بررسی سیر تاریخی اعتقادات سلفیه در توحید ذاتی با محوریت «أیسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر»

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 10، دوره 28، شماره 71، شهریور 1401، صفحه 236-255   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا موسوی نصر^{* 1}؛ مرتضی ایروانی نجفی²؛ محمد علی رضایی کرمانی نسب پور³

¹دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

²استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

³دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

سلفیه، اندیشه و جریانی اجتماعی و مذهبی میان اهل سنت است که راه‌ حل مشکلات مسلمانان را پیروی از شیوه سلف (مسلمانان متقدم) می‌داند. اما آنان در این مسیر به دلیل دوری از یکی از ثقلین که عترت پیامبر اسلام (ص) است دچار خطاهای فراوانی شدند و نظرات مخالف با عقل و اندیشه سلیم را به جامعه عرضه داشتند، و از این رو از جانب مذاهب مختلف اسلامی مورد هجمه و انتقاد قرار گرفتند، و امروزه با پیشرفت سطح علمی جامعه، این هجمه‌ها و انتقادات بیشتر شده و سوالات فراوانی و اشکالات بسیاری در ذهن جوانان و روشنفکران دربارۀ اعتقادات آنان مطرح شده است، و آنان با اعتقادات سابق نمی‌توانند پاسخگوی این سوالات باشند. یکی از این مسائل مبحث «توحید ذاتی» است که در تقسیم بندی‌های خود هیچگاه به آن اشاره نمی‌کردند، چرا که توحید ذاتی با اعتقاد آنان به جسمانیت پرودگار در تناقض آشکار می‌باشد، اما امروزه در مقام پاسخگویی به جوانان نظراتی از «الجزائری» که از بزرگان سلفیه در دوران معاصر است در تقسیم بندی‌های توحید مشاهده می‌گردد. وی توحید ذاتی را اثبات می‌نماید هر چند که در مقام تفسیر آیات دچار تناقض گویی می‌گردد، و در عمل با احتیاط فراوان، مخالف سخنان خود را ارائه می‌دهد. این نوشتار برآن است تا اعتقادات او را در «توحید ذاتی» مورد واکاوی قرار دهد، و تحول نظرات سلفیان را در گذر زمان به نمایش گذارد.

