تبیین مؤلفه های انسان شناسی مساکن تاریخی منطقه هشت تبریز

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 8، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 109-125   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اعظم مسعودی گوگانی¹؛ خسرو افضلیان^{* 2}؛ محسن طبسی³؛ هادی سروری⁴؛ مهدی صحراگرد⁴

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²استادیار،گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³دانشیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

⁴استادیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه: محور اصلی این پژوهش به روش ایجاد و پیشرفت معماری بر اساس کیفیت­هایی که تحت تاثیر نور و رنگ رابطه با فضا و نحوه زندگی انسان را ارج می­نهد، به جای استفاده از کمیت­هایی مانند ابعاد و اندازه می­پردازد. نور رنگارنگ طبیعی چگونه در بهبود عملکرد روان‌ شناختی مسکن تأثیر دارد؟ چه راهی وجود دارد که به کاهش استرس افراد کمک شود؟ به نظر می­رسد استفاده از شیشه­های رنگارنگ در مساکن می­تواند از نظر روانی و انسانی تأثیر مثبت بگذارد. همچنین استفاده از شیشه­ های رنگارنگ در محل سکونت، می­توانند باعث کاهش استرس و اضطراب ناشی از محیط خارجی شوند.
هدف: پژوهش حاضر با هدف تبیین مؤلفه‌های انسان شناسی مساکن بافت تاریخی با رویکردی تحلیلی در سه محله محدوده باروی تبریز؛ مقصودیه، سرخاب و ششگلان با مفاهیم ارزشمند انسان شناسی و روان‌شناسی نور و رنگ دوره دوم قاجار تبریز صورت گرفته است.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. رویکرد پژوهش، رویکرد ترکیبی با استراتژی متوالی (کیفی – کمّی) است. داده‌های لازم با ابزار پرسشنامه^ء محقق‌ساخته، مشاهده و مصاحبه‎های نیمه ساخت‎یافته بدست آمد. جامعه^ء آماری پژوهش، منطقه 8 شهری تبریز بوده که 123 نفر ساکن داشتند و به صورت تمام‎شماری مورد پرسشگری قرار گرفتند. تحلیل داده‎ ها با بهره‌گیری از روش‎ تحلیل عاملی صورت گرفت.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، خانه­های تاریخی شهر تبریز می­باشد.
یافته ­ها: یافته ­ها حاکی از آن است که، سطح نورگذر (72 درصد) تاج ارسی به ترتیب از بیشتر به کمتر با رنگ­های قرمز (14درصد)، آبی (12درصد)، سبز (5/11درصد) و زرد (5/4 درصد)، از قسمت بالا به سمت پایین پوشیده شده است ولی همنشینی رنگ قرمز در کنار سایر رنگها تا حد زیادی اثرات این رنگ را متعادل کرده است. پیمایش ساکنان و متخصصان و یافته­های تحلیل عامل تاییدی بدین ترتیب بوده است که هدف از سازماندهی فضاهایی مانند طنبی، سه دری، پنج دری و دودری در خانه­های قاجاری تبریز و نیز عناصری چون ارسی و آیینه کاری­ها به تبعیت از ویژگی­های نور و رنگ ازقبیل هویت نمادین نور، معناداری، هیجان انگیزی، تداوم بصری، تنوع فضایی، چشم انداز و... بوده است.
 نتایج: در نتیجه ویژگی‌های مهم نور و رنگ به روش تحلیل عاملی در 6 عامل خوانایی با سهم 869/12، مطلوبیت 8/11، دلپذیری 4/11، روح و حالت 7/10، تطبیق و انعطاف پذیری 9/9 و تعامل 3/6 در فضاهای داخلی خانه­های تاریخی مورد اکتشاف قرار گرفته و به صورت مدل پیشنهادی ارائه گردیدند.

کلیدواژه‌ها

مساکن تاریخی؛ خوانش؛ نور و رنگ؛ انسان شناسی

مراجع

آرنهایم، رودلف . (1386).  هنر و دیدن. ترجمه: مجید اخگر، تهران: انتشارات سمت.

اسمعیلی سنگری و حسین، عمرانی، بهروز. (1393).  تاریخ و معماری خانه­های تبریز قدیم. انتشارات فروزش.

