بررسی فقهی و حقوقی فاکتورینگ (عاملیت) با حق رجوع

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 68، شهریور 1401، صفحه 75-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.694910

نویسندگان

وحید شاهنده^{* 1}؛ علی اکبر ایزدی فرد²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

فاکتورینگ یا عاملیت شیوه‏ا‏ی تأمین مالی است که صادر کننده‏ای، مطالبات خود را به یک مؤسسه‏ منتقل می‏کند تا مؤسسه‏ی‏ اخیر، مطالبات را اداره، وصول یا تنزیل نماید.
 در عاملیت مذکور، عامل به تأمین مالی مشتری پرداخته و دارای اختیار حق رجوع به صادرکننده و اخذ غرامت از فروشنده در صورت عدم پرداخت از سوی بدهکاران وی می‏باشد. عامل ضمن اخذ غرامت و اختیار فروش مجدد سیاهه‏ها به فروشنده، می‏تواند مبلغ را در مقابل افزایش مدت و دادن مهلت به فروشنده، افزایش دهد.
هدف از پژوهش حاضر این است که مشکلات شرعی و راهکارهای برطرف کردن این مشکلات در عاملیت با حق رجوع با توجه به منابع فقهی، حقوقی و استناد به آرای مراجع تقلید بیان شوند.
خلاصه اینکه، فروش مجدد سیاهه‏ها در قالب دین حال در مقابل ثمن به غیر مدیون بررسی شده که طبق رأی مشهور بلا اشکال بوده و دریافت خسارت توسط عامل بر اساس نظرات فقیهان و حقوقدانان جایز می‏باشد. همچنین دریافت کارمزد توسط عامل و تمدید مدت در قبال دریافت کارمزد پس از استنکاف بدهکار از پرداخت بدهی، موجب ربوی شدن معامله شده که با ارائه راه حل شرط فسخ عقد عاملیت با حق رجوع و انعقاد قرارداد جدید با مدت جدید، مشکل ربوی شدن برطرف شده است.

کلیدواژه‌ها

فاکتورینگ؛ حق رجوع؛ دین حال؛ دریافت خسارت؛ دریافت کارمزد و افزایش مدت

مراجع

کتب:

ابن منظور، محمدبن مکرم. ( 1414ه ق ). لسان العرب، جلد8. مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب‌. دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع: بیروت، چاپ سوم.

احمد بن فارس بن زکریا‌، ابوالحسین. ( 1404ه ق). معجم مقائیس اللغة‌، جلد2، مصحح: عبد السلام محمد هارون‌. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى: حوزه علمیه قم‌. چاپ دوم.

اردبیلی، احمدبن محمد. ( 1403ه ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشادالاذهان، جلد9، مصحح: عراقى- على‌پناه اشتهاردى- یزدى اصفهانى. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌: چاپ اول.

اصفهانی، حسین بن محمد راغب. ( 1412ه ق). مفردات ألفاظ القرآن‌. مصحح: صفوان عدنان داودى‌. دار العلم، لبنان، چاپ اول.

انصاری، مسعود. و طاهری، محمدعلی. ( ۱۳۸۸). دانشنامه حقوق خصوصی، جلد2. انتشارات جنگل جاودانه: تهران، چاپ سوم.

انصاری، مرتضی. ( 1415ه ق). کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، جلد 5. مصحح: گروه پژوهش در کنگره‌.کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌: قم ، چاپ اول.

بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1381، ربا: پیشینه تاریخی ربا، ربا در قرآن و سنت، انواع ربا و فرار از ربا، موسسه بوستان کتاب قم، قم، چاپ اول

بیضاوی، ناصرالدین ابوسعید عبدالله، 14187ه ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، جلد2، مصحح: محمد عبدالرحمن المرعشلی، داراحیا تراث العربی، بیروت، چاپ اول

جمعى از پژوهشگران زیر نظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، 1426ه ق، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، جلد3، مصحح: محققان دائرة المعارف فقه اسلامی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، قم، چاپ اول

حلی(ابن ادریس)، محمدبن منصوربن احمد، 1410ه ق، السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، جلد2، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم

حسن زاده، علی و همکاران، 1383، بررسی فنون کاهش ریسک چک با تأکید بر نقش عاملیت، پژوهشکده پولی و بانکی-بانک مرکزی ج.ا.ا، تهران، چاپ دوم

سعید، ابوجیب، 1408ه ق، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا‌ً، دارالفکر، دمشق، چاپ دوم

شیروی، عبدالحسین، 1395، حقوق تجارت بین الملل، سمت، تهران، چاپ نهم

عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، 1410ه ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد4، شارح: سیدمحمد کلانتر، انتشارات داوری، قم، چاپ اول

عاملی کرکی(محقق ثانی)، علی بن حسین، 1414ه ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد5، مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، قم، چاپ دوم

کاتوزیان، ناصر، 1379، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر دادگستر، چاپ چهارم

کاتوزیان، ناصر، 1395، دوره حقوق مدنی(عقود معین)، جلد1، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهاردهم

معین، محمد، 1386، فرهنگ فارسی معین، جلد21، گردآورنده: عزیزالله علیزاده،انتشارات ادنا، تهران، چاپ چهارم

منتظری نجف آبادی، حسین علی، بی‏تا، رساله استفتائات، جلد 3، قم، بی‎جا، چاپ اول

موحدی لنکرانی، محمدفاضل، 1425ه ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، مرکز  فقه ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول

موسویان، سیدعباس و حسن بهاری قراملکی، 1391، مبانی فقهی بازار پول و سرمایه، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، چاپ اول

موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، 1409ه ق، مجمع المسائل، جلد 2، ، مصحح: على کریمى جهرمى- على ثابتى همدانى- على نیرى همدانى‌، دار القرآن الکریم‌، قم، چاپ دوم

مقالات:

تسخیری، محمدعلی. (۱۳۸۲). شرط کیفری مالی در بانکداری بدون ربا. فصلنامه تخصصی فقه اهل بیت، ۹ (۳۵): 71-63

درویشی، ابراهیم. (۱۳۸۷). مبانی شرعی و قانونی مطالبه خسارت تأخیر تأدیه توسط بانک‏ها: نظریه فقها و حقوقدانان. مجله تازه‏های اقتصاد، 84: 75-72

موسویان، سیدعباس). (۱۳۸۴). بررسی فقهی – حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران، مجله حقوق اسلامی، 4: 38-9

موسوی بجنوردی، سید محمد، مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه، مجله پژوهش نامه متین، شماره 19، (1382)، 22-3

موسوی بجنوردی، سید محمد، و عالیه عمران زاده، خسارت تأخیر تأدیه‏ی اسکناس در فقه و حقوق با رویکردی به مبانی امام خمینی(س)، مجله پژوهش‏نامه متین، شماره 73، (1395)، 34-15 

وحدتی شبیری، سیدحسن، مطالعه تطبیقی خسارت تأخیر تأدیه در حقوق ایران و فقه امامیه، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 12، (1382)، 110-93

منابع انگلیسی:

Ellis, Susan. (2006). Webster’s New World Law Dictionary. New York: Wiley Publishing Incorporations.

منابع اینترنتی:

1. کد رهگیری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی: 9907040036
2. کدرهگیری دفتر آیت الله العظمی شبیری زنجانی: 83071 
3. کد استفتا دفتر آیت الله العظمی سیستانی: 1051541
4. کد استفتاء دفتر آیت الله العظمی بیات زنجانی: 2995
5. کد استفتاء دفتر آیت الله العظمی مظاهری: 46076
6. ایمیل ارتباطی نگارنده با دفاتر مراجع تقلید: [e-mail]

قوانین:

1. قانون تجارت
2. قانون مدنی
3. قانون آیین دادرسی دادگاه‏های عمومی و انقلاب در امور مدنی
4. آیین نامه‏ی اجرایی قانون نحوه‏‏ی انتشار اوراق مشارکت