نقش شاخص‌های اخلاق اسلامی از منظر جامعه شناسی دینی بر عملکرد سازمانی دانشگاهها با تکیۀ بر اندیشۀ امام خمینی(س)

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 15، شماره 57، اسفند 1401، صفحه 7-30   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2022.1966595.1491

نویسندگان

سید جعفر حسینی¹؛ رحیم وکیل زاده^{* 2}؛ حسن موثقی³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق و اندیشه‌های امام خمینی (ره)، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]

³دانشیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

هدف از کارگزاری و مسئولیت در نظام مقدس جمهوری اسلامی، تلاش برای اجرای احکام الهی جهت رساندن بشر و عالم انسانیت به کمال و سعادت دنیوی و اخروی می‌باشد. بنابراین کارگزاران باید از میان شایسته‌ترین‌ها انتخاب شوند و به فضایل حسنۀ اخلاقی آراسته گردند تا بتوانند رسالت کارگزاری را به نحو احسن به انجام رسانند. بر این اساس، هدف از انجام مطالعۀ حاضر، بررسی شاخص‌های اخلاقی از منظر جامعه­شناسی دینی و تأثیر آن بر عملکرد کارگزاران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز بوده است. بدین منظور جامعه پژوهش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز انتخاب‌ شده است. بنا بر ماهیتِ تحقیق و داده‌های مورد نیاز، مدیران، اعضاء هیات‌ علمی و کارمندان واحد دانشگاهی مزبور به‌ عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب‌شده است. جمع‌آوری داده‌ها، از طریق پرسشنامه محقق ساخته انجام پذیرفته است ­که میزان روایی و پایایی آن به ترتیب با روش روایی محتوایی و سازگاری درونی (شاخص آلفای کرونباخ) بررسی و مورد تأیید قرارگرفته است. نتایج حاصل از تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها با آزمون رگرسیون خطی چندگانه نشان داد که اخلاق اسلامی شامل زیر شاخص‌های: ایمان، تقوا، اخلاص، تواضع، توکل، برآورده کردن نیازهای مردم، خوشرویی و حسن خلق، عفو و گذشت، عدالت، انتقادپذیری، امانت‌داری، تعاون و مراقبت از بیت‌المال بر عملکرد کارکنان تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد.

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های اخلاقی؛ جامعه‌شناسی دینی؛ عملکرد سازمانی؛ آموزههای اسلامی؛ امام خمینی (س)