براند فری، هیلد. (1383)، طراحی شهری به‌سوی یک شکل پایدارتر شهر. ترجمه­: حسین، بحرینی. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

بهزادفر، مصطفی و قاضی­زاده، سیده نسا. (1390). حس رضایت از فضای باز مسکونی. نشریه­ هنرهای زیبا،  3(45)، 24-15.

بنتلی، ای­ین. (1985). محیط­های پاسخده: کتابی راهنما برای طراحان. ترجمه­: مصطفی، بهزادفر. (1395). تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.

بهمنش راد،جواد. (1389). درجستجوی هویت شهری تبریز. تهران: مرکز مطالعاتی شهرسازی و معماری.

تانگه،کنزو. (2006). عملکرد،بافت، نماد. به نقل از کتاب:کنزو تانگه 1969-1946) (کتاب اصلی در سال 1966 منتشر شده است.)

جلیلی، محمد؛ عینی­ فر، عایرضا و طلیسچی علیرضا. (1393). فضای باز مجموعه­های مسکونی و پاسخ دهی محیطی. مجله معماری و شهرسازی، 18(4)، 68-57.

چشمه سهرابی، مظفر؛ رحیم سلمانی، آرزو و رحیم سلیمانی، آسیه. (1390).  تاثیر رنگ در معماری فضای داخلی کتابخانه­های دانشگاهی.  14(1)، 70-39.

حاجی قاسمی، کامبیز. (1383). دفتر پانزدهم گنجنامه (خانه­ها-بخش اول). تهران: انتشارات روزنه.

حاجی قاسمی، کامبیز. (1383). دفتر شانزدهم گنجنامه (خانه­ها-بخش دوم). تهران: انتشارات روزنه.

دلاور، علی. (1399). روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران: ویرایش.

ذبیحی، حسین؛ حبیب، فرح و رهبری منش، کمال. (1390). بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع­های مسکونی و تأثیر مجتمع­های مسکونی بر روابط انسان.  نشریه­ی هویت شهر، 5(8)، 118-103.  

راپاپورت، آموس. (1392). انسان شناسی مسکن. ترجمه خسرو افضلیان. مشهد: کتابکده کسری.

رفیعیان، مجتبی؛  وعسگری، علی و عسگری زاده، زهرا. (1388). سنجش میزان رضایتمندی سکونتی ساکنان. پژوهش­های جغرافیای انسانی، ­67، 68-53.  

روشن فکر جورشری، سبحان و مولائی هشجین، نصرالله. (2). تحلیل عوامل موثر محیطی در ایجاد حس امنیت در شهر رشت (مطالعه موردی: مجتمع­های مسکونی آزاد گان و پردیسان). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 21(1)، انتشار انلاین.

زوی، برونو. (1395). چگونه به معماری بنگریم. ترجمه فریده گرمان، تهران: شهیدی.

شریف، حمیدرضا و همکاران. (1395). بررسی عوامل تعیین کننده در تبیین مفهوم کیفیت روشنایی محیط. پنجمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری.

شفیع پور، آسیه. (1385).  ارسی در معماری سنتی ایران. مجله هنر، 68، 183-164.  

عینی فر، علیرضا. (1380). عوامل انسانی - محیطی موثر در طراحی مجتمع­های مسکونی.  نشریه هنرهای زیبا، 8، 118-109.

فروید، زیگموند. (1930). بی آرامی در فرهنگ فرانکفورت1970. ترجمه: جعفر، تهران: انتشارات بنفشه.

کاکاوند، الهام؛  براتی، ناصر و امین زاده گوهر ریزی، بهنام. (1392). سنجش تطبیقی تصویر ذهنی شهروند و شهر ساز به مفهوم کیفیت محیط شهری. نشریه­ی باغ نظر، 25(10)،  112- 101.

گروتر یورگ کورت. (2009). زیبایی شناسی در معماری. ترجمه:  جهانشاه پاکزاد،1397(کتاب اصلی در سال 1388 منتشر شده است).