کلیدواژه‌ها

سلفیه؛ الجزائری؛ ایسر التفاسیر؛ تفسیر قرآن؛ توحید ذاتی

مراجع

منابع
قرآن کریم
۱ .ابن اثیر، ابوالحسن)۲۰۱۴م(، النهایه فی غریب الحدیث، قطر، وزارۀ األوقاف والشؤون اإلسالمیۀ.
۲ .ابن بابویه، محمد بن علی)۱398ق(، التوحید، قم، جامعه مدرسین.
بررسی سیر تاریخی اعتقادات سلفیه در توحید ذاتی با محوریت »أیسر التفاسیر لکالم العلی الکبیر«
3 .ابن باز، عبد العزیز بن عبد اهلل)۱۴۲۰ق(، مجموع فتاوى و مقاالت متنوعة، ریاض، دار القاسم
للنشر.
۴ .ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم)۱۴۱۷ق(، الصارم المسلول على شاتم الرسول )ص(، بیروت، دار
ابن حزم.
5 .ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم)۲۰۰۶م(، الفتاوی الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
۶ .ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم)۱۴۰۷ق(، مجموعة التوحید، دمشق، دار البیان.
۷ .ابن حنبل، احمد بن محمد، ۱۴۱۶ق، المسند، به کوشش ترکى، عبداهلل بن عبدالمحسن، بیروت،
مؤسسۀ الرسالۀ.
8 .ابن عثیمین، محمد بن صالح)۱۴۱3ق(، مجموع الفتاوى و الرسائل، ریاض، دار الوطن.
9 .ابن فارس، احمد بن فارس)۱۴۰۴ق(، معجم مقاییس اللغه، به کوشش هارون، عبدالسالم محمد،
قم، مکتب االعالم االسالمی.
۱۰ .ابن کثیر، اسماعیل بن عمر)۲۰۰9م(، البدایة والنهایة، به کوشش حسان عبد المنان، ریاض، بیت
األفکار الدولیۀ.
۱۱ .ابن منظور، محمد بن مکرم)۱۴۰۱۴ق(، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
۱۲ .ابو زهره، محمد)۲۰۰۷م(، تاریخ المذاهب اإلسالمیة فی السیاسة و العقائد و المذهب الفقهیة،
قاهره، دار الفکر العربی.
۱3 .بخارى، محمد بن اسماعیل)۱۴۱۰ق(، الصحیح، قاهره، وزارۀ االوقاف، المجلس االعلى للشئون
االسالمیۀ، لجنۀ إحیاء کتب السنۀ.
۱۴ .پاکتچی، احمد، انصاری، حسن)۱399ش(، »احمد بن حنبل«، دائره المعارف بزرگ اسالمی،
تهران، مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسالمی.
۱5 .پاکتچی، احمد و هوشنگی، حسین)۱39۰ش(، بنیادگرایی و سلفیه: بازشناسی طیفی از
جریانهای دینی، تهران، دانشگاه امام صادق )ع(.
۱۶ .تنّوخی، محسن بن علی)۱995م(، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، به کوشش عبود شالجی،
بیروت، دار صادر.
>25۴ >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ ۷۱ ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان ۱۴۰۱ ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
۱۷ .الجزائری، جابر بن موسى)۱۴۱۰ق(، ایسر التفاسیر لکالم العلی الکبیر، قاهره، دار السالم للطباعۀ
و النشر.
۱8 .الجزایرى، جابر بن موسی)۱398ق(، عقیدة المؤمن، قاهره، مکتبۀ الکلیات األزهریۀ.
۱9 .دمشقی، ابن بدران)۱۴۰۱ق(، المدخل إلى مذهب اإلمام أحمد بن حنبل، به کوشش عبد اهلل بن
عبد المحسن، بیروت، مؤسسۀ الرسالۀ.
۲۰ .راغب اصفهانى، حسین بن محمد،)۱۴۱۲ق(، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
»www.algzaeri.com« الجزائری رسمی سایت. ۲۱
۲۲ .سبحانی، جعفر)۱۴۰۷ق(، الوهابیة فی المیزان، قم، مؤسسۀ نشر اسالمی.
۲3 .سلیمان بن عبداهلل)۱۴۲8ق(، تیسیر العزیز الحمید فی شرح کتاب التوحید، به کوشش أسامۀ بن
عطایا بن عثمان العتیبی، ریاض، دار الصمیعی.
۲۴ .السلمی، عبد الرحیم بن صمایل)۱۴35ق(، حقیقة التوحید بین اهل السنة والمتکلمین، مکه،
جامعۀ القری.
۲5 .سیدان، جعفر)۱38۰ش(، »توحید«، قبسات، شماره ۱9 ،سال ششم.
۲۶ .شریف الرضی، محمد بن حسین)۱۴۱۴ق(، نهج البالغة، به کوششی صبحی صالح، قم، هجرت.
۲۷ .شهرستانی، سید علی)۱389ش(، منع تدوین الحدیث، تهران، دلیل ما.
۲8 .طبری، محمد بن جریر)۲۰۰9م(، تاریخ األمم و الملوک، اردن، بیت األفکار الدولیۀ.
۲9 .طنطاوی، محمود محمد)۲۰۰۲م(، المدخل الی الفقه االسالمی، دبی، کلیۀ شرطۀ دبی.
3۰ .عاصمی، عبد الرحمن)۱۴۱۷ق(، الدرر السنیة فی االجوبة النجدیة، مکه، مکتبۀ عین الجامعۀ.
3۱ .علی پور، جواد و قیطاسی، سجاد، دارابی مهدی)۱39۶ق(، »تأثیر اندیشه های ابن تیمیه بر خطوط
فکری و خط مشی گروه های سلفی- تکفیری«، اندیشه سیاسی در اسالم، شماره ۱۲ ،سال سوم.
3۲ .فتحی، علی)۱39۷ش(، جریان شناسی تفسیر سلفی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
33 .فیروزآبادی، محمد بن یعقوب)۱۴۱5ق(، قاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
3۴ .القضاعی العزامی، سالمۀ)۱999م(، فرقان القرآن بین صفات الخالق و صفات األکوان، به کوشش
محمد امین کردی، بیروت، داراحیاء التراث عربی.
بررسی سیر تاریخی اعتقادات سلفیه در توحید ذاتی با محوریت »أیسر التفاسیر لکالم العلی الکبیر«
35 .کثیرى، سید محمد)۱۴۱8ق(، السلفیة بین أهل السنة و اإلمامیة، بیروت، مرکز الغدیر للدراسات
االسالمیۀ.
3۶ .کورانی عاملی، علی)۱۴۲۱ق(، اإلنتصار، بیروت، دار السیرۀ.
3۷ .اللجنۀ الدائمۀ للبحوث العلمیۀ واإلفتاء)۱۴۲۴ق(، فتاوی اللجنة الدائمة للبحوثات العلمیة و
اإلفتاء، به کوشش أحمد بن عبد الرزاق الدویش، ریاض، دار المؤید للنشر والتوزیع.
38 .متقی هندی)۱۴۰5ق(، کنز العمال فی سنن األقوال واألفعال، به کوشش، صفوت السقا - بکری
الحیانی، بیروت، مؤسسۀ الرسالۀ.
39 .محمصانی، صبحی رجب)۱9۴۶م(، فلسفة التشریع فی اإلسالم، بیروت، مکتبۀ الکشاف.
۴۰ .مرتضی زبیدی، محمد بنمحمد)۱۴۱ق(، تاج العروس، بیروت، دار الفکر.
۴۱ .مرتضوی، محمد؛ کیخا، حسینعلی)۱39۰ش(، »فرقه وهابیه، مروج اصول اعتقادی اسرائیلیه«،
فصل نامه پژوهشی اندیشه نوین دینی، شماره ۲۶ ،سال هفتم.
۴۲ .مسلم بن حجاج)۱۴۱۲ق(، الصحیح، به کوشش عبدالباقى، محمد فؤاد، قاهره، دار الحدیث.
۴3 .نجاشی، احمد بن على)۱3۶5ش(، رجال النجاشی، قم، مؤسسه نشر اسالمی.
۴۴ .نسائى، احمد بن على)۲۰۱۴م(، المجتبى من السنن، اردن، بیت األفکار الدولیۀ.