مراجع

• قرآن مجید.
• پیامبر (ص)، (1385)، «نهج الفصاحه»، مترجم: کرمی فریدنی، علی، انتشارات حلم، قم.
• امام علی (ع)، (1385)، «نهج البلاغه»، ترجمه: دشتی، محمد، انتشارات قدس، قم، چاپ هفتم.
• امام سجاد (ع)، (1386)، «صحیفه سجادیه»، انتشارات وزارت ارشاد، شرکت کارآفرینان فرهنگ، تهران.
• ابن اثیر، مبارک بن محمد،(1367)، «النهایة فی غریب الحدیث و الأثر»، محقق: طناحی، محمود محمد، مؤسسه مطبوعاتی اسماعلیان، قم.
• اجرائی عبدالستار، (1380)، «منشور علوی در فرمان به مالک»، نشر نوید اسلام، قم.
• امام خمینی، روح الله، (1371)، «شرح چهل حدیث»، مؤسسه نشر آثار امام خمینی ، تهران.
• امام خمینی، روح الله، (1383)،شرح چهل حدیث، تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ بیست و نهم.
• امام خمینی، روح الله، (1385)، «صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی »، دوره 22 جلدی، مؤسسه نشر آثار امام خمینی ، چاپ و نشر عروج، تهران.
• اسکندری، استیره و منصور ایراندوست، (1394)، «رابطۀ اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی با عملکرد سازمانی»، فصلنامۀ اخلاقدرعلوم‌وفناوری؛ سال دهم، ش 4، ص 107 تا 114.
• بریمانی ابوالقاسم، علیزاده پاجی وحید، (1398)، رابطه بین خلاقیت سازمانی و شادکامی با عملکرد سازمانی کارکنان اداره راه و ترابری، نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی ، دوره 9 ، شماره 3، ص 1- 24
• بوداقی، حسن، (1394)، «مطالعۀ سیرت نیکوی مدیران و رابطۀ آن با رفتار شهروندی سازمانی (مطالعۀ موردی: کارکنان دانشگاه ارومیه)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت آموزشی، مرکز آموزش‌های نیمه‌حضوری، دانشگاه ارومیه.
• تقی‌زاده، هوشنگ، مصطفی ضیائی حاجی‌پیرلو و عبدالحسین شکری، (1394)، بررسی رفتارهای فرا نقشی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی با رویکرد سیستمی، فصلنامه مدیریت اسلامی، 23(3)، 143-168.
• تقی‌زاده، هوشنگ و غفار تاری، (1386)، الگوی گرافیکی روش تحقیق در علوم انسانی، نشر حفیظ، تهران، چاپ اول.
• تقی‌زاده، هوشنگ و مصطفی ضیائی‌حاجی‌پیرلو، (1395)، بررسی روابط درونی مؤلفه‌های توانمندسازی کارکنان با توسعۀ الگوی ساختاری- مقایسه‌ای، پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی سال هشتم، شماره 2 (پیاپی 24): 85-111.
• تقی‌زاده، هوشنگ و مصطفی ضیائی‌حاجی‌پیرلو، (1397)، مقدمه‌ای بر کاربرد همبستگی و ‏رگرسیون آماری، ناشر مولف، ‏ تبریز، چاپ اول.
• تمیمی، آمدی، عبد الواحد، (1392)، «غررالحکم و دررالکلم»، مترجم: محمد رحمتی، صبح پیروزی، قم، چاپ چهارم.
• تنهایی، حسین، (1376)، «جامعه شناسی دین، جامعه شناسی دینی و جامعه شناسی اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 1، ص 8-16
• تیرگر، هدایت و محسن کمالی، (1395)، «بررسی رابطه بین سلامت معنوی و شفافیت سازمانی در رفتارهای اخلاقی کارکنان شهرداری رفسنجان»؛ فصلنامۀ مدیریت پیشرفت؛ دوره 2، شماره 1، صص 53-71.
• حرانی، ابن‌شعبه، (1384)، «تحف العقول عن آل‌الرسول (ص)»، مترجم: علی‌اکبر غفاری، انتشارات اسلامیه، قم
• حسن‌زاده ثمرین، تورج و سپیده سفیدکار، (1393)، «بررسی رابطه بین فضیلت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی»؛ فصلنامۀ مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)؛ سال 23، ش 76، ص 141 تا 155.
• حکاک، محمد، (1395)، «تأثیر جوّ اخلاقی و ایدئولوژی اخلاقی بر بهبود قضاوت اخلاقی دانشجویان رشتۀ مدیریت»، پژوهش‌های مدیریت در ایران؛ دوره 20، شماره 4، صص 35-50.
• حیدری، علی محمد، (1386)، «رساله حقوقی امام سجاد (ع)»، انتشارات نراقی، قم، چاپ هفتم.
• خانی جزنی، جمال، (1387)، «اخلاق کار و وجدان کار در کارآفرینی»؛ فصلنامۀ اخلاق در علوم و فناوری؛ دوره 3، شماره 3، صص 91-96.
