تبیین بازنمایی مفهوم رنج در اشعار ناصر خسرو و پروین اعتصامی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 43، مرداد 1401، صفحه 68-81   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عاطفه اصلانی راجعونی^{* 1}؛ ثوراله نوروزی داودخانی²؛ خدابخش اسداللهی³؛ محمد رضا شادمنامن⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

چکیده

حالات و عواطف انسانی و عوارض طبیعی و اخلاقی که آدمی را به خود دچار می‌کند از دیرباز در زمینۀ آثار ادبی ظهور و بروز داشته‌اند. مفهوم «رنج» از دیرباز در هیئت آثار ادبی بازنمایی شده است، اما در ادوار و اعصار گوناگون ماهیت‌های متفاوتی داشته است. رنج جسمانی و مادی امری جدا از رنج اندیشه و هر دوی اینها جدا از تعب و رنج ناشی از فقدان‌های سیاسی و اجتماعی هستند. مقالۀ حاضر با تبیین ماهیت رنج و جایگاه آن در ادبیات قدیم و جدید کوشیده با روش تطبیقی و رویکرد توصیفی-تحلیلی این مضمون را در اشعار ناصرخسرو و پروین اعتصامی بررسی نماید. نتایج بحث نشان می‌دهد که وجه مادی رنج در اندیشۀ ناصر خسرو اندک بوده و جای آن را رنج ناشی از فقدان اندیشه و خرد و رنج‌های معنوی انسان در زمین که ناشی از فاصلۀ او با خداوند است، گرفته است. اعتصامی به این رنج‌ها بی‌اعتنا نیست، اما نگاه خاصی نیز به رنج‌های ناشی از مسائل سیاسی و اجتماعی و همچنین تنهایی انسان در عصر جدید دارد. نقطۀ عطف کار دو شاعر واکاوی رنج و تعب ناشی از بیخردی است و مهمترین تفاوت آنها را می‌توان در همین بعد سیاسی و اجتماعی دید که پروین را متناسب با افق اندیشۀ دوران و گفتمان‌های انتقادی زمانه‌اش از ناصر خسرو متمایز می‌کند.

کلیدواژه‌ها

رنج؛ ماهیت انسان؛ عواطف انسانی؛ ناصرخسرو؛ پروین اعتصامی

مراجع

أشرف علی، دعدور (2002 م). الغربۀ فی الشعر الأندلسی عقب سقوط الخلافۀ. قاهره: دار نهضۀ الشرق.

اعتصامی، پروین (1371). دیوان اشعار. با مقدمه یدالله جلالی پندری. تهران: مروارید.

سرامی، قدمعلی (1375). بث الشکوی. دانشنامۀ جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی.

شمیسا، سیروس (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1379). سبک شناسی شعر. تهران: مروارید.

طباطبایی، سیدمحمدحسین (1363). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.

فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

قرائتی، محسن (1398). تفسیر نور. تهران: انتشارات مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.

گرجی، مصطفی؛ کوپا، فاطمه؛ کهندانی، محمدرضا (1389). مفهوم درد و رنج در نگاه شاعران زن معاصر (با تأکید براشعار فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی). نقد ادبی. 3 (3)، 162-142.

قرآن کریم (1399). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. تهران: پیام عدالت.

ناصرخسرو (1377). دیوان اشعار. به کوشش سید حسن تقی‌زاده. تهران: نگاه.

ناجی، هلال (بی‌تا). الزّهاوی و دیوانه المفقود. قاهره: دارالعرب.

نادری‌نژاد، عفت؛ گرجی، مصطفی (1392). مفهوم «درد و رنج» در اشعار غاده‌السَّمّان و فروغ فرخزاد. فصل‌نامه مطالعات ادبیات تطبیقی. 7 (26)، 185-157.

یداللهی، عباس؛ رضاپور، زینب (1394، اردیبهشت ماه). واکاوی غم غربت در شعر ناصر خسرو قبادیانی و جمیل صدقی زهاوی (پژوهش تطبیقی). اولین همایش ملی حکیم ناصرخسرو قبادیانی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی تهران.