شناسایی مؤلفه‌های همبستگی ملی در شعر اجتماعی-سیاسی دوره مشروطه (مورد مطالعه: فرخی یزدی و میرزاده عشقی)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 14، شماره 52، آبان 1401، صفحه 19-40   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1931827.1497

نویسندگان

ابو طالب پاکباز¹؛ محمدرضا قاری^{* 2}؛ محسن ایزدیار³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

ادبیات مشروطه متعلق به زمانی است که گویندگان ایران ضمن آشنایی با مظاهر تمدن غربی، با فرهنگ و ادب کشورهای مختلف آشنا شده و دریافته اند که ادبیات می تواند گره گشای بسیاری از مسایل سیاسی و اجتماعی باشد. از این رو در ادبیات مشروطه شاهد مضامینی هستیم که گویندگان به واسطه آنها سعی در ایجاد همبستگی میان مردم کرده اند. در این پژوهش که به روش توصیفی –تحلیلی با هدف شناخت مولفه های همبستگی در شعر فرخی یزدی و میرزاده عشقی انجام شد. به این نتیجه رسیدیم که این دو شاعر با در نظر گرفتن عناصر مشترک میان همه ملت، در اشعار خود از این مضامین استفاده کرده اند تا مردم را ترغیب به اتحاد و وحدت کنند. این مضامین و مولفه های مشترک در ارتباط با هویت ملی، مذهبی قرار دارد که موجب تحریک حس ایران دوستی آنها می شود. این عاصر عبارتند از: سرزمین مشترک، تاریخ مشترک، دین مشترک. فرخی و عشقی با یادآوری ویژگی های تاریخ باستانی ایران و دلاوری های گذشته، اهمیت وطن به عنوان نمادی از مادر، لزوم حفظ زبان و فرهنگ فارسی، دین اسلام و لزوم حفظ آن از شر بیگانگان، کوشیده اند، تا ملت را برای همبستگی در برابر اجانب و حکام بی دین آماده مبارزه کنند.

کلیدواژه‌ها

دوره مشروطه؛ همبستگی ملی؛ وطن؛ تاریخ باستان؛ دین

مراجع

منابع

آشوری، داریوش (۱۳۸۴) دانشنامه سیاسی، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات مروارید.

  ما و مدنیت، (۲۰۱۵)، گفت‌وگوی داریوش آشوری با مهدی جامی، آموزشکده آنلاین توانا.

ابوالحسنی، سید رحیم(۱۳۸۹).مؤلفه‌های سنجش تجربی هویّت ملّی، کنکاشی در هویّت ایرانی(مجموعه مقالات)،به کوشش ‌ابراهیم‌حاجیانی،تهران: پژوهشکده تحقیقات  استراتژیک مجمع تشخیص.

ابوالحمد، عبدالمجید(1376) مبانی سیاست، تهران، توس

اشرف، احمد (1378)، هویت ایرانی دربین ایرانیان خارج ازکشور، ج 2، سنت و تجدد، بولتن فرهنگی معاونت اموربین الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

الیاده، میرچا(1369).دین پژوهی، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: علمی‌و فرهنگی

امین، سیدحسن (1384)، ماهنامه حافظ ـ شماره 24 – نیمه بهمن 1384.

اوزکریملی، اموت (1383)، نظریه‌های ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران، موسسه مطالعات ملی.

بابایی زارچ، علی محمد(1383) امت و ملت در اندیشه امام خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی

جنکینز، ریچارد (1381)، قومیت و نقطه نظرات انسانشناسی اجتماعی، ترجمه پرویز دلیرپور و سید محمدکمال سروریان درمطالعات قومی و نژادی در قرن بیستم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

جوانی، حجت الله(1384).«هویّت دینی یا هویّتهای دینی»، در فصلنامه اسلام پژوهی، ش 1، پاییز وزمستان،صص 154-135.

سردارنیا، خلیل‌الله (1392)، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی در خاورمیانه، تهران: نشر میزان.

شیخ شعاعی، محدعلی(1386) ناسیونالیسم از دیدگاه اسلام، قم، دفتر عقل

فرخی یزدی، محمد (1341)، دیوان اشعار، به کوشش حسین مکی، تهران، جاویدان علمی

فرّخی یزدی، محمد (1357)، دیوان فرّخی یزدی. به کوشش: حسین مکّی؛ تهران: بنیاد نشر کتاب

فولر، گراهام (1373)، قبله عالم: ژئوپلیتیک ایران، تهران: نشر مرکز.

قوام، عبدالعلی و محمد قیصری (1391)، «ملی‌گرایی و دولت – ملت‌سازی در خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 71، صص 36-11.

گلبن،محمد و شریعتی، یوسف(1363) محاکمه محاکمه گران، عاملان کشتار سید حسن مدرس، فرخی یزدی ، تقی ارانی، سردار اسعد بختیاری، تهران: نشر نقره.

مک گراون، دیوید (1384)، ظهور و سقوط ناسیونالیسم، ترجمه محی‌الدین شریف زاده، فصلنامه زریبار، سال نهم شماره ۵۶ (پیاپی ۵۷)، بهار – تابستان.

میرزاده عشقی، محمدرضا (1375)، کلیات مصور عشقی، به کوشش: علی‌اکبر مشیرسلیمی، چ 7، تهران: انتشارات امیرکبیر.

دیوان عشقی و شرح حال شاعر(1308)،به قلم ع.سلیمی، تهران: شفق.

مشیر سلیمی، ع. (1357)، کلیات مصور عشقی،  چ8، تهران: سپهر.

اچینسون و اسمیت (1386)، ملی‌گرایی، ترجمة مصطفی یونسی و علی مرشدی‌زاد، ج 1، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.