• خراسانی، لطف الله، (1397)،« نقش ابعاد اخلاقی در بهسازی تبلیغ»، فصلنامه علمی ـ ترویجی اخلاق، 14(29)، 57-75.
• خضری، شهاب‌الدین، (1394)، «رابطۀ رفتار شهروندی سازمانی با رهبری معنوی مدیران و سیرت نیکوی مدیران در مدارس متوسطۀ اشنویه» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت آموزشی، مرکز آموزش‌های نیمه‌حضوری، دانشگاه ارومیه.
• دلشاد تهرانی، مصطفی، (1377)، «دولت آفتاب، اندیشه و سیره حکومتی علی (علی(ع)»، اندیشه جوان، تهران.
• رحیمی، حمید، (1396)،« تحلیل رابطۀ فرهنگ سازمانی و رفتار اخلاقی کارکنان دانشگاه کاشان»، فصلنامه علمی ـ ترویجی اخلاق، 13(49)، 91-117.
• رحیمی، حمید و راضیه آقابابایی، (1392)، «رابطۀ فرهنگ سازمانی و اخلاق حرفه‌ای اعضای هیئت علمی دانشگاه کاشان»؛ فصلنامۀ راهبردهای آموزش و پرورش در علوم پزشکی؛ دوره 6، شماره 2، صص 61-67.
• رضایی، بیژن و عبدالزهره هیثم عبید ، (1394)، «بررسی اثرات رفتار شهروندى سازمانی بر خلاقیت کارمندان دانشگاه رازی»؛ کنفرانس بین‌المللی مدیریت، اقتصاد و مهندسی صنایع، 26 خرداد؛ ص 1 تا 11.
• رعنایی کردشولی، حبیب اله، عبدالعلی شکر، سید محمد هاشم پورمولا، زهرا سادات شهیدیان، (1392)،« تبیین رفتار شهروند سازمانی مبتنی بر آموزه های اسلامی»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی، سال 21، شماره 1، 45-82.
• روحانی نژاد، حسین، (1382)، « توکل»، کانون اندیشه جوان، تهران.
• رهنورد، فرج الله، (1387)، عوامل مؤثر بر ارتقای عملکرد سازمان‌های بخش دولتی ایران ، پژوهشنامه مدیریت اجرایی، دوره 8-1، شماره 31، ص77-100
• شیخ مفید، محمد بن النعمان، (1379 قق)، «الاختصاص»، تحقیق: غفاری، علی اکبر، نشر مکتب صدوق، تهران.
• عباسپور، عباس و کیخا، احمد، (1398)، رابطه بین هوش سازمانی و عملکرد سازمانی با میانجی گری خلاقیت (مورد کاوی: دانشگاه تهران)، نشریۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره هشتم - شماره 4 ،ص1–
• عباس‌زاده، رضا، مهدی صالحی و محمدرضا بهمنش ،(1394)، «تأثیر متغیّر میانجی جوّ اخلاقی بر رابطه بین رهبری اخلاقی با نوآوری و رفتار اخلاقی کارکنان بانک‌های مشهد»؛ پژوهش‌های اخلاقی، دوره 6، شماره 2، صص 27-40.
• عبداللهی، بیژن، (1393)، «ارتباط تعهد سازمانی و معنویت در محیط کار با رفتار اخلاقی»؛ اخلاق در علوم رفتاری؛ دوره 9، شماره 4، صص 1-10.
• فخیمی آذر، سیروس، (1390)، «مبانی مدیریت اسلامی»، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، چاپ چهارم.
• فرزانه، عبدالحمید،(1401)،«مبانی دینی پیش فرض های اخلاق حرفه ای معلمان و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها»، پژوهش های اخلاقی، سال دوازدهم، شماره چهار، صص141-160.
• فروغی، محمدعلی، (1310)، «سیر حکمت در اروپا»، مطبعه مجلس، تهران.
• فلسفی، محمدتقی، (1336)، «گفتار فلسفی اخلاق‏‏»، نشر معارف اسلامی، تهران ، چاپ دوم.
• قنبری، بخشعلی،(1395)، روان شناسی راستگویی در نهج البلاغه، فصلنامۀ روانشناسی ارزش های اخلاق اسلامی، 1(1)، 81-103.
• کوشکی، منیژه، حسن قلاوندی وعلیرضا قلعه‌ای، (1396)، رابطۀ سیرت نیکو به‌منزلۀ یک اصل اخلاقی با رفتار شهروندی سازمانی، فصلنامۀ علمی ـ ترویجی اخلاق, 13(49)، 73-91.
• کلینی، محمّد بن یعقوب، (1364)، «اصول کافی»، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، جلد 2.
• لیثی واسطی، کافی الدین ابی الحسن علی، (1377)، « عیون الحکم و المواعظ»، محقق: حسین حسنی، دارالحدیث، قم،   چاپ اول.
• مجلسی، محمد باقر، (1403 قق)، «بحارالانوار»، دار احیاء التراث العربی، بیروت، جلد 71 و 103.و103
• محدث، جواد، (1384). «اخلاق معاشرت»، نشر بوستان کتاب، قم.