لوکوربوزیه. (1969). نگاهی به یک معماری. برلین، مترجم: محمد رضا جودت (1397)، تهران:  انتشارات آرمان شهر

لویدرایت، فرانک. (1951). کاتالوگ نمایشگاهی در فلورانس. نقل شده از معماری انسانی، برلین، مترجم:  زهرا رضوی.

محسنیان راد، مهدی. (1392). ارتباط شناسی. تهران: انتشارات سروش.

مقدم درودخانی، احمد؛ رشیدکلویر، حجت الله؛ کریمی آذری، امیررضا و اکبری، حسن. (1402). عناصر هویت‌ساز پایدار مساکن بومی با تأکید بر رویکرد ضرباهنگ‌کاوی (مطالعه موردی: شهر تالش). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(4)، انتشارات آنلاین.

 مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر و مهدی نژاد، جمال الدین. (1400). تحلیل و ارزیابی شاخص­های کالبدی موثر بر سرزندگی (مطالعه موردی: مجتمع­های مسکونی شهر رشت). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 16(1)،138-125.  

واگنر، اتو. (1895). هنر و معماری زمان ما. وین 1979، ترجمه: مهرجویا،  تهران: انتشارات سپیده.

ویتروویوس. (1981). ده کتاب در مورد معماری. ترجمه: ریما فیاض، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.         

Abdi, H. (2003). Factor rotations in factor analysis. Encyclopedia of social sciences research methods. in: Lewis-Beck M. , Bryman, A. , FutingT. (Eds.), Thousand Oaks (CA): Sage.

Botta, M. (2010). environment The meaning of the 'built and natural,Vortrag in La Sarraz, 1978, quoted in: Work. Construction and Residence, 1(1), 82-97.

Cook, P., & Klatz, H. (2010). Contrasting Architecture", Zurich, 1974. Original title: conversation with architecture New York 1973.

Desprès, C. (2004). The Meaning of Home. Architectural and Planning Research, 8, 96-115.

Gehl, J. (1987). Life Between Buildings.(2015) New York: Van Nostrand Reinhold.

Goodey, B. (2016). Two Gentlemen in Verona: The Qualities of Urban Design, Streetwise, 4(2), 3-5.

Grandjean, E. (2013). Ergonomics of the Home. (Original work published 1973)

Hall, Edward-T. (2017). The Language of Space. Düsseldorf, 1976.

Hulain, H. (2004). Absolute Architecture, quoted in The Twentieth Century Architecture Manifesto. Braunschweig (Original work published in 1962).

Jacobs, A., Appleyard, D. (2010). Toward an Urban Design Manifesto. JAPA, 53(1), 112-120.

Jalili, Touraj, et al. (2016). The role of color in the body of the kindergarten and… Science and Technology Research, Berlin, Germany, 3(3), 2-10.

Koivumaa, H., Koskenvuo, M., Honkanen, RJ., Viinamaki, H., Heikkila, K., & Kaprio J. (2004). Life dissatisfaction and subsequent work disability in an 11-year follow-up. Psychol Med, 34(2), 8-221.

Koseoglu, E., & Onder, DE .(2011). Subjective and objective dimensions of spatial legibility. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 4(30), 1191-1195.

Lynch, K. (2018). A Theory of Good City Form. Cambridge, Mass: MIT Press.

Naseri, GH., & Tamizi, M. (2011). Assessing the Function of Architectural and Light of Function the Assessing and Light and Engineering, 2(5), 232-234.

Norberg Schultz, C. (2013). The Spirit of Place in Architecture. Stuttgart.

Purdihimi, Sh. (2011). Effect of daylight on humans, 46, Spring, 6-74.

Rossi, A. (1973). Urban Architecture. (2018), Cambridge, Mass: MIT Press

Tibbalds, F. (2003). Planning and Urban Design: Tibbalds offers the Prince his Ten Commandments. ThePlanner, 74(12), P1.

Watson, D., Clark, L.A., Tellegen, A. (2016). Development and validation of brief measures. Journal of Personality and Social Psychology, 54(6), 1063-1070

Yeung, K.Y., & Ruzzo, W.L. (2001). Principal component analysis for clustering gene expression data. Bioinformatics, 17(9), 889-895