنه (417ص).

- حدادیان، سمیه؛ حیدری، علی و صحرائی، قاسم. (١٣٩٧). «تحلیل کهن الگوی پیر خردمند در کلیله‌ودمنه». نشریّۀ نثر پژوهی ادب فارسی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال بیست و یک، دورۀ جدید، شمارۀ ٤٣، بهار و تابستان ١٣9٧، صص ٦١-٤٥

- خطاط، زهره. (١٣٨٩). کاربرد نام حیوانات در زبان فارسی. تهران: اندیشه نی، (72ص).

- خیریه، بهروز. (1389). نقش حیوانات در داستانهای مثنوی. تهران: فرهنگ مکتوب، (280ص).

- دبیر سیاقی، محمّد. (1390). پرندگان باغ و داغ و راغ. قزوین: سایه گستر (336 ص).

- دوورژه، موریس. (١٣٨٩). اصول علم سیاست. ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران: امیرکبیر، (353ص).

- دهقانیان، جواد. (١٣٩١). «بررسی کارکرد قدرت و فرهنگ سیاسی در کلیله‌ودمنه». پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی - دانشگاه اصفهان. دوره جدید، سال سوّم، شماره ١، (پیاپی ٩). صص ١٠٤-٩١.

- رابینز، استیفن پی. (١٣٧٨). رفتار سازمانی. جلد دوّم، ترجمه علی پارسائیان و سیّد محمّد اعرابی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، (458ص).

- رابینز، استیون پی و تیموتی، جاج. (١٣٨٩). رفتار سازمانی. جلد اوّل، ترجمه مهدی زارع، تهران: نص، (412ص).

- رحیمی، جلال. (١٣٩١). سازمان و مدیریّت موفّق. تهران: سپهر دانش، (186ص).

- رضائیان، علی. (١٣٨٦). مدیریّت رفتارهای سیاسی در سازمان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاه‌ها (سمت) (96ص)

- روح بخشان، علی. (1385). آبزیان در ادب فارسی. تهران: علمی آبزیان، (166ص).

- صرفی، محمّدرضا. (1386). «نماد پرندگان در مثنوی». فصل‌نامه پژوهشهای ادبی. سال ٥، شماره ١٨، صص 76-53.

- عباس‌زاده، فاضل و جباری، مهدی. (١٣٩٤). «نقش تمثیلی حیوانات در روند داستانهای شاهنامه». فصل‌نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی - واحد بوشهر. شماره پیاپی: بییست و ششم، صص ١٣٠-١٢١.

- عبدالهی، منیژه. (1381). فرهنگ نامه جانوران. تهران: پژوهنده، (602ص).

- کونتز، هرولد؛ اودانل، سیریل و همکاران. (1370). اصول مدیریّت. جلد اوّل، ترجمه محمدعلی طوسی و دیگران. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، (596ص).

- محمّدی فر، شمّامه؛ اندرسون، استیون و همکاران. (1389). جانور شناسی در تاریخ علم، فرهنگ و تمدن ایرانی، اسلامی. تهران: کتاب جامع، (202ص).

- مصفا، محمّد جعفر. (١٣٨٠). با پیر بلخ. تهران: پریشان، (428ص).

- معین، محمّد. (١٣٨٢). فرهنگ فارسی معین. جلد سوّم. تهران: بهزاد، (3024ص).

- مولانا، جلال الدین محمّد بلخی. (١٣٧٢). مثنوی. دفتر اوّل، مقدّمه، تصحیح، تعلیقات و فهرستها از محمّد استعلامی. چاپ چهارم. تهران: زوّار با همکاری نشر سیمرغ (440ص).

- میراندابروس، میت فورد. (1387). فرهنگ مصوّر نمادها و نشانه‌ها در جهان. مترجم ابوالقاسم دادور و زهرا تاران. ویراستار امیر پیمان اخوان. تهران: ناشر کلهر، دانشگاه الزاهرا (س) (138ص).

- نصر اصفهانی، علی. (1384). مدیریّت رفتار گروهی. اصفهان: جهاد دانشگاهی واحد اصفهان، (120ص).

- نصرالله منشی، ابوالمعالی. (1381). کلیله‌ودمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی تهرانی. تهران: امیرکبیر، (451ص).

- وراوینی، سعدالدّین. (١٣٧٣). مرزبان نامه. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه (795ص).

- ویسی، غلامرضا و سوادی، محمّدعلی. (1385). رفتار سازمانی در نگاه مدیریّت اسلامی. قم: زمزم هدایت (256ص).